Samvinnan - 01.02.1971, Blaðsíða 42

Ásgeir Daníelsson:
Nýlenduveldi Portúgals
í Afríku
ANGOLA
1.246.700 km-
íbúar: 5.154.000
(4.900.000 Afrikanar
254.000 Portúgalar)
GUINEA-BISSAU
36.125 km'2
íbúar: 527.000
(2.500 Evrópumenn)
KAP VERDE-EYJAR
4.033 km'2
Íbúar: 232.000
(3.000 Evrópumenn)
MÓZAMBIK
783.030 km2
íbúar: 6.956.000
(180.000 Evrópumenn
og 50.000 Asíumenn)
PORTÚGAL
92.000 km2
ibúar: 9.400.000
Heimild: Afrique 1968
Portúgal er í dag stærsta nýlenduveldi
heims í gamla góða stílnum, ráðandi
þrem nýlendum í Afríku, þ. e. Angóla,
Mózambik og Guineu-Bissau (portúgalska
Guinea) og Kap Verde-eyjum. í þessum
nýlendum sínum hafa portúgölsku fasist-
arnir beitt hinum grimmilegustu kúgun-
araðferðum. íbúarnir hafa miskunnar-
laust verið flæmdir frá landsvæðum sín-
um, ef hvítur innflytjandi hefur girnzt
land þeirra. Nauðungarvinna við fyrir-
tæki í eigu hvítra er algeng. Einnig er
mikill fjöldi verkamanna, einkum frá
Mósambik, fluttur út til að vinna í nám-
um í Ródesíu og Suður-Afriku.
Hinir svörtu ibúar nýlendnanna, sem
eru um 95% íbúanna, lifa við sárustu
fátækt, þrátt fyrir það að mikil auðæfi
eru til, einkum í Angóla og Mózambik.
Barnadauði er um 60% og ólæsi um 95%.
Portúgal, sem fékk sinn skammt þegar
nýlenduveldi Evrópu skipti Afríku á milli
sín á Berlínarfundinum 1884—1885, hóf
eftir síðustu aldamót að „friða“ sinn
skerf. Þegar komið var fram á fjórða tug
þessarar aldar, má segja að „friður“ hafi
verið kominn á, og nýlendukerfið teygði
anga sína til hinna afskekktustu héraða.
En margs konar andstaða myndaðist
þegar. í fyrstu bar mest á ýmsum hreyf-
ingum, sem höfðu trúarlegan grundvöll.
Leiðtogar ýmissa af þessum hreyfingum
boðuðu komu svarts Krists, sem myndi
frelsa fólkið frá nýlendukúgun.
Þessar hreyfingar voru ófærar um að
leiða baráttuna, vegna þess hve bundnar
þær voru einum eða fleiri ættbálkum og
gátu því ekki skapað þá samstöðu, sem
var nauðsynleg.
ÞjóSfrelsishreyfingarnar í dag
Árið 1956 var Afriski flokkurinn fyrir
sjálfstæði Guineu og Kap Verde-eyja
(PAIGC) stofnaður, sama ár Þjóðfrelsis-
hreyfing Angóla (MPLA), og stuttu síðar
Þjóðfrelsishreyfing Mózambik (FRE-
LIMO). Þessar hreyfingar byrjuðu leyni-
lega i borgunum, en smám saman færðu
þær höfuðstarfsemi sína út á landsbyggð-
ina, bæði vegna þess að þær gerðu sér
grein fyrir, að ef þjóðfrelsisbaráttan ætti
að vinnast, yrðu þær að fá bændurna
(sem eru langfjölmennasta stéttin í þess-
um löndum) í lið með sér og vegna þess
að fjöldafangelsanir portúgölsku ný-
lendustjórnarinnar gerðu það mjög erfitt
að starfa í borgunum.
Sameiginlegt fyrir fyrstu ár starfsemi
allra þessara hreyfinga er, að þær byrj-
uðu á að reka stjórnmálalegan áróður og
reyndu á friðsamlegan hátt að ná samn-
ingum við portúgölsku stjórnina um
sjálfstæði nýlendnanna. Morð, fangels-
anir og pyndingar kenndu þeim fljótlega,
að vopnuð barátta er eini möguleikinn.
Hin vopnaða barátta hófst í Angóla
1961. MPLA hefur síðan stöðugt unnið á,
og er nú um þriðjungur Angóla undir
stjórn hreyfingarinnar. 1963 hófst vopn-
uð barátta í Guineu-Bissau, og er PAIGC
sú af þessum hreyfingum, sem bezt hefur
tekizt í baráttunni. PAIGC hefur tekizt
að skapa samstöðu milli hinna ólíku ætt-
bálka og unnið markvisst að þvi að skapa
lýðræðislegt félagsform í þeim % hlutum
Guineu-Bissau, sem eru undir stjórn
hreyfingarinnar.
1964 hófst vopnuð barátta í Mózambik.
FRELIMO hefur ekki tekizt að skapa þá
samstöðu með heildinni, sem er nauðsyn-
leg til framgangs, og síðan Mondlane
leiðtogi FRELIMO var myrtur 1969, hefur
verið við mikla erfiðleika að etja innan
hreyfingarinnar.
Portúgölsku nýlendukúgararnir hafa
barizt af mikilli grimmd gegn þjóðfrelsis-
hreyfingunum. Morð, fangelsanir og
pyndingar eru daglegt brauð (Portúgal
er eina landið i heiminum, sem bannar
Rauða krossinum að hafa eftirlit i fang-
elsum sínum) á þeim svæðum, sem eru
undir stjórn portúgölsku fasistanna. Höf-
uðvopn portúgölsku nýlendukúgaranna
gegn fólkinu á þeim svæðum, sem eru
undir stjórn þjóðfrelsishreyfinganna, eru
flugvélar. Daglega sleppa portúgalskar
flugvélar niður miklu magni af napalm
(bensinhlaupi) og flísasprengjum á þorp
og bæi á frelsuðu landsvæðunum.
Prófessor John Marcum segir i bók-
inni The Angolan Revolution: „Síðan í
janúar 1962 hafa utanaðkomandi sjónar-
vottar séð portúgalskar flugvélar
sprengja og skjóta á afrisk þorp, heim-
sótt brennandi rústir bæja svo sem
Mbanza M’Pangu og M’Pangala og skrif-
að upp áletranir á 750 punda napalm-
sprengjum. Áletranirnar, sem Portúgalar
höfðu gleymt að fjarlægja, voru: „Pro-
perty of US Air Force“ (eign bandaríska
flughersins).
NATO og portúgölsku fasistarnir
Portúgal er mjög fátækt land, sem án
hjálpar utan i frá gæti ekki staðið undir
kostnaðinum af striðum sinum í Afríku.
„Allar hernaðarlegar aðgerðir Portúgals
handan hafsins hafa verið og koma til
með að verða kostaðar af venjulegum
tekjum ríkisins......Nú verðum við að
greiða mikið af þessum kostnaði með lán-
um“. (Marcello Caetano, forsætisráð-
herra Portúgals, 1968). Hin hernaðarlega
samvinna milli Portúgals, Ródesiu og
Suður-Afríku er mjög mikilvæg fyrir
Portúgal og verður sennilega enn mikil-
vægari í framtiðinni, þar eð hvíta minni-
hlutastjórnin í Suður-Afríku mun gera
allt til að hindra að hinir svörtu ibúar
Angóla og Mózambik fái að ráða málum
sínum sjálfir.
En langmikilvægasta hjálpin, sem
Portúgal fær, kemur frá NATO. Portúgal
l
I
38