Samvinnan - 01.08.1968, Blaðsíða 50

Uppreisn æskunnar gegn samtíma sín-
um er síferskt umræðuefni. Öldum sam-
an hafa skáldin lofsungið hana, siðspek
ingar hryggzt yfir henni og heimspek-
ingar fullyrt að hún ætti sér að öllu
leyti eðlilegar orsakir. Og samt er hún
á okkar dögum orðin alræmd, rétt eins
og hér væri um spánnýtt fyrirbrigði að
ræða, einstakt fyrir okkar tíma. Og vissu-
lega hefur uppreisnin orðið svo víðtæk
og gengið svo langt á öllum sviðum, að
tekur langt fram öllu sem forfeður okkar
kvörtuðu undan.
Fyrir hálfri öld fylgdu skipulagðar
„æskulýðshreyfingar" yfirleitt alltaf ein-
hverri hefðbundinni stefnu eða voru að
minnsta kosti angar af einhverri hefð,
þótt þær kynnu að vera nýstárlegar að
ytra búningi. Þannig studdi og útbreiddi
skátahreyfingin á sínum tíma heims-
veldissinnaðar og kristilegar hugsjónir
og siðgæði miðstéttanna. Æskulýðshreyf-
ingar nazista og kommúnista voru á
sinn hátt hliðstæðar henni: þær voru
skátahreyfingar byltingarflokkanna, sem
byggðar voru upp innan vébanda þeirra,
en stefndu ekki burt frá þeim. Hið sama
á við um „æskulýðshreyfingar“ evangel-
ísku kirkjunnar fyrr á tímum. En æsku-
lýðshreyfingar nútímans, eins og þær eru
almennt túlkaðar, eru gjörólíkar þessum.
Þær stefna burt frá uppruna sínum. Ein
kynslóð rífur sig af ásettu ráði lausa frá
þeirri sem næst fór á undan og beitir
ofbeldi ef annað dugar ekki. Hún hafn-
ar öllu, sem hið hefðbundna þjóðfélag
ætlast til að hún taki í arf: hefðum,
fyrirmyndum og siðgæði; og hún heimt-
ar nýjar hefðir, nýja mælikvarða, nýtt
siðgæði.
Öfgatilvikin koma, svo sem við er að
búast, frá Ameríku, þeim heimshluta sem
í seinni tíð hefur leyst hina svörtu
Afríku af hólmi og er sá staður þar sem
flestar afkáralegar nýjungar eiga upp-
tök sín. Fyrir fáum árum urðum við vitni
að uppreisn í bandarísku háskólalífi, sem
hófst í Berkeley í Kaliforníu. í fyrs-tu var
þessi uppreisn dulbúin. Hún virtist hafa
stjórnmálalegt eða þjóðfélagslegt inni-
hald: baráttu fyrir borgaralegum rétt-
indum handa negrum. En smátt og
smlátt, eftir því sem gengið var meir og
meir til móts við þessar kröfur, hvarf
dularbúningurinn og uppreisnin fékk til-
gang í sjálfri sér. Leiðtogarnir gerðu stöð-
ugt róttækari kröfur. Þeir heimtuðu inn-
takslaust frjálsræði, einungis í þeim
tilgangi að verða „frjálsir“, frjálsir af
öllum tálmunum, frjálsir í algjöru til-
gangsleysi. Þessi uppreisn hefur nú fjar-
að út. En í stað hennar höfum við feng-
ið Hippíana með hina fjölskrúðugu feg-
urðardýrkun sína og heildarafneitun á
þjóðfélaginu og lögum þess. í Evrópu
hefur þessara öfgahreyfinga einungis
gætt lítillega, en sama andann má þó
greina, jafnvel þótt túlkun hans sé ekki
eins áköf og vestanhafs. „Próvóarnir" í
Amsterdam eru eins konar rólegri útgáfa
af uppreisnarhreyfingunum í Ameríku.
Þessi almenna uppreisn hefur leitt
til margs konar viðbragða. Annars veg-
ar eru verjendur hins viðtekna þjóðfélags
ævareiðir. Forstöðumaður King’s College
HUGH
TREVOR-
ROPER
UPPREISN
ÆSKUNNAR
«- New York Berlín -»
í Oxford segir, að unga fólkið hafi aldrei
verið jafn almennt hatað og nú á dög-
um, og hann bætir því við, ákveðinn í að
sýna frjálslyndi sitt jafnvel þótt það
kosti að hann verði hlægilegur, að þjóð-
félagið eigi að láta undan síga og leggja
niður hina úreltu stofnun, fjölskylduna,
en það sé gegn þröngsýnni erfðafestu og
frumstæðum smekk hennar, sem unga
fólkið hafi nú risið á þann hátt, að mjög
auðvelt sé að hafa samúð með því. Þetta
virðist mér vera mjög grunnfær og van-
hugsuð lausn á málunum, sem aðeins
muni leiða af sér enn meiri vandræði,
ef hún fái viðurkenningu. Því að þegar
öllu er á botninn hvolft, þá þurfum við
ekki á neinum yfirborðslausnum að
halda. Við höfum söguna til að læra af,
og það er hreint ekki svo lítið, sem þar
getur orðið okkur til leiðbeiningar í
þessu efni.
Átök á milli kynslóða hafa átt sér
stöðugan farveg í mannkynssögunni.
Þau eru raunar eitt af frumskilyrðum
þess, að söguleg þróun eigi sér stað. Ef
sú kynslóð, sem við tekur, kastar engu
fyrir borð af þeim verðmætum, sem hún
fær í arf, verður sagan kyrrstæð: það
verður hvorki framför né afturför. Ef
svo hefði verið, ættum við enga endur-
reisnarstefnu, enga siðbót og enga róm-
antík. Uppreisnir af þessari tegund eru
undirstöðuatriði og mega heita líffræði-
legar nauðsynjar. Á nákvæmlega sama
hátt og að því kemur í sérhverri fjöl-
skyldu, að börnin geri uppreisn gegn for-
eldrum sínum í einhverri mynd — og
uppreisn þeirra verður ennþá ákafari ef
heimur foreldranna er þvingaður, að-
stæðurnar hindra þau í að fá eðlilegt
svigrúm eða umhverfi þeirra er mótað
af ofstopa eða þröngsýni — þannig kem-
ur stundum fyrir, að heil kynslóð láti
fyrir róða félagslega tálma, sem henni
finnst vera orðnir óþolandi, eða almenn-
um hugmyndum sem alið hefur verið á
of lengi eða af of mikilli fastheldni.
Ég hef þá trú, að mörg af „vatnaskil-
um“ sögunnar verði að skoða í þessu ljósi.
Hver einasta kynslóð markast af reynslu
sinni, sem hin næsta aftur á móti þekk-
ir ekki nema af afspurn, og ef svo hitt-
ist á, að sú reynsla hafi verið einstæð
og áhrifamikil, svo að minningin um
hana verði brennandi og óafmáanleg, þá
verður bilið á milli kynslóðanna breið-
ara sem því nemur. Á 16. öld eyddi heil
kynslóð öllum sínum kröftum í trúar-
bragðadeilur innan Evrópu. Þeir sem á
eftir komu litu á úrslit deilnanna sem
sjálfsagðan hlut og kusu sér heldur frið,
rólegt líf og fagrar listir að viðfangsefni.
Samtímamenn Olivers Cromwells of-
reyndu sig á hreintrúarstefnunni. Þeir
sem á eftir komu gengu mjög langt í
þveröfuga átt. Þeir sem uppi voru á
fjórða áratugi þessarar aldar þoldu á
svipaðan hátt erfiðleika og þjáningar
þessara ára og mótuðust af þeim, en
þessum sömu erfiðleikum hafa börn
þeirra ekki kynnzt og neita því að halda
áfram að haga lífi sínu í samræmi við þá.
Hugsjónaárekstrar á milli kynslóða eru
þannig ekki neitt nýtt fyrirbrigði. Slíkir
árekstrar þurfa ekki nauðsynlega að
vera harðir né heldur langvinnir. Á sama
London
46