Samvinnan - 01.10.1969, Blaðsíða 20
Þorgeir Þorgeirsson:
Tvær töflur
og vatnssopi
Motto: „Of lengi höfum við setið
hér við yzta haf og kembt
hærurnar."
(Dr. G. Schram í ritstjórnar-
grein um sjónvarp).
FORMÁLI
Það er undramargt sem maður
ekki skilur. Sumt skilur maður
aldrei — annað rennur upp fyrir
manni einn góðan veðurdag. Þá
verður maður kannski hissastur
á því að hafa ekki skilið þetta
fyrir löngu. Þannig las ég ný-
lega í málgagni menningarmála-
ráðherrans okkar viðtal við einn
af menningarfrömuðum Alþýðu-
flokksins svokallaða, mann sem
um áratugi hefur gegnt opinber-
um embættum á sviði menning-
armála og öðrum fremur ráðsk-
azt með fjármál og hagsmuni
listamanna. Þetta viðtal varð
mér hrein uppljómun, eins og
vænta mátti, því maðurinn
greindi frá því, að honum léki
nú hugur á að snúa sér að öðr-
um og mannborulegri verkefnum.
Ástæðan fyrir þessu var sú, að
hann hafði nýlega gengið undir
vel heppnaða læknisaðgerð er-
lendis svo hann er nú heill
heilsu og reiðubúinn að takast á
við erfiðleika lífsins. Þetta er
vitaskuld óblandið gleðiefni og
vonandi að ekki skorti örkumla-
menn til að setjast í stólana, sem
losna þegar Helgi Sæm heldur
út í lífsbaráttuna. Þessi opinskáa
játning, en einkanlega þó hvernig
hún er fram sett líkt og sjálfsögð
almenn sannindi, hlýtur að leyfa
manni að draga þá ályktun, að
minnsta kosti sum embætti á
vegum menntamálaráðuneytisins
séu einkum ætluð farlama fólki,
sem þá væntanlega er of stolt
eða stórættað til að þiggja beint
af sveit. Nú er svosem ekki öllu
svarað þó þetta renni upp fyrir
manni. Hvernig stendur t. d. á
því að sósíaldemókratar virðast
í þessu tilliti heilsulausari en
annað fólk? Skiljanlegra er nátt-
úrlega þegar þetta heilsuleysi
leggst í ættir.
Þannig smásaxast á þann hluta
veraldarinnar, sem maður ekki
skilur, þótt hinn parturinn verði
svosem aldrei neitt yfirmáta stór.
Þetta með skilninginn á hress-
ingarhælinu mikla, sem í daglegu
tali gengur undir því langa
nafni: menningarmálaembættis-
kerfi dr. Gylfa, finnst mér nauð-
ugt að undirstrika hér framan-
við fátæklegar athuganir mínar
á dagskrárfjárreiðum sjónvarps-
ins okkar. Annars gæti einhver
farið að halda að hér væri á ferð-
inni kröfugerð nokkurskonar eða
tillögur um stefnu í rekstrinum.
Slíkar kröfur væri stórhlægilegt
að gera til fólks sem eytt hefur
manndómsárum sínum í að búa
sig undir alls óskylt ævistarf
sjónvarpsrekstri — og varla eru
þeir sem hafa undirbúið sig und-
ir kennimennsku, tónskáldskap,
kaupmennsku ellegar utanríkis-
þjónustuna neitt viðbúnari því
að rísa undir kröfugerð um
TAFLA I (Árið 1968)
Samkvæmt upplýsingum frá Gunnari Vagnssyni greiddi Sjón-
varpsdeild Ríkisútvarpsins árið 1968 frá janúarbyrjun til nóvember-
loka samtals rúmlega 8y2 milljón króna fyrir aðkeypt dagskrárefni
og þjónustu vegna þess. Er þá ekki meðtalinn reksturskostnaður
sjálfrar dagskrárgerðar sjónvarpsins, laun etc. Skýrslur fyrir desem-
bei-mánuð hafði hann ekki handbærar, en taldi hlutföllin mundu
vera svipuð. Til að einfalda reikningsdæmið og færa það nær okkur,
setjum við töfluna upp í því formi að athuga, hvernig útgjöld þessi
hafa skipt sér miðað við hverjar 100 krónur og reiknum í heilum
tug aura:
1. Greiðslur til erlendra efnisframleiðenda ............ kr. 28,00
2. — — innlendra hljómsveita og skemmtikrafta — 26,90
3. — — þýðenda v. erlends efnis ................ — 14,10
4. — — vegna innlendra fræðsluþátta ............ — 13,10
5. Ýmsar greiðslur (Helgistund, veðrið o. fl.) .......... — 6,50
6. Greiðslur vegna barnatímans ...................... — 5,30
7. — — leikrita .............................. — 3,30
8. — — aðkeyptra innlendra kvikmynda . . — 2,80
Samtals kr. 100,00
stefnufestu í störfum sínum eftir
að þeir eru orðnir vistmenn í
embættiskerfinu.
Þetta sem fylgir eru því ekki
annað en athuganir á því hvernig
slíkt fyrirkomulag artar sig í
framkvæmdinni borið saman við
annan hugsanlegan möguleika, án
minnstu vonar um að sá mögu-
leiki (né aðrir yfirleitt) verði
tekinn til greina — því eins og
þar stendur: Maðurinn þenkir,
en Gylfi ræður.
TÖFLURNAR
Stofnun eins og Sjónvarpið
getur haft bein áhrif á samfé-
lagið með útsendingum sínum
og væntanlega fjalla aðrir um
dagskrána út frá því sjónarmiði
hér í blaðinu. Hins ber líka að
gæta, að peningavelta sem nem-
ur tugmilljónum á ári hefur sér
á parti áhrif á umhverfi sitt.
Einkum skiptir náttúrlega máli
í þessu tilliti hvert dagskrár-
stjórnin veitir því fé, sem hún
fær í hendur til ráðstöfunar um-
fram reksturskostnað sinn — þ.
e. a. s. til verzlunar við utan-
aðkomandi aðila. Þetta er kring-
um milljónatugur á ári og vissu-
lega er nokkuð vald falið í því
að ráða hverjar brautir þetta fé
rennur, hvaða aðilar hljóta af
því stærstu bitana og hverjir una
við smáu molana. Þetta sjáum
við af töflu I. Stærsti bitinn fer
beint til erlendra framleiðenda
og nemur 28 krónum af hverjum
100 krónum, sem Sjónvarpið
greiðir. Nokkuð vænlegt hlutfall,
eða 14 krónur og 10 aurar af
hverjum 100 krónum, rennur til
þýðendanna, sem vinna öldungis
ófrjótt starf í sambandi við flutn-
ing þessarar erlendu framleiðslu.
— þannig að nærfellt helmingur
þess fjár, sem sjónvarpið veitir
til annarra, fer í það að koma
erlenda efninu áleiðis — nánar
tiltekið 42 krónur og 10 aurar
af hverjum 100. Þetta er mikið fé
og rambar vel á fimmtu milljón
yfir árið. Þetta fé er ófrjótt því
það rennur ekki til að skapa nein
verðmæti innanlands, heldur
beint til kaupa á annarra fram-
leiðslu og til ófrjórra starfa við
að koma þeirri vöru á framfæri.
í þessum ummælum felst ekkert
vanmat á starfi þýðendanna sem
slíkra, þeir eru vissulega vel að
sínum launum komnir, rétt eins
og þeir einnig væru með öðru
fyrirkomulagi eins og síðar mun
ljóst. Af innlendum aðilum hljóta
stærstan bitann hljómsveitirnar
og aðrir skemmtikraftar, eða 26
krónur og 90 aura af hverjum
100. Sjálfsagt er þetta við hæfi,
og getur hver og einn lagt það
út eftir sínu þankalagi. Ánægju-
legt er að sjá 13 krónur og 10
aura af hverjum 100 renna til
sérfræðinga sem eru að fræða
þjóðina gegnum sjónvarpið. Það
er vissulega skapandi starf að
nokkrum parti. Sáluhjálp, veður-
spá og fleira smálegt er naum-
ast ofsælt af því að maula úr 6
krónum og 50 aurum af hverju
hundraði. Börnin fá 5 og 30. Leik-
arar, leikstjórar og höfundar
mega una við að vera hálfdrætt-
ingar á við Guð og veðrið sam-
eiginlega en þetta tvennt þó
tæplega hálfdrætt á móti þýð-
endum. Loks rekur svo lestina
óskabarnið, sem allir töldu að
mundi dafna og blómgast við
móðurbrjóst Sjónvarpsins — ís-
lenzk kvikmyndagerð — en henni
réttir Sjónvarpið kr. 2,80 af
hverjum hundraðkalli umfram
brýnustu heimilisþurftir og svo
má barnið bjarga sér sjálft með
þetta. Heildarupphæðin jan.—
nóv.-loka 1968 var 245.000,00
krónur. Það er ekki smáræði fyr-
ir heilan atvinnuveg að fá þann-
ig af þessu fé sem svarar hálfum
öðrum sendisveinslaunum, og
von er að flestir verði seinþreytt-
ir á því að tala um hvernig kvik-
myndagerðin hljóti að dafna og
vaxa fyrir tilstilli Sjónvarpsins.
Tafla I sýnir okkur ástandið
eins og það er, og beri hún vott
um eitthvað yfirhöfuð, annað en
alveldi handahófsins, þá skín út
úr henni vanmat á getu íslend-
inga sjálfra til að skapa nokkuð
á sviði sjónvarps — upphæðirn-
ar sem mylgrað er í íslenzka leik-
stjóra, höfunda, leikara og kvik-
myndagerðarmenn eru ekki ann-
að en smáskítur til málamynda
svo enginn geti sagt að þetta
fólk sé með öllu sniðgengið.
Meginupphæðin fer beint og
milliliðalaust til erlendra fram-
leiðenda vegna þess að innlendu
listafólki er vantreyst til að
vinna verk sín frambærilega á
þessu sviði — annars væri því
fengið þetta fé til að kosta með
verk sín áður en því er spand-
erað í erlenda framleiðendur
ónotuðu. Til slíks væru margar
leiðir — og skal ég strax benda
á eina með því að setja upp aðra
töflu um hundraðkallinn okkar
úr töflu I. (Sjá Töflu II).
Hvað hefur nú gerzt? Hundrað-
kallinn er orðinn að kr. 128,00.
Kraftaverk? Nei. Einfaldlega
þetta: dagskrárstjórnin rýkur
ekki bara til og kaupir efni af
hverjum sem bezt býður fyrir
peningana, heldur segir við selj-
endur efnisins: „Ég kaupi efni af
þér, ef þú kaupir efni af mér
fyrir sömu upphæð á móti.“
Þetta segir dagskrárstjórnin
náttúrlega ekki nema vera þess
fullviss að íslendingar séu færir
um að búa til frambærilegt sjón-
varpsefni. Tafla II reiknar með
því að dagskrárstjórnin trúi á
20