Samvinnan - 01.08.1968, Blaðsíða 37

Grasrœktartilraunir eru stundaSar í stórum stíl síðustu árin.
hið mesta niðurlægingartíma-
bil í sögu þjóðarinnar.
Jarðabætur höfðu verið lít-
ilfjörlegar og atvinnuvegir í
kalda koli. Þjóðin lifði við sult
og seyru í ömurlegum hreys-
um og allt andlegt líf hneppt í
fjötra.
Þá var það, að Skúli Magn-
ússon, landfógeti, hóf starf sitt
til endurreisnar atvinnuvegun-
um og andlegu lífi.
Hann stofnaði, ásamt nokkr-
um heldri mönnum, hlutafélag
til að vinna úr íslenzkri ull,
en hún hafði öll verið seld úr
landi óunnin um langa 'hríð.
Skúli gerði annars ítarlegar
tillögur um, á hvern hátt mætti
helzt bæta atvinnuvegi lands-
manna, m. a. að fá hingað
bændur frá Danmörku og
Noregi til að kenna mönnum
garðyrkju og trjárækt og að
landsmönnum yrði kennt að
salta kjöt og fisk.
Verksmiðjur Skúla, eða nýju
innréttingarnar eins og þær
voru kallaðar, urðu að litlum
notum ýmissa hluta vegna en
einkum þó af þeim sökum, að
landsmenn skildu ekki þær til-
raunir til framfara, sem Skúli
barðist fyrir. Hann var á und-
an sínum tíma í þessu sem
svo mörgu öðru.
Ný viðhorf
Árið 1786 var einokunar-
verzluninni formlega aflétt og
hún gefin frjáls öllum dönsk-
um þegnum og síðan 1854 hef-
ur íslandsverzlunin verið frjáls
öllum þjóðum.
Tók nú verð á ýmsum af-
urðum landsmanna að hækka
smámsaman og eins byrjuðu
útlendingar að kaupa ýmsar
vörur af íslendingum, sem ekki
höfðu verið verzlunarvara áð-
ur, þar á meðal sauði og hesta.
Um þesar mundir fóru Skot-
ar og Englendingar að verzla á
íslandi og varð verzlunin mun
hagstæðari fyrir landsmenn.
Fiskafurðirnar voru lengst
af aðalútflutningsvörurnar og
námu þær um 70% af heildar-
útflutningi landsins 1913. Land-
búnaðarafurðir voru þá 5,1
milljón króna virði í útflutn-
ingnum. Þá voru flutt úr landi
1.067 millj. kg. af ull fyrir 1,7
milljón krónur og 307 þús.
saltaðar sauðagærur fyrir 879
þús. krónur.
Rétt fyrir aldamótin hófst
útflutningur á sauðkindum til
Englands og voru árið 1896
seld 60.400 stk. fyrir 811 þús.
krónur.
Stofnun banka og sparisjóða,
á síðustu áratugum 19. aldar,
greiddi mjög fyrir verzlunar-
viðskiptum, en á fyrstu áratug-
um þessarar aldar var íslands-
verzlunin þó enn að miklu leyti
rekin með dönsku lánsfé.
Helztu verzlunarvörurnar
af landbúnaðarframleiðslunni
voru á þessum árum: saltkjöt,
smjör, tólg, gærur, hross og
sauðkindur. Auk þess hlunn-
indavara: Lax, kópa- og tófu-
skinn, fiður, æðardúnn og
rjúpur.
Með auknu frelsi í verzlunar-
málum þjóðarinnar vaknaði
áhugi manna að vanda fram-
leiðsluvörurnar sem bezt.
Smjörbúum var komið upp
víða á landinu, en hið fyrsta
var stofnað í Hrunamanna-
hreppi aldamótaárið 1900. Ára-
tug síðar voru þau orðin 33, 8
á Norðurlandi, 2 á Vesturlandi
en hin öll á Suðurlandi.
Alíslenzk verzlunarfélög voru
stofnuð víða um land eftir að
verzlunin var gefin alfrjáls og
var Gránufélagið eitt hið
stærsta og elzta. Þá komu og
til mörg kaupfélög og óháð
pöntunarfélög.
Þá var farið að koma á slát-
urhúsum fljótt eftir aldamót-
in, enda fékkst þá þegar hærra
verð fyrir saltað sauðakjöt er-
lendis, en forgönguna í fram-
kvæmdum innanlands höfðu
samvinnufélög bænda, sam-
bandsfélögin og Sláturfélag
Suðurlands. Hin fyrrnefndu
sameinuðust í Samband ísl.
samvinnufélaga á árinu 1902,
en Sláturfélagið 1907.
Á síðustu áratugum 19. ald-
ar urðu og stórkostlegar fram-
farir í fiskveiðum landsmanna
við tilkomu nýrra seglþilskipa
og mótorbáta. Seinna komu
til stór gufuskip til botnvörpu-
veiða.
Útiend skip önnuðust á þeim
árum þvínær alla vöruflutn-
inga til og frá landinu svo og
flutninga hafna á milli innan-
lands, en með stofnun Eim-
skipafélags fslands árið 1914
hófst nýtt og glæsilegt tíma-
bil í siglingasögu íslendinga.
Rættist þá aldagamall
draumur íslenzku þjóðarinnar
um eigin skipastól eins og á
dögum hins forna þjóðveldis.
Lítið hafði til þessa verið
unnið að hafnargerðum hér á
landi og flestar hafnir því eins
útlítandi og þær voru frá önd-
verðu, en nú var hafizt handa
og byggð höfn í Reykjavík og
víðar á landinu. Góðar hafn-
ir, frá náttúrunnar hendi, voru
víða til fyrir, sérstaklega á
Vesturlandi, og með auknum
skipastóli landsmanna jukust
strandferðir að miklum mun á
fyrstu tugum 20. aldarinnar.
Að sama skapi dró úr lang-
ferðum um hina fornu fjall-
vegi milli byggða. Bættar sam-
göngur innanlands og gufu-
Hrútur veginn í sláturhúsi.