Samvinnan - 01.08.1968, Blaðsíða 15

og voru engir eftirbátar Farúks konungs
í munaði — en þeir tryggðu landinu
þriggja áratuga ró á erfiðu uppvaxtar-
skeiði. Ein afdrifaríkasta endurbótin í
sambandi við samninginn 1936 var í því
fólgin, að herskólinn skyldi opinn öllum,
án tillits til uppruna eða stéttar. Þannig
var undirbúinn jarðvegur byltingar
hinna ungu liðsforingja 1952, sem naut
stuðnings alþýðu manna. Einn liðsfor-
ingjaefnanna frá 1936, sem útskrifuðust
1938, var Gamal Aþdel Nasser, fæddur
1918, áhugasamur, skarpur og einbeittur
sonur smábónda í Efra-Egyptalandi
(landinu sunnanverðu) sem hafði unnið
sig uppí að verða starfsmaður í póst-
húsi.
Kaíró varð aftur miðstöð brezka her-
aflans í Miðausturlöndum í seinni heims-
styrjöld, en það var ekki með samþykki
Egypta. Margir þeirra voru hrifnir af
Hitler og Mussolini, einkum meðan allt
gekk þeim í haginn. Nokkrum árum fyrir
stríð var einskonar fasistahreyfing,
grænstakkarnir, farin að láta til sín
taka, og á skólaárum sínum í Alexandríu
var Abdel Nasser meðlimur hennar. Hann
var þá þegar mjög pólitískur og þylting-
arsinnaður, stofnaði nefnd nemenda sem
hét iá leiðtoga landsins að sameina
þjóðina, fordæmdi meðferð Breta á
Aröbum í Palestínu og grimmdarverk
Frakka í Sýrlandi, trúði á Múhameð,
George Washington, Voltaire og Gandhi!
Framtil 1942 var Wafd-stjórnin hálf-
volg þegar Bretar unnu sigra, en heldur
hýrari þegar á móti blés. Bretar álitu
egypzka herinn vera svo maðksmoginn
af samúð með möndulveldunum, að þeir
voru komnir á fremsta hlunn með að
leysa hann upp. Þegar Nesser bárust
þessi tíðindi til eyrna í herbúðum ná-
lægt E1 Alamein, jókst hatur hans á
Bretum um allan helming. í írak gerðu
vinir Þjóðverja undir stjórn Rasjids Alís
byltingu 1941 og nokkrir af félögum
Nassers tóku flugvél í þvi skyni að koma
þeim til hjálpar, en voru neyddir til að
lenda og fangelsaðir. Annar vinur Nass-
ers hafði á prjónunum ráðagerðir um
að hefja skæruhernað að baki víglínu
Breta og leigði sér fljótandi næturklúbb
á Níl þar sem hann hleraði ásamt félög-
um sínum samtöl brezkra liðsforingja
sem voru að dansa á þilfarinu.
Stríðið í eyðimörkinni dróst á lang-
inn. Wavell vann sinn glæsta sigur yfir
ítölum, en herafli Rommels varð bæði
honum og öðrum hershöfðingjum óþæg-
ur ljár í þúfu. í Kaíró voru tilfinningar
manna blendnar. Sumir rökuðu saman
fé, og árið 1944 voru egypzkir milljóna-
mæringar (í sterlingspundum) orðnir 400
talsins. Erlendur gjaldeyrir streymdi til
landsins. Ágóði af baðmull, sykurvinnslu
og skemmtanafíkn hinna erlendu her-
manna var geipilegur, og ýmsir Egyptar
báðu þess í hjarta sínu að stríðið stæði
sem lengst. En þorri þjóðarinnar sá
hvernig birgðir af brauði og eldsneyti
þurru, en verðlag steig með hverjum
degi í hinni óumflýjanlegu verðbólgu
fjáraustursiná, og þetta fólk bölvaði
Bretum í hjarta sínu.
í febrúar 1942 neyddust brezkar her-
sveitir til að umkringja höll Farúks kon-
ungs, hóta honum brottrekstri og skipa
með valdi nýja Wafd-stjórn, vinsamlega
Bretum. Ekki dró það úr hatri hinna
ungu liðsforingja. Ofursti að nafni
Neguib, sem tíu árum síðar gegndi hlut-
verki í byltingu liðsforingjanna, sagði
af sér og kvaðst ekki vilja starfa í her
sem væri „ófær um að vernda konung
sinn“. Áratug síðar var þessi lífsþyrsti
og klúri kóngur ekki talinn verður vernd-
ar. Uppfrá þessu var Wafd-flokkurinn í
augum margra Egypta ekki annað en
verkfæri Breta.
Skömmu siðar var Nasser hækkaður í
tign og gerður af kafteini. Næstu fjögur
árin kenndi hann við ýmsa herskóla.
Þessar stofnanir gegndu svipuðu hlut-
verki í egypzku byltingunni 1952 einsog
herskólarnir í byltingu Ung-Tyrkja 1908,
og kannski mætti líka stilla saman Enver
Pasja og Neguib, Abdul Hamíd og Farúk
kóngi, Mustafa Kemal og Nasser. Mun-
urinn á Mustafa Kemal og Nasser er
vissulega mikill, en hliðstæðurnar eru
líka eftirtektarverðar: miskunnarleysi,
ofstækisfullt hatur á útlendingum, trú á
heillastjörnurna, tilfinning stjórnmála-
mannsins fyrir hinu hentuga augna-
bliki, brennandi ástríða á að hreinsa þjóð
sína af smán og spillingu, óseðjandi
valdafíkn. Báðir stóðu að byltingu hers-
ins og báðir tóku völd í algleymi þjóð-
legrar niðurlægingar.
En árið 1942 var Nasser enn ungur
og fremur óframfærinn liðsforingi. Hann
sýndi enga sérstaka yfirburði, en var að
vinna bug á taugaóstyrk sínum og læra
að verða góður fyrirlesari. Á vígstöðv-
unum var Rommel kominn hættulega
nálægt Kaíró. Churchill heimsótti
Egyptaland og Montgomery tókst á hend-
ur yfirherstjórnina. Birgðum var safnað,
og i október kom hinn mikli sigur við
E1 Alamein. Rússar unnu Stalíngrad og
Eisenhower gekk á land í Norður-Afríku.
Möndulveldin voru að láta undan síga,
og stjórnmálamennirnir í Kaíró snerust
eftir vindátt. Þeir sögðu jafnvel Þjóð-
verjum og ítölum stríð á hendur, en það
reyndist forsætisráðherranum dýrt
sraug, því hann var myrtur skömmu síð-
ar.
Egyptar voru þannig meðal „sigur-
vegaranna“ 1945. En í stríðslok var land-
ið á barmi byltingar. Auðmennirnir voru
auðugri en nokkru sinni fyrr, kóngur-
inn viljalaust verkfæri erlends valds,
stjórnmálamennirnir hver öðrum spillt-
ari, borgirnar yfirfullar af aðkomufólki,
dýrtíðin sívaxandi, skortur á korni og
parafínolíu, aðsteðjandi atvinnuleysi
eftir uppgang stríðsáranna, herinn gagn-
sýrður af gremju yfir hinni þjóðlegu nið-
urlægingu, Bræðralag Múhameðstrúar-
manna staðráðið í siðferðilegri byltingu
og sektarlambið við höndina þar sem
voru brezku hermennirnir á götunum og
brezku auðmennirnir í dýru gistihúsun-
um og næturklúbbunum. Það þurfti
hvorki Marx né Lenín til að skilja hvað
klukkan sló, ástandið var eins „sígilt"
og í Frakklandi í júlí 1789 eða Petrógrad
í marz 1917.
Ávöxturinn var vissulega fullþroska,
og þó liðu heil sjö ár áður en hann féll
í skaut þeirra Neguibs og Nassers. Á því
skeiði bættist enn í mæli byltingarinnar:
niðurlægingin í stríðinu við ísrael. Jafn-
vel þennan ósigur mátti líka kenna
Farúk og Bretum. Því var semsé haldið
fram að Farúk hefði búið hermenn sína
úreltum vopnum sem hann hefði keypt
við lágu verði og stungið mismuninum í
eigin vasa, en Bretum var kennt um
sjálfa tilvist ísraels.
Hugmyndin um stríð við ísrael var
vinsæl í hernum, í hinu ofstækisfulla
Bræðralagi Múhameðstrúarmanna og
meðal kaupsýslumanna sem vonuðust til
að gengið yrði milli bols og höfuðs á
hættulegum keppinautum á viðskipta-
sviðinu. En dvergríkið, sem var 40 sinn-
um fámennara en nágrannaríkin, stóðst
þeim snúning. Egyptar breiddu yfir
smánina með því að skella skuldinni á
Farúk konung. Eina Arabaríkið sem veitti
ísraelum umtalsvert viðnám var Jórdan,
sem átti velþjálfaðan her frá hendi
Breta, og ekki dró það úr sviða Egypta.
Nasser stóð sig sjálfur vel í stríðinu, og
Neguib hershöfðingi þó enn betur. Litlu
munaði að Nasser yrði allur á vígvellin-
um, því byssukúla fór í gegnum hann
hálfum þumlungi fyrir neðan hjartað.
Seinna fór honum sem Hitler, að hann
leit á þessa björgun sem vísbendingu um
að forsjónin hefði ætlað honum mikið
hlutverk. Hvað sem öðru leið, þá varð
stríðið við ísrael til að þynna mjög raðir
keppinauta hans og yfirmanna.
Á skeiðinu milli stríðsins við ísrael og
byltingarinnar 1952 átti sér stað „bar-
áttan um Súez-skurðinn“. Hún hófst á því
að Wafd-stjórnin fordæmdi samninginn
frá 1936. Þetta var gert í þeim tilgangi
einum að afla stjórninni vinsælda inn-
Nasser (þriðji frá vinstri) sœkir moskur Múhameðstrúarmanna og iðkar þar helgiathafnir
þeirra ásamt nánustu samherjum.
U