Samvinnan - 01.12.1968, Blaðsíða 52

Sigurður A. Magnússon:
„Veröldinni er í stórum dráttum stjórnað af mönnum sem
eru ekki í neinum tengslum við heim æskunnar."
Þessi setning er tekin úr yfirlýsingu til ungs fólks um allan
heim frá Alheimsráðstefnu æskufólks, sem haldin var í Róm í
lok nóvember 1965 (sjá 7. hefti Samvinnunnar 1967). Yfirlýs-
ingin hefur á liðnum þremur árum verið áréttuð víða um heim
með áþreifanlegri og afdrifaríkari hætti en flesta mun hafa
órað fyrir. Óánægja æskufólks með þá veröld hungurs, misréttis,
múgmorða og annarra glæpaverka, sem eldri kynslóðin hefur
fært því í arf, hefur brotizt út í allsherjaruppreisn hvarvetna
um heimsbyggðina. Uppreisnin hefur víða leitt til blóðugra og
jafnvel banvænna átaka við þá „verði laga og réttar“ sem eru
skuldbundnir til að verja ríkjandi valdakerfi gegn réttlætis-
kröfum heilbrigðrar æsku með kylfum, gasi, skotvopnum og
fangabúðum (austan járntjalds).En engar horfur eru á, að upp-
reisnin verði kæfð eða brotin á bak aftur með örþrifaráðum
hræddra og spilltra valdamanna. Æskulýður heimsins hefur
vaknað sem aldrei fyrr í sögunni og mun ekki láta staðar numið
fyrr en bundinn er endi á misrétti, arðrán, hungur og morðæði,
og lögð hefur verið að velli ófreskja stríðsgróðans sem rakar
saman tugmilljörðum króna vikulega á blóði varnarlausra borg-
ara sem ýmist eru sendir nauðugir útá vígvellina eða strádrepnir
með háþróuðum morðtólum stórveldanna.
Uppreisn æskunnar hefur samt ekki alstaðar birzt í blóðugum
átökum. Hún hefur til dæmis hér á landi, þar sem blóðhiti er
minni og ásjóna hernaðarófreskjunnar fjarlægari en víða ann-
arstaðar, birzt á fremur hljóðlátan hátt. En afstaða vakandi
ungmenna hérlendis fer alls ekki milli mála. Hún kom fram í
kurteislegri mótmælagöngu skólanemenda úr Kópavogi á liðnum
vetri. Hún kom fram á árshátíð Menntaskólans við Hamrahlíð
í fyrravetur þar sem meginhluti kvöldsins var helgaður kröft-
ugri og vægðarlausri ádeilu á stríð. Hún kom fram í hinum
almennu mótmælum vegna árásar Sovétríkjanna á Tékkósló-
vakíu í ágúst. Hún kom fram í mótmælum æskufólks í byrjun
október fyrir utan skrifstofu austurþýzka verzlunarfulltrúans
vegna árásarinnar á Tékkóslóvakíu og tveim dögum síðar fyrir
utan Hótel Sögu bar sem íslenzk-ameríska félagið efndi til hófs,
og var þeim mótmælum stefnt gegn þjóðarmorðinu í Víetnam.
En kannski birtist hugur íslenzkra æskumanna með skýrust-
um og eftirminnilegustum hætti í forsetakosningunum 30. júni,
þegar íslenzka valdakerfinu var sagt stríð á hendur og einingar-
tákn þjóðarinnar valið úr röðum þjóðhollra og árvökulla
menntamanna. Umræðurnar sem síðan hafa átt sér stað í æsku-
lýðssamtökum stjórnmálaflokkanna, dagblöðum, sjónvarpi og
hljóðvarpi og víða annarstaðar bera því órækt vitni að íslenzkur
æskulýður hefur vaknað til vitundar um hlutverk sitt og kvatt
sér hljóðs, svo mark verði á tekið.
Hér skal ekki freistað að rekja það sem fram hefur komið
í umræðum um þessi mál undanfarna mánuði, enda mun flest
af því kunnugt þorra landsmanna. Hitt kynni að vera ómaksins
vert að reyna að gera sér einhverja grein fyrir, afhverju óánægja
íslenzkrar æsku stafar fyrst og fremst. Það væri hlálegur mis-
gáningur að afgreiða málið með þeirri einföldu skýringu, að
unga fólkið sé einungis óánægt með að fá ekki stærri part af köku
stjórnmálavafsturs og valdaaðstöðu í landinu. Að sjálfsögðu
segir slík óánægja til sín hjá einstökum mönnum og þá einkum
þeim léttadrengjum stjórnmálaflokkanna sem telja sig vera
afskipta eftir margra ára snatt í þágu leiðtoganna. Það kom
til dæmis flatt uppá mig, að þeir leiðtogar Sambands ungra
sjálfstæðismanna, sem þar hafa verið í fyrirsvari um langt ára-
bil, skuli alltíeinu koma fram með svo róttækar umbótatillögur,
að jafnvel Æskulýðsfylkingin má taka á honum stóra sínum
til að gera betur! Hvað hafa þessir leiðtogar verið að hugsa
undanfarinn áratug? Ekki minnist ég að hafa fengið frá þeim
stuðning eða hvatningu þegar ég stóð í vikulegu stríði við yfir-
boðara mína á Morgunblaðinu vegna rabbdálka í Lesbókinni,
en þar varpaði ég fram mörgum þeim hugmyndum sem þeir
boða nú af ofurkappi trúskiptinga (t. d. um að draga fjármála-
valdið úr höndum stjórnmálamanna og banna kosningu þing-
manna í yfirstjórnir ýmissa menningarstofnana, atvinnufyrir-
tækja og sjóða sem Alþingi kýs). Standi ungir sjálfstæðismenn
heilir og einlægir að þessum tillögum, ber sannarlega að fagna
nýrri öld í þeim herbúðum. Stríðinu á Morgunblaðinu lauk hins-
vegar með því að ég var beðinn að hætta að skrifa rabbdálkana.
Nei, orsakir óánægjunnar hjá ungu kynslóðinni liggja miklu
dýpra en brostnar vonir framgjarnra ungpólitíkusa sem nú sjá
sér leik á borði að hefna ófaranna og ýta gömlu leiðtogunum
til hliðar. Þessar orsakir eru í stórum dráttum einkum tvíþættar,
þó þættirnir séu vitanlega víða samofnir.
Annarsvegar hefur ungt fólk á íslandi komizt í nánari snert-
ingu við umheiminn en nokkru sinni fyrr, og er sú þróun ákaf-
lega afdrifarík. Þráttfyrir ófullkominn og oft fáránlega hlut-
drægan fréttaflutning sjónvarpsins ■— einkum að því er várðar
Víetnam — hefur undratækni þessa nýja fjölmiðils bókstaflega
flutt gervalla heimsbyggðina inná stofugólf sérhverrar fjöl-
skyldu. Aldrei fyrr hafa íslendingar orðið sér jafnáþreifanlega
meðvitandi um ógnir og óréttlæti heimsins sem við byggjum.
Svívirðan í Bíafra, vélvædd tortímingartæknin í Víetnam, kúg-
unin í Grikklandi og Tékkóslóvakíu, blóðug átökin við austan-
vert Miðjarðarhaf, herforingjabyltingarnar í Suður-Ameríku,
kynþáttamisréttið og ólgan í Bandaríkjunum, eymdin og von-
leysið í vanþróuðu löndunum — allt þetta og ótal margt fleira
verður okkur svo nákomið fyrir tilverknað fréttakvikmynda
sem við sjáum heima hjá okkur flest kvöld vikunnar, að það
gæti eins verið að gerast fyrir utan gluggann hjá okkur. Þessi
skyndilega og nærgöngula návist heimsbyggðarinnar með öllum
sínum hörmungum hlýtur að móta öll viðhorf okkar bæði til
alþjóðamála og innanlandsmála. Við gerum okkur nú ljósari
grein fyrir stöðu fslands í heiminum og því hlutverki sem ís-
lendingar gætu og ættu að gegna á alþjóðavettvangi. Við verð-
um fyrir bragðið í senn alþjóðlegri og þjóðlegri í hugsunarhætti
og viðbrögðum en feður okkar voru. Áhrif sjónvarpsins á viðhorf
landsmanna hafa ekki verið könnuð af sérfróðum mönnum svo
neinu nemi, þannig að þessar vangaveltur eru vitaskuld meiri
og minni getgátur, en mér virðist liggja ljóst fyrir, að með
tilkomu sjónvarpsins sé allur þankagangur og jafnvel tilfinn-
ingalíf íslendinga að breytast — og alls ekki í þá átt sem hér-
lendir forkólfar sjónvarps kunna að hafa gert sér vonir um
í öndverðu.
52