Samvinnan - 01.12.1968, Blaðsíða 37

Magnús Torfi Ólafsson:
SJALFSTÆÐI
EÐA DAUÐI

og fremst að þakka vopnabúnaði sem er
jafn nútímalegur og staðhættir framast
leyfa. Hann hefur hertekið strandlengju
Biafra með tilstilli tundurskeytabáta og
landgöngupramma. Skæðustu vopn land-
hersins eru léttir brynbílar, og öflugur
flugher heldur uppi skipulegum eyðingar-
árásum á bæi og þorp Biaframanna.
Loks hefur það ýtt við mörgum, að
komið hefur á daginn að þrjú af stór-
veldum heims hafa lagzt á eitt að hjálpa
öðrum stríðsaðilanum að ráða niðurlög-
um hins. Viðleitni Nigeríustjórnar til að
bæla niður sjálfstæðishreyfingu Biafra-
manna nýtur hernaðarlegs fulltingis
Bretlands og Sovétríkjanna og pólitísks
fulltingis Bandaríkjanna. Vonlegt er að
menn spyrji, hvað komi til að þessi ríki,
sem annars sitja sjaldan á sátts höfði,
skuli öll leggjast á eitt að draga taum
annars aðilans í deilumáli sem þessu.
Ekki er síður ósamstæður ríkjahópurinn
sem tekið hefur málstað Biafra. Þar er
annars vegar um að ræða Evrópuríkin
Frakkland og Portúgal, en hins vegar
tvö af þeim Afríkuríkjum sem andsnún-
ust eru harðsvíraðri nýlendustefnu Portú-
galsstjórnar, sem sé Tanzaníu og Zambíu.
Auðskildust af öllu í þessari mála-
flækju er afstaða Bretlands, og jafn-
framt er saga nýlenduveldis Breta á
þessum hjara lykillinn að þróunarferli
sem nú hefur orðið til þess að Nigeríu-
búar og Biaframenn berast á bana-
spjót.
Sú stjórnarfarslega heild sem í nokkra
áratugi hefur borið nafnið Nigería er
handaverk brezkra heimsveldissinna, og
stuðningur brezkra stjórnarvalda og
stórfyrirtækja við annan stríðsaðila nú
er ekkert annað en viðleitni til að tryggja
gamla viðskiptahagsmuni frá nýlendu-
árunum. Þegar brezkir nýlendustofnend-
ur tóku að láta að sér kveða á vatna-
svæði Nigerfljóts neðanverðs, var ekk-
ert til sem hét Nigería, en í stórum
dráttum skiptist svæðið sem þeir lögðu
undir sig og gáfu þetta nafn í tvennt.
Á graslendinu við suðurjaðar Sahara
byggðu svertingjaættbálkar sem tekið
höfðu múhameðstrú og lutu stjórn ein-
valdra emíra. Fjölmennastir í þessu ætt-
bálkasamfélagi voru og eru þeir tveir
sem nefnast Hausa og Fulani. Breitt
skóglendisbelti frá strönd Gíneuflóa og
langt inn í land er heimkynni ættbálka
sem á síðustu öld aðhylltust margvíslega
fjölgyðistrú en hafa nú að mestu tekið
kristni. Langfjölmennastir þeirra eru
Yorubar vestan Nigerósa og íbóar austan
árinnar. Hinir herskáu múhameðstrúar-
ættbálkar höfðu um langan aldur herjað
á heiðingjana nær ströndinni og unnið
af þeim lönd, auk þess sem evrópskir og
amrískir þrælaveiðarar höfðu unnið þar
hervirki sín, eins og annarsstaðar á
strandlengju Vestur-Afríku. Til að auka
enn á fjölbreytnina var ættbálkastjórnin
með gerólíkum hætti hjá fjölmennustu
þjóðunum úti við ströndina, Yorubar
bjuggu við stjórn alvaldra ættarhöfð-
ingja en hjá íbóum ríkti stjórnarfar sem
kalla mætti þorpslýðræði, menn kusu
sér til forustu þá sem mestir þóttu af-
reksmenn án tillits til ætternis og auð-
legðar.
Nafnið Nigería kemur fyrst fyrir í
brezkum skjölum frá 1897, og nýlendu-
svæðin sem Lugard lávarður sameinaði
í eina risanýiendu undir þessu heiti árið
1914 náði yfir heimkynni 250 ættbálka,
sem hver hafði sína sérstöku hefð og
flestir sérstaka tungu. Enn þann dag í
dag er enska opinbera málið bæði í
Nigeríu og Biafra og óhugsandi að nokk-
ur tunga innborinna manna geti tekið
við því hlutverki.
Fjárhagsleg sjónarmið réðu mestu um
að nýlenduyfirvöldin ákváðu að búa Ni-
geríu til. Suðurhéruðin urðu snemma
drjúg tekjulind fyrir nýlenduveldið, en
hin hrjóstrugu norðurhéruð baggi á
brezka ríkissjóðnum. Eftir sameininguna
var hægt að láta tekjuafganginn í suðri
ganga til að greiða kostnaðinn af ný-
lendustjórninni í norðri. Að öðru leyti
sinntu Bretar lítt um að gera nýlenduna
samstæða heild. Til dæmis hlóðu þeir
undir veldi emíranna í norðri, töldu að
með því móti væri auðveldara að halda
landslýðnum í skefjum en með milliliða-
lausri stjórn brezkra nýlenduyfirvalda.
Emírarnir tóku fegins hendi liðsinni
Breta við að halda uppi lénskum sam-
félagsháttum og neyttu aðstöðu sinnar
eftir því sem kostur var. í strandhér-
uðunum varð þróunin þveröfug. Fjöl-
mennustu ættbálkarnir þar gerðust ákaf-
ir lærisveinar evrópsku nýlenduherranna,
bæði í verklegum og andlegum efnum.
Atvinnuháttum fleygði fram, bæði fyrir
tilstilli brezkra aðila og fyrstu kynslóðar
afrískra atvinnurekenda. Með menntun
fólks til starfa í nútíma atvinnurekstri
fylgdu svo nútímalegar hugmyndir í
stjórnarfarslegum efnum, hugmyndir um
sjálfstæði og lýðræði.
Duglegustu lærisveinar Evrópumanna
reyndust íbóarnir og þeim skyldir ætt-
bálkar á því landsvæði sem síðar hlaut
nafnið Biafra, og hér eftir verða nefndir
Austanmenn til aðgreiningar frá Norð-
anmönnum inni í landi og Vestanmönn-
um í strandhéruðunum vestan Niger. Frá
fornu fari höfðu Austanmenn vanizt því
að miða manngildi við frammistöðu í
starfi en ekki ætt og uppruna. Þessi hefð
reyndist hið ákjósanlegasta veganesti til
að bruna í einu vetfangi frá öndverðri
járnöld inn í tuttugustu öldina. Óseðj-
andi ásókn í menntun og dugnaður í
starfi urðu auðkenni Austanmanna. Þeir
tóku að breiðast út til annarra hluta
Nigeríu og urðu brátt uppistaðan í stétt-
um kaupsýslumanna, embættismanna og
menntamanna um landið allt. Jafnframt
hófst stjórnmálastarfsemi og sjálfstæðis-
barátta Afríkumanna í Nigeríu á þeirra
landsvæði.
Á yfirráðasvæði emíranna í norðri voru
aðkomumennirnir illa séðir. Koma þeirra
raskaði lénskum stjórnarháttum og sam-
félagsskipan. Þeir fengu ekki að búa inn-
an borgarmúra múhameðstrúarmanna
og var meinaður aðgangur að stofnunum
þeirra. Af þessu hlauzt að um öll norð-
urhéruðin mynduðust sérstök borga-
hverfi aðkomumanna úr öðrum lands-
hlutum, þar sem Austanmenn voru lang-
fjölmennastir. Tvívegis meðan Bretar
stjórnuðu enn Nigeríu, árin 1945 og 1953,
réðst æstur múgur á „aðskotadýrin" í
borgunum Jos og Kano. Blóðsúthelhng-
arnar þá voru aðeins forsmekkur þess
sem síðar varð.
Hér gefst ekki rúm til að rekja sjálf-
stæðisbaráttu Nigeríubúa, aðeins skal
endurtekið að þar kom frumkvæðið frá
Austanmönnum, Vestanmenn fylgdu fast
á eftir en Norðanmenn höfðu hægt um
sig. Þegar Bretar ákváðu að afsala sér
völdum, notuðu þeir aðstöðu sina til að
draga taum Norðanmanna og gera áhrif
þeirra sem mest í æðstu stofnunum hins
nýja ríkis. Foringjar Austanmanna slök-
uðu hvað eftir annað til, í því skyni að
afstýra klofningi landsins í tvö ríki.
Sjálfstæði Nigeríu var lýst yfir 1. októ-
ber 1960. Foringjar Norðanmanna fengu
úrslitavöld í hinu nýja ríki, en fjármála-
spilling og ofríki urðu valdhöfunum að
bana og ríkinu að falli. Upplausnin hófst
fyrir alvöru eftir manntal sem tekið var
1962. Undir stjórn Breta var fólksfjöldi
áætlaður, og töldu þeir Norðanmenn það
fjölmenna að þeim bæri meirihlutavald
á þingi. Manntalið leiddi í ljós að því
fór fjarri að svo væri, en í stað þess að
breyta þingsætaskiptingu í samræmi við
íbúafjöldann samkvæmt manntalinu,
neyttu Norðanmenn aðstöðu sinnar til
að ógilda það og efna til annars, sem
lýst var ríkisleyndarmál. Balewa forsæt-
isráðherra, foringi Norðanmanna, stað-
hæfði að þetta leynimanntal bæri með
sér að Norðanmenn hefðu höfðatölu til
að halda þingstyrk sínum óskertum, og
hélt því fram að komið hefði á daginn
að Nigeríumenn væru alls 56 milljónir.
Þótti sú tala öllum sem til þekktu fjar-
stæða, og þann dag í dag telja SÞ íbúa
Nigeríu eins og hún var þá 42 milljónir
talsins.
Stjórn Austurfylkisins mótmælti og
37