Samvinnan - 01.08.1968, Blaðsíða 26

Plœging á Stórólfsvallarbúi S.f.S. við Hvolsvöll.
fólk, bæru sjálfir kostnaðinn
við hana að öllu leyti.
í upphafi var bent á, að
fjöldi bænda takmarkast af
þeirri framleiðslu, sem þjóðin
þarfnast, á þann hátt, að
bændurnir verða því færri sem
hver þeirra framleiðir meira.
Einnig var bent á, að fjöldi
bændanna (og heimilisfólks
þeirra) er háður því, hversu
góð kjör þeir hafa. Framlög
ríkisins (jarðræktarstyrkir,
niðurgreiðslur á lánum) hafa
því ekki hagstæð áhrif á lífs-
kjör sveitafólks í heild. Þvert
á móti. Þau eru framlög háð
því skilyrði, að þau séu notuð
til að kaupa sement og timbur
í útihús, skurðgröfuvinnu og
áburð í flög. Enginn bóndi
verður feitur af þeim kosti.
Þegar framlögin eru komin í
gagnið, orðin að framkvæmd-
um, þrengja þau atvinnuskil-
yrðin í sveitunum. Áhrifin
koma fram við verðlagningu
landbúnaðarafurða.
VIII
Hingað til hef ég forðazt
nokkuð afstætt mál hagfræð-
inga. Meðal þeirra er nokkur
tilhneiging til að skýra erfiða
aðstöðu bænda á þann hátt, að
nálgast náttúrulögmál. Skýr-
ingarnar eru þó í sama dúr og
hér að framan (V):
1. Neyzla landbúnaðarafurða
eykst mjög lítið, úr því að lífs-
kjör almennings eru orðin
sæmileg eða góð.
2. Afköst á starfandi mann
í landbúnaði aukast vegna
tæknilegra framfara og vegna
aukinnar fjárfestingar á
mann.
3. Afkastaaukningin gerist á
þann veg, að framboð á land-
búnaðarafurðum eykst.
4. Þar sem neyzlan eykst
mjög takmarkað, veldur aukið
framboð markaðsörðugleikum,
sem fyrr eða síðar leiða til
verðlækkunar (miðað við það,
sem væri ella), sem löggjafar-
valdinu tekst ekki að koma í
veg fyrir.
5. Verðlækkunin rýrir lífs-
kjör sveitafólks, og það ýtir
fólki út úr landbúnaðinum,
þannig að dregur úr framboði.
Þar með næst ekki jafnvægi,
því að sagan með tæknilegar
framfarir og aukna fjárfest-
ingu endurtekur sig stöðugt
(punktarnir 2 og 3 hér að
framan). Kjör sveitafólks verða
því stöðugt verri en kjör ann-
arra fjölmennra stétta.
6. Þó að kjör sveitafólks verði
stöðugt verri en almennt ger-
ist, geta þau batnað hlutfalls-
lega á sama hátt og kjör ann-
arra. Þetta gerist ekki fyrir
aukin afköst í landbúnaði,
heldur þrátt fyrir þau, líkt og
kjör hárskera og bifvélavirkja
geta haldið í horfinu við kjör
annarra, þó að afköst hárskera
og bifvélavirkja væru óbreytt.
Menn fást ekki til að klippa
hár til lengdar eða gera við
bíla, ef það veitir lakari kjör
til lengdar en völ er á annars.
Til þess að fæla menn frá
landbúnaði þarf róttækari að-
gerðir (óhagstæðari kjör) en
til að fæla fólk frá öðrum
störfum, meðal annars vegna
þess að bændur þurfa ekki að-
eins að skipta um starf, heldur
oftast einnig flytjast búferl-
um og skilja eignir sínar eins
og íbúðarhús verðlitlar eftir.
IX
Þessar skýringar hagfræð-
inga eru, eins og ég sagði,
stundum túlkaðar á þann veg,
að efnahagslegir erfiðleikar
bænda, miðað við aðrar stéttir,
stafi af nokkurs konar nátt-
úrulögmáli, og séu þvi óhjá-
kvæmilegur fylgifiskur tækni-
legra framfara og aukinnar
fjárfestingar. Ég ætla ekki í
þessari grein að ráðast á þá
hugmynd, að erfitt sé að kom-
ast hjá því, að kjör sveitafólks
verði almennt lakari en gerist
og gengur. Það, sem hér er til
umræðu, er, hversu miklu lak-
ari en gerist og gengur sé eðli-
legt, að kjör sveitafólks séu. Ég
ætla að nefna nokkur atriði í
því sambandi.
1. Árin 1962—1966 var fjár-
íesting á hvern starfandi mann
í landbúnaði á verðlagi ársins
1967 53 þúsund krónur á ári,
í fiskverkun 45 þúsund og í
iðnaði 31 þúsund krónur. Fjár-
festing á mann er því mest í
þeirri þessara þriggja atvinnu-
greina, landbúnaðinum, þar
sem starfandi fólki fækkar. í
fiskverkun og iðnaði fjölgar
fólki. Þar hefði því mátt ætla,
að fjárfesting á mann yrði
meiri en í landbúnaði, þar sem
fjármagnið skiptist í tvo hluta;
til þess að útbúa þá, sem bæt-
ast við, og til þess að búa þá
betur, sem fyrir eru. í landbún-
aðinum hefur ekkert fjármagn
farið til þess að útbúa þá, sem
bætast við, þar sem það er
enginn, og ekki einu sinni að
komi fólk fyrir þá, sem falla
frá. Sést því, að munurinn er
enn meiri en tölurnar sýna.
Munurinn á fjárfestingu í
þessum þremur atvinnugrein-
im er þó mestur, ef litið er á
áhrif.n. Hin mikla fjárfesting
í landbúnaði spillir lífskjörum
sveitafólks og veldur því, að
starfandi fólki fækkar í land-
búnaði. Fjárfesting í öðrum at-
vinnugreinum, þar sem mark-
aóur og náttúruauðæfi eru lítt
takmörkuð, er leið til þess að
veita fleira fólki góða atvinnu
í þessum atvinnugreinum.
Þetta misræmi m:lli fjárfest-
ingar á mann í landbúnaði og
öðrum atvinnuvegum stafar
sumpart af markvissri viðleitni
stjórnvalda til að beina fjár-
magni inn í landbúnaðinn. Að
svo miklu leyti, sem örougleik-
ar bændastéttarinnar stafa af
þessu misræmi, teljast þeir því
ekki náttúrulögmál, heldur
stj órnmál.
2. Á fjárlögum fyrir árið 1968
eru veittar 45 milljón krónur
til jarðræktar, 25 milljónir til
framræslu ásamt sérstökum
lið upp á 5 milljónir til sömu
hluta, tæpar 18 milljónir til
sömu hluta á uppbyggðum
jörðum á vegum landnáms
ríkisins og 9,5 milljónir til ný-
týla. („Nýbýlin“ eru nú oft
raunverulega uppbygging og
endurlygging á eldri jörðum
gerð samkvæmt þeim kröfum,
sem Nýbýlastjórn gerir. Ríkis-
stjórnin hefur heimild til þess
að veita aðeins 3,5 milljónir til
nýbýla.)
Sú framleiðsluaukning, sem
þessar fjárveitingar valda, og
þeir erfiðleikar, sem sú fram-
leiðsluaukning mun valda
bændastéttinni samkvæmt
reynslu síðustu fimmtán ára,
stafa ekki af náttúrulögmáli,
heldur af liðunum 241 (undir-
liðirnir 02 og 04) og 245 (undir-
liðirnir 07, 08 og 10) á fjárlög-
vm fyrir árið 1968.
3. Á landbúnaðarafurðir er
nú lagt gjald til stofnlánadeild-
ar landbúnaðarins. Bændur
greiða 1%, neytendur 0,75% og
auk þess ríkissjóður sinn hluta.
Sú framleiðsluaukning, sem
þessi stuðningur við stofnlána-
deildina veldur, þeir erfiðleik-
ar, sem framleiðsluaukningin
skapar bændum við að ná því
verði á afurðir sínar, sem veit-
ir þeim lífskjör, sem eru nær
því, sem almennt gerist, en ver-
ið hefur, og sú atvinnurýrnun
í sveitunum, sem hlýzt af fjár-
festingunni, stafar ekki af
náttúrulögmáli, heldur af 4.
grein í lögum um Stofnlána-
deild landbúnaðarins, land-
22