Samvinnan - 01.10.1969, Blaðsíða 10

„Bölvun Islands er fúsk-
ið“ (Islands forbandelse er
dilettantismen), sagði Jón
Helgason prófessor í viðtali við danska blaðið „Politiken" í tilefni af
sjötugsafmæli hans 30. júní síðastliðinn, og benti f því sambandi á, að í
dvergríki væru gerðar svo litlar kröfur til manna, að fúskarar fylltu flokk
áhrifamanna og leiðtoga. Þó þessi dómsorð prófessorsins kunni að
þykja hörð, munu margir vera honum samdóma í hjarta sínu þegar
þeir virða fyrir sér islenzkt nútímaþjóðfélag opnum augum. Hvarvetna
blasir við augum meðalmennskan og sú ranghverfa lýðrœðis, sem leit-
ast við að þrýsta niður eða ýta til hliðar þeim sem skara framúr á ein-
hverju sviði, á sama tíma og skussarnir eru hafnir til valda og áhrifa.
Óvíða er þessi staðreynd jafnaugljós og í hinu vanburðuga íslenzka
sjónvarpi, sem nú er að sllta barnsskónum. Ekki skal úr því dregið, að
það er ærið verkefni og kannski ofvaxið svo fámennri þjóð að koma
sér upp sjónvarpi sem sómi og ávinningur sé að. En þeim mun ríkari
ástæða var til að búa svo um hnútana þegar i upphafi, að til þessa
vandmeðfarna og áhrifamikla fjölmiðils veldust þeir beztu kraftar sem
völ var á í landinu, og vissuleqa voru til menn sem kunnu ýmislegt fyr-
ir sér í meðferð þess fjölmiðils sem fyrst og fremst höfðar til sjón-
skynsins. En einsog venja er til hér á landi, voru önnur sjónarmið
látin ráða en þau að velja hæfustu og bezt menntuðu mennina. Und-
ir handarjaðri hápólitísks útvarpsráðs varð sjónvarpið vitanlega spegil-
mynd hinnar flokkspólitisku skiptareglu — með það sjónarmið efst á
blaði, að þar skyldu róttækir menn eða ferskir í hugsun hvergi nærri
koma.
Afleiðing skiptareglunnar varð vitanlega sú, að sjónvarpið var frá
byrjun markað andleysi og hugmyndafátækt. Þar mátti aldrei koma
fram neitt það sem ýtt gæti við mönnum, örvað til frjórrar hugsunar
eða endurmats á viðteknum hugmyndum. í sjónvarpinu ber það sára-
sjaldan við, að boðið sé uppá verulega lifandi eða vekjandi efni, til
dæmis þætti þar sem fjallað só um málefni þjóðfélagsins af einurð
og hispursleysi. „Viðkvæmu málin", einsog til dæmis Atlantshafsbanda-
lagið og hersetan, eru bannvara nema þegar skutilsveinar rlkisstjórn-
arinnar taka sig til að setja saman þurra og leiðinlega áróðursþætti
um efnið.
Af þremur innlendum umræðuþáttum hafa tveir verið lagðir niður á
þessu hausti, og var annar þeirra, ,,( brennidepli“, með fjörlegasta inn-
lendu efni sem sjónvarpið bauð uppá. Hinsvegar er klénasta þættin-
um, „Á öndverðum meiði“, haldið áfram, og virðist hann ætla að verða
eilifur augnakarl í sjónvarpinu, enda er stjórnandi hans varafulltrúi
f útvarpsráði. I stað þáttanna, sem hverfa af dagskránni, mun meðal
annars eiga að koma „þjóðlegur þáttur" undir nafninu „Samtfma-
menn", þar sem sérkennilegir einstaklingar verða látnir segja frá. Er
það enn eitt dapurlegt dæmi um skilningsskort forráðamanna sjón-
varpsins á þeim grundvallanmuni sem er á sjónvarpi og hljóðvarpi.
Eitt af þvi sem leiðir af stjórn fúskara á sjónvarpinu er gegndar-
laus fjáraustur í verkefni sem enginn þeirra hefur þá þekkingu á, að
hann geti sett svonefndum „sérfræðingum" stólinn fyrir dyrnar. Þetta
gerist meðal annars að sögn með þeim hætti, að til dæmis leiktjalda-
smiður fer framá eltt eða tvö hundruð þúsund króna fjárveitingu til að
smlða leikmynd fyrir bitlahljómsveit, sem kemur fram i hálftíma þætti.
Enginn ábyrgur aðili I stofnuninni hefur til að bera þá tæknilegu þekk-
ingu, að hann treystist til að synja umsókninni eða lækka gjaldaliðinn,
og vitaskuld áræðir enginn að afhjúpa vanþekklngu sína með því að
malda I móinn og fá það kannski framani sig, að hann hafi ekkert vit
á efninu sem um er að reeða.
Annað dæmi um meðferð fjármuna hjá sjónvarpinu er það, að í ein-
um og sama mánuði lét það gera þrjú stærstu innlendu verkefni ársins,
leikritið „Hrólf“, barnaóperuna „ApaspiT eftir Þorkel Sigurbjörnsson
og óperuna „Ástardrykkinn" eftir Donizetti. Af þessu leiddi árekstra
og glundroða, sem meðal annars kom fram i því, að leikarar og hljóm-
sveitir biðu verklausar timunum saman á fullu kaupi. Fyrir kom, að
leikarar urðu að bíða verklausir frá klukkan átta á morgnana til klukk-
an tvö eftir hádegi á fullu kaupi, sem var einhversstaðar milli 5 og 10
þúsund krónur á timann. Ekki ber mönnum saman um, hvað „Ástar-
drykkurinn" hafi kostað, en beinar kaupgreiðslur til söngvara og
hljómsveitar námu hálfri milljón króna, og telja fróðir menn, að upp-
færslan öll kosti ekki undir tveimur milljónum króna. Jafnvel þó sú
upphæð sé eitthvað lœgri, sem er vafamál, þá liggur í augum uppi,
að hægt hefði verið að kaupa erlenda uppfærslu á „Ástardrykknum"
með miklu betri söngkröftum og fagmannlegri sviðsetningu á mun
skaplegra verði, en verja heldur fjármunum sjónvarpsins til innlendra
verkefna. Á sama tíma og þetta gerist er íslenzk kvikmyndagerð ná-
lega alveg vanrækt og sáralítið gert til að örva og þjálfa unga inn-
lenda höfunda til að semja sjónvarpsleikrit. Til samanburðar við fjár-
hæðina, sem varið er til einnar einustu óperu, má geta þess, að sam-
anlagðar greiðslur Rfkisútvarpsins til allra íslenzkra rithöfunda á heilu
ári nema einungis einni milljón króha.
Hér er greinilega um að ræða svo geigvænlegt handahóf um með-
ferð fjármuna og val verðugra verkefna, að timi virðist vera kominn
til að skipuleggja alla starfsemi sjónvarpsins af skynsamlegu viti og
móta einhverja þá heildarstefnu, sem geri hinum ýmsu listgreinum
nokkurnveginn jafnhátt undir höfði. Meðan sjónvarpið lýtur sömu yfir-
stjórn og hljóðvarpið er þó naumast að vænta róttækra umbóta f þessu
efni fremur en öðrum. Lágkúran, handahófið og fúskið verða sennilega
héreftir sem hingaðtil sú ginnheilaga þrenning, sem útvarpsráð tign-
ar og tilbiður.
Einsog fram kemur í grein Franks Ponzis, er kannski afdrifaríkasti
annmarki fslenzka sjónvarpsins fólginn í skilningsleysi forráðamanna
þess á djúpinu sem er staðfest milli orðsins og myndarinnar. Einmitt
þessvegna er þörfin á sérhæfðum mönnum í sérstakt sjónvarpsráð svo
brýn, mönnum sem gera sér fulla grein fyrir þeim mikla ábyrgðarhluta
sem það er að stjórna áhrifamesta fjölmiðli samtfmans. Segja má, að
sjónvarpið hafi í hendi sér menningarlega framtíð þjóðarinnar, því
ekkert mun til jafns við það móta smekk, viðhorf, venjur og hugsunar-
hátt landsmanna á næstu áratugum. Stefnuleysi og handahóf er þvf
óvfða hættulegra en á þessum vettvangi. Einsog ástandið er nú, minn-
ir fslenzka sjónvarpið einna helzt á mann sem ríður ótemju og fær
ekkert við hana ráðið — eða kannski væri nær að segja að það minnti
á hest sem rfður ótömdum manni beint af augum.
Hér þarf að koma til hið bráðasta fullur skilningur á einstæðum
möguleikum sjónvarpsins til góðs og ills, jafnframt því að forráða-
mennirnir geri sér Ijósa grein fyrir þeim mistökum sem hafa átt sér
stað og reyni að ráða bót á þeim. (slendingar fengu sjónvarpið svotil
óundirbúnir og berast enn fyrir veðrum og vindum án stefnumarks eða
viðhlftandi siglingatækja. Verði ekki mótuð raunhæf stefna í fjármál-
um, framleiðslu og menningarlegu hlutverki íslenzka sjónvarpsins, er
sú röst ekki langl undan, sem gæti riðið því að fullu. Það hygg ég að
allir góðir Islendingar vilji forðast í lengstu lög, úrþví sem komið er,
og því hlýtur krafa dagsins að vera: Betri skipstjórn og hæfari áhöfn!
s-a-m