Samvinnan - 01.10.1969, Blaðsíða 31

„Þótt ég telji þingsályktunartillögu Alþýðubandalagsins fráleita og
enga ástæðu til afskipta Alþingis af málinu sérstaklega nú, úr því að
það aldrei hefur komið til kasta þingsins á neinu stigi þess, þá tel ég
jafn sjálfsagt að íslenzk stjórnvöld hafi augun opin fyrir því, að einka-
aðstaða erlends aðila til sjónvarpsrekstrar í landinu er viðkvæmt mál
og varasamt, sem fylgjast þarf vel með og setja þau takmörk eftir föng-
um, að erlendur hugsunarháttur og siðvenjur, þótt gott kunni að vera
á sínum stað, ýti ekki til hliðar íslenzkum hugsunarhætti og sérkennum,
sem telja verði rétt að vernda, en einnig á þessum sviðum sem öðrum
verðum við þó að minnast þess, að við getum ekki byggt um land
okkar neinn Kínamúr. Við erum undirorpnir erlendum áhrifum úr öllum
áttum, og til lengdar ræður það því fyrst og fremst varðveizlu íslenzkra
sérkenna, hvort þau eru það sterk í eðli og vitund, að við sjálf hvert
og eitt viljum vernda þau.“
Úr ræ5u Magnúsar Jónssonar frá Mel í útvarpsumræðunum
28. febrúar 1961.
urinn, sem sjónvarpssendingarn-
ar næðu til, skertur með þartil-
gérðum skermi. Töldu margir, að
meðan svo væri um hnútana bú-
ið, væri vallarsjónvarpið hlið-
stætt kvikmyndahúsum eða öðr-
um skemmtistofnunum í herstöð-
inni. Hernum var semsé veitt
heimild til að starfrækja sjón-
varp á skýrt afmörkuðu svæði,
þannig að formlega afsalaði Rík-
isútvarpið sér ekki einkarétti til
sjónvarpssendinga á íslandi, eins-
og það gerði tvímælalaust árið
1961 með því að samþykkja marg-
falda stækkun Keflavíkurstöðv-
arinnar og óhefta útbreiðslu
bandaríska sjónvarpsins meðal
íslendinga.
Brátt kom þó í ljós, að á
ákveðnum stöðum í Reykjavík og
nágrenni mátti sjá hinar banda-
rísku sjónvarpssendingar, og ýtti
það mjög undir smygl og ólög-
lega sölu sjónvarpsviðtækja hjá
Sölunefnd setuliðseigna. Þó mót-
tökuskilyrði væru yfirleitt slæm
og drægju ekki til sín almenna
athygli, var hér kominn fram
annar þáttur sem braut algerlega
í bág við anda útvarpslaganna og
þau skilyrði sem starfsemi þess-
ari voru upphaflega sett. Hér var
með öðrum orðum kominn inní
íslenzka menningarhelgi áhrifa-
mesti fjölmiðill jarðarbúa í hönd-
um erlendra herstjóra, ánþess
íslenzk stjórnvöld létu málið hið
minnsta til sín taka. Að vísu var
Bandaríkjamönnum synjað um
leyfi til að stækka sjónvarpsstöð-
ina árið 1956 af sömu ríkisstjórn
og veitt hafði sjónvarpsleyfið
árið áður, en sú neitun fól vitan-
lega ekki í sér neina lausn á að-
steðjandi vanda. í apríl 1958
báru þeir Einar Olgeirsson og
Jónas Árnason fram þingsálykt-
unartillögu um að stöðva útvarps-
og sjónvarpsrekstur í herstöð-
inni á Keflavíkurflugvelli, en
málið var aldrei tekið til um-
ræðu á Alþingi.
Nýtt leyfi — án skilyrða
Leið svo framtil vors 1961. Þá
gerist það, að póst- og síma-
málastjóri skrifar bréf, dagsett
11. apríl, til utanríkisráðuneytis-
ins, sem nú heyrði undir Guð-
mund í. Guðmundsson, og skýrir
frá því, að yfirmaður setuliðsins
hafi nýlega beint þeim tilmælum
til sín, að íslenzk yfirvöld gæfu
heimild til stækkunar á sjón-
varpsstöðinni á Keflavíkurflug-
velli úr 50 í 250 vött, þannig að
orka hennar fimmfaldaðist.
Kveðst póst- og símamálastjóri
hafa rætt málið við útvarpsstjóra,
sem hafi ekki séð neitt athuga-
vert við að veita leyfið (útvarps-
stjóri var Vilhjálmur Þ. Gísla-
son). Utanríkisráðuneytið beið
þá ekki boðanna og veitti leyfið
tveim dögum siðar, 13. apríl, án
nokkurra skilyrða um útbreiðslu
sjónvarpssendinga, en leyfisbréf
póst- og símamálastjóra (sem var
Gunnlaugur Briem) er dagsett
17. apríl 1961.
Lengi framanaf var hljótt um
þessa einstæðu leyfisveitingu, og
það var ekki fyrr en 10. nóvem-
ber að hún var kunngerð Alþingi,
vegna framkominnar fyrirspurnar
frá Þórarni Þórarinssyni, sem
átti sæti í útvarpsráði og hafði
ekki fyrr heyrt þess getið, að
Ríkisútvarpið hefði fjallað um
málið. Má það útaf fyrir sig telj-
ast fádæma kæruleysi, nema öðru
verra hafi verið til að dreifa, að
taka ekki svo alvarlegt og af-
drifaríkt mál til umræðu í út-
varpsráði, sem fer þó með æðstu
stjórn Ríkisútvarpsins, og ennþá
furðulegra er, að því var ekki
hreyft á Alþingi fyrr en löngu
eftir að gengið hafði verið frá
því, og þá af þingmanni og út-
varpsráðsmanni sem hafði verið
leyndur öllum málsatvikum.
Þá um haustið urðu ýmsir til
að mótmæla stækkuninni, þar
sem fyrirsjáanlegt þótti, að hér
væri verið að greiða hinu erlenda
sjónvarpi götu inná fjöldamörg
íslenzk heimili, þó sennilega hafi
engan órað fyrir þeirri þróun
sem átti sér stað næstu fjögur til
fimm árin. í útvarpssal var efnt
til umræðufundar um málið 25.
nóvember 1961, þar sem við
Þórhallur Vilmundarson prófess-
or andmæltum harðlega stækkun
sjónvarpsstöðvarinnar og færð-
um fram ýmis rök fyrir því, að
hér væri lagt inná mikla óheilla-
braut í íslenzkum þjóðernismál-
um. Andmælendur okkar, verk-
fræðingarnir Gísli Halldórsson
og Sigurður Þorkelsson, gerðu
lítið úr hættunni, töldu stækk-
unina breyta litlu um útbreiðslu
bandaríska sjónvarpsins og fjöl-
yrtu um alheimssjónvarp, sem er
þessu máli vitaskuld með öllu
óskylt. Nokkur blaðaskrif urðu
einnig um málið, og var óspart
tönnlazt á því af hálfu verjenda
stækkunarinnar, að vonlaust væri
að sporna gegn eðlilegri þróun,
enda væru andmælendur banda-
ríska sjónvarpsins sporgöngu-
menn bændanna sem riðu til
Reykjavíkur sumarið 1905 til að
mótmæla símanum!
Mótmæli liefjast
Haustið 1961 samþykktu nem-
endur Menntaskólans í Reykja-
vík mótmæli gegn stækkun sjón-
varpsstöðvarinnar með um 350
atkvæðum gegn 7. Sömuleiðis
skoraði Rithöfundafélag íslands
á ríkisstjórnina að afturkalla
stækkunarleyfið, og skrifuðu
undir þá áskorun 67 rithöfundar
af 71, sem til náðist. Þessari mót-
mælaöldu linnti að heita má ekki
fyrr en 1965, en þá sendu um
600 stúdentar við Háskóla ís-
lands frá sér áskorun sem hneig
í sömu átt og áskorun sextíu-
menninganna tæpu ári áður, og
17. júní það ár gáfu nokkrir
sextíumenninganna út blaðið
,,Ingólf“, sem vakti mikla athygli.
En víkjum nánar að viðbrögð-
um Alþingis við málinu, meðan
það var enn á byrjunarstigi. Á
fundi í sameinuðu þingi 22. nóv-
ember 1961 var útbýtt tillögu til
þingsályktunar um afturköllun
sjónvarpsleyfis og fleira. Flutn-
ingsmenn voru Alfreð Gíslason
(læknir), Einar Olgeirsson, Finn-
bogi Rútur Valdimarsson og Lúð-
vík Jósepsson. Tillögunni fylgdi
ítarleg greinargerð þar sem rak-
in var saga útvarps- og sjónvarps-
reksturs Bandaríkjamanna á
Keflavíkurflugvelli allt frá árinu
1951. í síðasta þætti greinar-
gerðarinnar, undir fyrirsögninni
„Tími til viðnáms“, segir meðal
annars: „Það er þannig langur
vegur frá, að hér sé aðeins um
tæknilegt atriði að ræða, svo
sem mál þetta hefur verið túlkað
á þingi. Málið snýst einfaldlega
um það, hvort miða eigi menn-
ingarlíf íslenzku þjóðarinnar við
frumstæðustu dægrastyttingu út-
lendra hermanna í leiðinlegri
bækistöð. Vilja flutningsmenn
þessarar tillögu ekki trúa því,
fyrr en á er tekið, að Alþingi
kasti frá sér í blindni því fjör-
eggi, sem menning og tunga
þjóðarinnar er.“
Á deildafundum 4. desember
1961 var útbýtt frá sameinuðu
þingi tillögu til þingsályktunar
um sjónvarpsmál, og voru flutn-
ingsmenn þeir Ágúst Þorvalds-
son, Eysteinn Jónsson, Jón
Skaftason, Karl Kristjánsson og
Þórarinn Þórarinsson. Tillagan
hljóðaði svo:
Alþingi ályktar að skora á ríkis-
stjórnina:
1) Að gera nú þegar jullnœgj-
andi ráðstafanir til þess að koma
í veg fyrir þá stœkkun sjónvarps-
sviðs sem fyrirhuguð hefur verið
frá Keflavíkurstöð varnarliðsins.
2) Að ganga rikt eftir því, að af
hálfu varnarliðsins sé fullnœgt
þeim skilyrðum sem sett voru árið
1954 fyrir sjónvarpsleyfi þess.
3) Að láta Ríkisútvarpið hraða
ítarlegri athugun á möguleikum
þess, að íslenzka ríkið komi upp
vönduðu sjónvarpi, er nái til allra
landshluta og sé rekið sem þjóð-
legt menningartœki.
Áœtlanir um stofn- og rekstrar-
kostnað slíks sjónvarps svo og
álit sitt og tillögur um þetta mál
leggi stjórn Ríkisútvarpsins sem
fyrst fyrir Alþingi.
í greinargerð fyrir tillögunni
„Bent er á, að sjónvarp á erlendu máli sé hættulegt fyrir tungu og
þjóðerni íslendinga. Segja mætti einnig, að erlent útvarp, sem heyrist
hingað, að kvikmyndahúsin um allt land, að erlend blöð, bækur og
hljómplötur, sem streyma til landsins, sé allt að vissu leyti hættulegt.
Ég skal fúslega viðurkenna, að í öllu þessu felst nokkur hætta, en við
megum ekki mikla hana fyrir okkur um of. Við skulum ekki gleyma
þeirri sögulegu staðreynd, að íslenzk tunga og menning blómgast mest
og bezt, þegar samgöngur við önnur lönd hafa verið greiðastar, en
komizt næst útrýmingu í innilokun, þröngsýni og einangrun. Við
getum aldrei varið menningu okkar með gaddavírsgirðingum, boði eða
banni. Ef við erum sífellt hræddir við umheiminn og áhrif hans, erum
ávallt að fárast af minnimáttarkennd yfir einu og öðru, þá erum við í
hættu. Menningu okkar getum við varðveitt, ef við höfum heilbrigða trú
á sjálfum okkur og komum fram eins og sjálfstætt og óhrætt fólk.
Okkur ber að styrkja kjarnann í uppeldisstarfi og skólum, listum og
vísindum og hverskonar íslenzku menningarstarfi."
Úr ræðu Benedikts Gröndals í útvarpsumræðunum
28. febrúar 1961.
31