Samvinnan - 01.12.1968, Blaðsíða 48

I.
Þegar legið er upp í loft einhvers stað-
ar, þar sem ekki eru líkur á að aki yfir
mann bíll, búsmali verði rekinn niður á
mann ofan eða börn geri sér að leik að
grýta steinum niður í höfuð manni, og
mænt er upp í skýjafar, fyllist maður
friði en dálitlum svima, ef veðrið er gott.
Skýin eru háð sífelldum myndbreyting-
um, þótt form þeirra virðist fast við
snöggt augnakast, og þau rekur á marga
vegu, sum hver gegn öðrum, önnur stíga
en önnur hníga, og litirnir eru einnig
margskonar á venjulegum tímum dags-
ins. Sjálfsagt er að nýta slíkan stað sem
tezt hafi maður á annað borð fundið
hann — þeir eru sjaldgæfir — og virða
fyrir sér sjónsviðið að öðru leyti, enda fer
jafnan svo, að skýin taka á sig yfir-
náttúrlegar ummyndanir jarðneskra fyr-
irbæra, ef horft er lengi á þau í einu.
Skýin virðast ævinlega skipast á himin-
festinguna í fullu innbyrðis samræmi og
falla að öðrum litum hennar, þótt hún
sé frá stund til stundar engu lík nema
sjálfri sér; það eru engin form, sem
stinga í stúf við önnur, þó að fjöl-
breytnin sé óendanleg — nema sólin, hún
er stundum skellibjartari en svo, að
falli saman við þýðan ávala skýjabakk-
anna. Ekki einu sinni, þótt hann fari
að með stormi.
Reykjavík er engin skýjaborg. En hún
á það sameiginlegt með himinhvolfinu,
að þar er enginn fastur punktur. Og þó
hef ég fundið einn. Það er vitinn í
Reykjavíkurhöfn örfiriseyjarmegin. í
góðu veðri er auðfarið eftir garðinum út
í þennan vita. En ella brýtur yfir hann
brim. Og umhverfis vitann, sem er lít-
ill og gulur, er hringlaga steinsylla, þar
sem hægt er að dvelja tímunum saman
og horfa á himininn og borgina.
Reykjavík hefur fram yfir margar
aðrar borgir sýnilegt náttúrlegt um-
hverfi. Nánast hvar sem er í borginni er
óbrotin sjónlina til fjalla. Þessi fjalla-
sýn mun haldast að verulegu leyti órof-
in, hversu mjög sem borgin á eftir að
stækka. Þannig eru íbúar þessarar borg-
ar aðnjótandi ósnortinnar umgerðar og
náttúrlegrar fjarvíddar.
ísland er borgríki. Rúmur helmingur
íbúanna býr á svæði, sem úr lofti séð
virðist borg með úthverfum sínum. Borg-
Þorsteinn Antonsson:
BORGRÍKI I
BORGIR
arsvæðið er, miðað við önnur, hreinasta
ævintýri: haf jaðrað sæg fjalla, sjálf-
stæðum í sérkennileik sínum, heiðar inn
til landsins með spurningu bak við hvern
hnjúk.
Skortur náttúrlegra tengsla hvílir
þrúgandi á íbúum stórborga yfirleitt.
Þeir eygja ekki smugu út úr samlífs-
hjúpnum: borgin teygir sig á alla vegu
óendanleg að því er virðist, sveitin löngu
skákuð niður í ræktarreiti og afluktar
séreignir, en himinninn uppi yfir mistr-
aður af reyk bíla og verksmiðja.
Upplausn borgarkjarnans í smærri og
dreifðari miðstöðvar hefur gert lífsað-
stöðu íbúa stórborga nú enn sundraðri
en fyrr var. Sú kvika, sem daglegt líf
er honum, hefur að afleiðingu löngun
hans eftir föstum punkti. Þörfin fyrir
slíka viðmiðun vex með útþenslu borgar,
með því að frumlæg reynsla borgarbú-
ans mengast sífellt meir af túlkun, hátt-
erni, smíð hinna; eirðarleysi í hátterni
hans vex, en jafnframt viðleitni til
ópersónulegrar framkomu, sem hvort
tveggja eykur á öryggisleysi annarra. Um
víxlverkun er að ræða.
Hvað er borg? Borg er samfella tækja.
Til þess að um borg geti verið að ræða
verður fjöldi manna að vera yfir ákveðnu
lágmarki og afstaðan milli þessara
manna að vera innan vissra marka, enn-
fremur að þeir starfi að sameiginlegum
hagsmunamálum og íverustaðir þeirra
falli undir sameiginlegt skipulag. Þétt-
býlið gerir að verkum, að þau tæki, sem
mönnum eru nauðsynleg til lífsafkomu,
verða fullkomnari og sérhæfðari, og ný
tæki verða til sem afleiðing sjálfs þétt-
býlisins.
Fjölskyldur eru hinir lífrænu kjarnar
borga; einstaklingurinn hefur að tilgangi
samlif við fjölskyldu sína, og hann beit-
ir þeim tækjum, sem honum eru að-
gengileg, henni til eflingar.
Borgarlíf hefur sem lífræn heild til að
bera eiginleika, sem enginn einn ein-
stakur innan þess hefur: sjálf aðstaða
einstaklingsins getur af sér aðra, sem
hver einstakur er ofurseldur. Nú er ein-
staklingurinn ofurseldur lögmálum eftir-
hermunnar á sama hátt og hann var
áður ofurseldur lögmálum hins náttúr-
lega umhverfis.
Lítið dæmi þessa eru viðbrögð manna