Samvinnan - 01.02.1971, Blaðsíða 36

Njörður P. Njarðvík:
Barn í Bíafra
Hallgrímur Snorrason:
Barn í Bíafra
bregður upp mynd sinni
eitt andartak
guðar það
á glugga sjónvarpsins
Iðnaður og umhverfi
eitt andartak
horfir hungrið
inn í huga þinn
úr tærðu andliti
angistarfulls barns
eitt andartak
horfist sekt þín
í augu við sekt þína
eitt andartak
kemst þú við
klöknar og segir
blessað barn
hvað þú átt bágt
— og slekkur á sjónvarpinu
Pétur Gunnarsson:
Ljóð
i
þúsundir kílómetra
hafa þotið gegnum höfuð mér
götur hús
endalaust malbik
og smogið inni mig tré
nú er ég hér
og kyrrðin seytlar inní höfuð mér
sólin klifrar uppí tréð
blindar kóngulóna
kveikir í grasinu
og mjólkurhvítur sjórinn lyftir upp himninum
II
sólin kom með fangið fullt af dögum
og næturnar stjörnufullar
langt fyrir neðan kliðaði sjórinn á ströndinni
og vindurinn þaut i krónum trjánna
má ég fyllast af lífi hér í þorpinu
(spurði ég)
það klúkti efst í fjallinu
og kalkhvítir veggir þess
með augun full af sól
árhundruðin blunduðu í hlyninum
sem á torginu stakk í stúf við augu stúlkunnar
og tunglið hellti kvöldin full
við trjátítunnar söng
senn verður þorpið að baki
og ferð mín lifnar aftur heim
hér lognaðist hún útaf í fjallinu
og blundaði sólir og tungl
Iðnvæðing — hvers vegna?
Iðnvæðing felur í sér grundvallarbreyt-
ingu á atvinnuháttum þjóðar; hún felur
í sér viðleitni til að færa þungamiðju at-
vinnulífsins frá frumgreinunum, land-
búnaði og sjávarútvegi, til úrvinnslu-
greinanna. Með þessu er leitazt við að
auka fjölbreytni framleiðslunnar og út-
flutningsins og draga þannig úr sveiflu-
áhrifum sjávarútvegsins á utanríkisverzl-
un og afkomu þjóðarinnar. Á þessari öld
hefur sjávarútvegurinn verið undirstöðu-
atvinnugrein íslendinga. Bæði er, að
sjávarútvegurinn hefur staðið fyrir yfir-
gnæfandi mestum hluta gjaldeyrisöflun-
ar íslendinga, og eins hefur hann verið
leiðandi i efnahagsþróun þessarar aldar.
Þetta hefur þó ekki þótt færa þjóðinni
eintóma blessun. Afkoma sjávarútvegsins
er fyrst og fremst háð hegðun fiskstofna
við landið og verði á erlendum mörkuð-
um. Þetta hefur i för með sér allmikla
áhættu; hegðun fiskstofnanna tekur
miklum tima- og staðbundnum sveiflum,
og sjósókn er mjög komin undir veður-
fari. Framleiðsla íslendinga á sjávaraf-
urðum hefur að auki ekki verið nægjan-
lega mikil til að hafa áhrif á heimsmark-
aðsverð á fiski, og íslendingar hafa orðið
að selja sinn fisk við ríkjandi vérði á
heimsmarkaði á hverjum tíma. Þetta
verðlag hefur þó hvergi nærri verið stöð-
ugt, heldur háð talsverðum sveiflum í
framboði ýmissa þjóða á fiski og fiskaf-
urðum. Ennfremur hafa sveiflurnar á
framboði íslendinga og sveiflurnar á
heimsmarkaðsverðinu oft fallið að tals-
verðu leyti saman, þannig að þegar ís-
lendingar hafa aflað sem mest, hefur
heimsmarkaðsverðið verið sem hæst —
og öfugt. Þetta hefur auðvitað aukið enn
á sveiflurnar i afkomu sj ávarútvegsins
og þar með afkomu þjóðarinnar.
Þegar rætt hefur verið um iðnvæðingu,
hefur yfirleitt verið gengið út frá þessum
staðreyndum. Iðnvæðing á íslandi er því
fyrst og fremst tilraun til að minnka
áhættuna af miklum sveiflum í íslenzku
efnahagslífi og tilraun til að auka jafn-
vægi í íslenzkum efnahagsmálum. Rétt
er að benda á, að hér er ekki einungis um
það að ræða að losna úr ástandi, sem
býður upp á sveiflur í afkomu einstakl-
inga og þjóðarinnar allrar, heldur er
einnig verið að leitast við að losna úr
ástandi, sem getur valdið mjög alvar-
legu atvinnuleysi og öllum þeim hörm-
ungum, sem því fylgja.
Rökin, sem hér eru færð fram fyrir
iðnvæðingu, eru þó alls ekki hin einu,
sem hægt er að tina til. Þau meginrök
eru færð fyrir iðnvæðingu, að einungis á
þann hátt sé unnt að tryggja öruggan og
kiöftugan hagvöxt. Tvennt þarf hér at-
hugunar við. (1) Athuga ber, hvort öruggt
sé, að iðnvæðing tryggi mikinn hagvöxt.
Hagfræðingar, sem um þessi mál hafa
ritað, munu almennt vera sammála um,
að iðnaður í einhverri mynd sé nauðsyn-
legur ef takast á að halda nokkurn veg-
inn stöðugum hagvexti. Auðvitað er mjög
misjafnt, hvað á bezt við i hverju landi,
en jafnvel i löndum, þar sem skilyrði til
frumframleiðslu, þ. e. framleiðslu land-
búnaðar- og sjávarafurða, eru mjög góð,
ber samt að halda uppi talsverðum iðnaði.
Ástæðurnar fyrir þessu eru tvenns konar.
í fyrsta lagi kemur hér til sá óstöðugleiki
og sú áhætta, sem stafa af sveiflutil-
hneigingu frumgreinanna og minnzt var
á hér að framan. í öðru lagi eru vaxtar-
skilyrðum fiumgreinanna allmikil tak-
mörk sett, og á ég þá sérstaklega við, að
eftirspurn eftir flestum afurðum land-
búnaðar og sjávarútvegs vex tiltölulega
mjög hægt. Auk þess hafa verðbreytingar
mjög lítil áhrif á eftirspurnina, þannig
að enda þótt verð lækki mjög verulega,
þá eykst eftirspurnin óverulega. Öðru
máli gegnir um iðnaðarframleiðslu, sem
býr við allt önnur og betri vaxtarskilyrði
og er miklu næmari fyrir verðbreytingum.
Iðnaðarframleiðslan eykst stöðugt vegna
sívaxandi eftirspurnar og alþjóðaverzlun-
ar, auk þess sem góður grundvöllur er
fyrir allskyns nýjungar og aukningu í
framleiðni.
(2) Þá þarf að athuga, hvort hagvöxtur
sé æskilegur, hvert sé takmarkið með
hagvexti, og hverjar séu líkurnar fyrir
því, að hagvöxturinn hafi tilætluð áhrif.
Nokkur umræða um hagvöxt á þvi greini- |
lega heima hér.
Hagvöxtur — hvers vegna?
Enda þótt hagvöxtur og iðnvæðing séu
oft nefnd í sömu andránni, eru þetta með
öllu óskyld fyrirbæri. Hagvöxtur er aukn-
ing raunverulegrar þjóðarframleiðslu á
mann á einhverju ákveðnu tímabili. Að
þjóðarframleiðslan sé raunveruleg, merk-
ir, að tillit hafi verið tekið til verðbreyt-
inga, og útilokaðar þær breytingar, sem
verða á tímabilinu á gildi mælikvarðans,
sem notaður er til að mæla virði fram-
leiðslunnar, þ. e. peninganna. Þegar talað
er um að „stuðla að auknum hagvexti“,
er greinilega átt við, að þjóðarframleiðsl-
an á mann eigi að aukast enn hraðar en
verið hefur. Segja má, að þannig sé hag-
vöxturinn tilgangurinn, en iðnvæðingin
eitt af hugsanlegum meðulum. Þó er hag-
vöxturinn ekkert takmark í sjálfu sér. En
hvert er þá takmarkið?
32