Samvinnan - 01.08.1968, Blaðsíða 38

skipaferðir beint til útlands-
ins, Danmerkur, Noregs, Skot-
lands og einnig til Ameríku,
sem nú fóru að tíðkast, reynd-
ust allri íslenzkri verzlun og
viðskiptum hin mesta lyfti-
stöng.
Æð fengnu fullveldi
Þó orkar ekki tvímælis, að
fullveldið, sem landsmenn
fengu að sigurlaunum í lok
fyrri heimsstyrjaldar fyrir ára-
tuga þrotlausa baráttu hinna
beztu manna, var aðalafl-
gjafi þjóðarinnar í sókninni
eftir bættum lifskjörum og
fullkomnari atvinnuháttum,
því að einmitt hið aukna frelsi
á öllum sviðum þjóðlífsins
leysti úr læðingi krafta og at-
hafnaþrár, sem lengi höfðu
búið með þjóðinni, en fengu
ekki að njóta sín sökum van-
mats á eigin getu, vankunn-
áttu og fátæktar.
Þjóðin var sér nú hinnar
auknu ábyrgðar meðvitandi og
staðráðin í að reynast verðug
hins langþráða sjálfsforræðis.
Styrjaldarárin og sér í lagi
fullveldisárið var þjóðinni að
ýmsu leyti þungt í skauti. Haf-
ís var víða landfastur fyrstu
mánuði ársins og beygur í
mönnum við vöruskort, því að
siglingar voru ennþá ótryggar
af völdum styrjaldarinnar. Þá
geisaði og spánska veikin víða
um land og olli þungum búsifj-
um.
Árið 1917 hafði ríkisstjórnin
tekið í sínar hendur mestan
hluta af utanríkisverzluninni
og annaðist sérstök útflutn-
ingsnefnd afurðasöluna. Af bú-
vörum voru veigamestar í út-
flutningnum: saltkjöt, gærur
og allskonar skinn, ull og salt-
aðar garnir, en af sjávarafurð-
um saltfiskur og síld. Yfirleitt
fékkst þá hagstætt verð fyrir
útflutningsvörurnar, en þær
greiddust oft seint og áttu
framleiðendur við allmikla
peningaörðugleika að stríða af
þeim sökum.
Á árinu 1920 fór að verða
mjög alvarlegt ástand í at-
vinnumálum og verzlun hér-
lendis. Næstum allar fram-
leiðsluvörur landsmanna féllu
mjög í verði, aðallega ull og
gærur, birgðir landbúnaðar-
og sjávarafurða höfðu hrúgazt
upp og bankarnir lentu í gjald-
eyrisvandræðum. Verðfall varð
á íslenzku krónunni og útlend-
ur gjaldeyrir gekk kaupum og
sölum utan við bankana. Varð
þá að grípa til allskonar inn-
flutningshafta til að takmarka
óþarfa innflutning.
Ein ábatasamasta afurðasal-
an á þessum verðfallsárum var
Konur kemba ull meö gamla laginu.
hrossaútflutningur á Dan-
mörku og Bretland, en fyrir
hryssur fengust til jafnaðar
um 330 ísl. kr. og fyrir fola um
355 ísl. krónur á íslenzkri höfn
og nam flutningskostnaður á
því herrans ári 1921 77 krón-
um á hrossið til Danmerkur og
72 krónum til Englands.
Seint á árinu 1922 voru fyrst
gerðar tilraunir með útflutn-
ing á kældu dilkakjöti til Dan-
merkur og Bretlands, en kjöt-
ið skemmdist sökum lélegrar
kælingar í skipinu. Varð tap á
fyrirtækinu, en mikilsverð
reynsla fengin. Sama ár var
reynt að selja íslenzkan gráða-
ost á Ameríkumarkað. Var
hann búinn til úr sauðamjólk
og átti að keppa við franskan
Recqueford-ost, sem hafði unn-
ið sér hefð þar á markaðinum.
Þessi tilraun mistókst einn-
ig, því íslenzki osturinn stóð
hinum franska ekki á sporði í
samkeppninni.
Þegar hér var komið sögu
höfðu mataræði og aðrir lifn-
aðarhættir Íslendinga tekið
miklum stakkaskiptum frá því
sem verið hafði á ofanverðri
19. og öndverðri 20. öld, þegar
margir sultu heilu hungri, illa
fataðir og við lélegan húsakost.
Á þessum fáu áratugum urðu
framfarir í efnalegu tilliti
meiri og stórstígari en dæmi
voru til á öllum undangengn-
um öldum íslandsbyggðar
samanlögðum. Það rofaði fyrir
nýjum degi — degi athafna og
framsóknar í atvinnulífi þjóð-
arinnar, því að trúin á gæði
landsins og framtíð atvinnu-
veganna var nú svo rík orð-
in meðal alls þorra lands-
manna, að hún fannst aðeins
jafnrík hjá örfáum brautryðj-
endum áður. Átti það ekki síð-
ur við landbúnaðinn en hina
atvinnuvegi þjóðarinnar.
Frá lokum fyrri heimsstyrj-
aldar og fram á fjórða tug
aldarinnar hófst ný öld í sögu
landbúnaðarins á íslandi. Á
þessu tímabili varði íslenzka
ríkið stórfé árlega til hvers-
konar búnaðarframkvæmda.
Ræktun landsins, notkun til-
búins áburðar og vinnuvéla við
jarðrækt og heyskap var stór-
aukin og komið var á fót ýms-
um stofnunum til að fullnægja
lánsfjárþörf landbúnaðarins,
m. a. Búnaðarbankanum, sem
stofnaður var árið 1929. Þá var
og jafnframt ötullega unnið að
bættum samgöngum um land-
ið og með ströndum fram.
Margar nýjar vinnslustöðvar
tóku til starfa, m. a. ullar- og
skinnaverksmiðjur, mjólkurbú
og frystihús, bæði til að efla
framleiðsluna og gera hana
fjölþættari. Stofnun kjöt-
frystihúsa, á þriðja tug ald-
arinnar, markaði tímamót í
afurðasölu landbúnaðarins og
greiddi mjög fyrir þessari höf-
uðgrein íslenzkrar landbúnað-
arframleiðslu, jafnt á innlend-
um sem erlendum markaði,
enda voru þá íslenzk skip sér-
staklega byggð með kæliflutn-
ing fyrir augum.
Síðustu tímar
Um og eftir 1930 brá til mik-
ils sorta á himni alþjóðavið-
skipta. Kreppan mikla var
skollin á og fóru íslendingar
ekki varhluta af afleiðingum
hennar. Heimsmarkaðsverð
flestra eða allra íslenzkra af-
urða féll ákaflega og fór ekki
að hækka að ráði fyrr en um
1935. Voru bændur illa við
kreppunni búnir og þrengdi
hún mjög hag þeirra. Fengu
þeir þá um 8 krónur fyrir sauði
á fæti og um 20 aura fyrir
mjólkurlítrann þegar verðið
var lægst. Var ljóst, að rót-
tækra aðgerða var þörf til lag-
færingar á ástandinu. Á árinu
1935 voru síðan sett lög á Al-
þingi um sölu kjöts og mjólk-
ur, sem giltu til 1945, en þá
tóku við Búnaðarráðslögin.
Eins og að líkum lætur olli
heimsstyrjöldin síðari, sem
skall á 1939, miklum truflun-
um og róti í landbúnaðinum,
en örlagaríkastur honum var
samt hinn mikli fólksflutning-
ur úr mörgum sveitum lands-
ins vegna setuliðsvinnunnar
fyrst og síðar vegna þess fjár-
magns, sem hún skildi eftir í
þéttbýli landsins. Þá urðu og
sauðfjárpestirnar miklu, sem
herjuðu sveitirnar, til þess, að
menn freistuðust til að yfir-
gefa hinn aldna atvinnuveg,
er þeir sáu enga möguleika til
að reka hann með viðunandi
afkomu, en nóg og vel borguð
atvinna stóð til boða í bæjun-
um. Má til sanns vegar færa,
að íslenzkur landbúnaður hafi
aldrei borið sitt barr síðan.
Árið 1947 tóku gildi lögin um
Framleiðsluráð landbúnaðar-
ins af Búnaðarráðslögunum og
eru þau ennþá við lýði með
ýmsum seinni breytingum.
Um landbúnaðinn hefur á
undanförnum misserum og ár-
um staðið mikill styr og þegn-
réttur hans í íslenzku þjóðfé-
lagi jafnvel verið vefengdur, en
víst er, að þakkarskuld þjóð-
arinnar við landbúnaðinn er
of stór til þess að hún megi
fyrnast.
Agnar Tryggvason.
34