Samvinnan - 01.12.1968, Blaðsíða 21

Sambandslaganefndin 1918 í garði Alþingishússins, talið frá vinstri: Magnús Jónsson ritari danska nefnd-
arhlutans, Bfarni Jónsson frá Vogi, Christopher Hage, Frederik H. J. Borbjerg, Jóhannes Jóhannesson, J.
C. Christensen, Einar Arnórsson, Erik Arup, Gísli fsleifsson ritari íslenzka nefndarhlutans, Þorsteinn M.
Jónsson, Þorsteinn Þorsteinsson ritari íslenzka nefndarhlutans og Aage Funter ritari danska nefndarhlutans.
ævarandi hlutleysi sínu og að
það hafi engan gunnfána."
í greinargerð íslenzku nefnd-
armannanna, sem lögð var
fram á 2. fundi sambandslaga-
nefndarinnar, töldu þeir upp
hin svokölluðu „sameiginlegu
mál“ Danmerkur og íslands,
að beiðni hinna dönsku full-
trúa. Þar gera íslendingarnir
þá athugasemd, „að eigi getur
vel verið um meðferð hermála,
er ísland varði, að ræða, þar
sem ísland hvorki hefur nú né
hefur haft nokkurn her eða
hermál.“ Þeir vísa því her-
vernd Dana algerlega á bug,
en hana höfðu dönsku fulltrú-
arnir talið í flokki þeirra sam-
eiginlegu mála, er Danmörk
skyldi hafa á hendi. Þegar
gjörðabók nefndarinnar er at-
huguð kemur í ljós, að ákvæð-
ið um ævarandi hlutleysi Ís-J
lands er ekki sett fram fyrr
en á 8. fundi hennar, þann
12. júlí, í tillögum undirnefnd-
arinnar, sem urðu frumdrög
sjálfra sambandslaganna. í
þessari undirnefnd sátu af
hálfu íslendinga þeir Bjarni
Jónsson frá Vogi og Einar Arn-
órsson. Mér þykir ekki ólíklegt,
að Bjarni frá Vogi sé beinlínis
höfundur þessa hlutleysis-
ákvæðis, og virðist mér mega
ráða það af ræðu hans á al-
þingi 2. sept. 1918 þegar sam-
bandslögin voru til umræðu.
Svo sem kunnugt er greiddi
Benedikt Sveinsson atkvæði
gegn sambandslögunum og
staðhæfði, að þau veittu ekki
íslandi raunverulegt fullveldi.
Bjarni svaraði og vitnaði eink-
um til 19. gr. sambandslaganna
um hlutleysisyfirlýsinguna, þar
sem fullveldi íslands væri tek-
ið fram skýrum stöfum. Hann
sagði að margir erlendir fræði-
menn hefðu viðurkennt full-
veldi íslands, en slík „viður-
kenning fræðimanna er ekki
nægileg, ef íslandi yrði kastað
inn í landabrutl stórveldanna
eftir ófriðinn. Fyrir mér var
það höfuðatriði að afstýra
þeim voða, það vakti fyrir mér
að komast í höfn áður en boð-
arnir féllu saman yfir íslandi.
Og það varð gert með því að
tryggja hlutleysi landsins. Því
að þótt það sé vísindalega
séð og sannað af nokkrum
beztu vísindamönnum, að ís-
land hafi sinn fulla rétt, þá
dugar það ekki gegn yfirgangs-
sömum stjórnmálamönnum,
sem í ófriði eiga við Dan-
mörku. Þeir mundu segja:
„Þetta er hluti úr Danmörku.
Eg tek hann.“ En það geta þeir
ekki ef Danmörk er búin að
viðurkenna að fsland sé full-
valda konungsríki, en sé ekki
hluti af Danmörku, og þetta
hefur verið birt öllum heimsins
þjóðum. Sú athöfn er fyrsta
tryggingin gegn hinni stærstu
hættu og bráðustu, sem vel gat
orðið slík, að hún sylgi ísland
um aldur og ævi, svo að því
gæti aldrei upp skotið. En
þetta tryggir þessi yfirlýsing
(19. gr.). Þetta mundi nú eitt
nægja til að sýna og sanna
hverjum heilvita manni, að hér
er um fullvalda ríki að ræða,
sem lýsir sjálft yfir hlutleysi
sínu ...“. Bjarni frá Vogi taldi
hlutleysisyfirlýsinguna „trygg-
ingu gegn því, að íslandi verði
kastað inn í landvinningadeil-
ur stærri ríkja: Þeir hafa, fs-
lendingar, allt sitt á þurru.“
Síðan bar hann saman Upp-
kastið frá 1908 og sambands-
lagasáttmálann: „Nú er kon-
ungur einn sameiginlegur. Þá
voru auk þess sameiginleg
konungsmata, utanríkismál og
hermál. Eftir því voru íslend-
ingar komnir í ófrið með Dön-
um, ef ófrið bar að höndum.
Eftir samningnum nú hafa
þeir lýst yfir ævarandi hlut-
leysi og eru gersamlega lausir
við hermál sambandsríkisins."
Að lokum sagði Bjarni: „Við
það er ég hræddastur, að Dan-
ir lendi í ófriðnum áður en
þeir geta birt hann fyrir öðr-
Reykjavík 1. desember 1918. Á myndinni efst til hœgri má meðal annars greina fyrir framan Stjórnarráðið
Kristján Jónsson dómstjóra fþriðja frá vinstri) og nœst honum Ólaf Björnsson ritstjóra. Uppi á tröppun-
um lengst til vinstri er Sigurður Jónsson frá Yztafelli, og við hlið hans Sigurður Eggerz, en lengst til hœgri
á tröppunum er Klemenz Jónsson, síðan P. Smith, Jón Helgason biskup og Gísli Ólafsson símstjóri.
21