Samvinnan - 01.02.1971, Blaðsíða 49

EEtroi ERLEND VÍÐSJÁ
Magnús Torfi Ólafsson:
Dregur til tíðinda
í Rómönsku Ameríku
Ein af rannsóknarstofnunum þeim við
bandariska háskóla, sem kostaðar eru af
fjármunum Ford-sjóðsins, kennir sig við
könnun á starfsemi opinberra stofnana,
bæði heimafyrir og erlendis. Nýverið lét
stofnun þessi frá sér fara skýrslu um at-
hugun á starfsemi Framfarabandalagsins
svonefnda, sem sett var á laggirnar fyrir
tæpum áratug að frumkvæði Bandarikj-
anna.
Yfirlýst markmið Framfarabandalags-
ins var að stuðla að alhliða og stöðugum
félagslegum framförum og eflingu at-
vinnulífs i löndum Rómönsku Ameriku.
Skuldbatt Bandarikjastjórn sig til að
leggja fram fé úr rikissjóði og ýta undir
framlög bandariskra einkaaðila til að
standa straum af framkvæmd framfara-
áætlana þeirra, sem stjórnir einstakra
rikja Rómönsku Ameríku gerðu í samráði
við sérfræðinga og framkvæmdastjórn
bandalagsins.
Stofnun Framfarabandalagsins kom þó
ekki til af einskærum áhuga Bandarikja-
manna á að leggja fram skerf til að af-
létta neyð og félagslegu misrétti, sem
óvíða á byggðu bóli er hróplegra en í
Rómönsku Ameriku. Ekki var farið í
neina launkofa með, að fyrir ráðamönn-
um i Washington vakti það einkum að
einangra Kúbu frá öðrum ríkjum Róm-
önsku Ameríku, jafnframt þvi sem gerð
yrði gangskör að þvi að vinna nokkurn
bug á óþolandi þjóðfélagsaðstæðum, sem
hæglega gátu leitt til umbrota sem end-
uðu með þjóðfélagsbyltingu, eins og ný-
lega hafði komið á daginn á Kúbu.
Það stóðst þvi nokkurn veginn á end-
um, að Framfarabandalagið var stofnað
um leið og Bandaríkjastjórn hafði tekizt,
með misjafnlega miklum eftirgangsmun-
um, að fá öll riki Rómönsku Ameriku
nema Mexikó til að slita stjórnmálasam-
bandi við Kúbu. Síðan hefur Framfara-
bandalaginu gefizt tækifæri til að sýna,
hvers það er megnugt. Skýrsla banda-
rísku rannsóknarstofnunarinnar ber með
sér, að það hefur fallið á prófinu. Það
riki Rómönsku Ameriku, sem næst hefur
komizt þvi á undanförnum árum að upp-
fylla markmið Framfarabandalagsins um
aukinn félagslegan jöfnuð, útrýmingu
örbirgðar og ólæsis, að sjá alþýðu manna
fyrir heilsugæzlu og koma þaki yfir höf-
uðið á húsvilltum, er hornrekan Kúba,
sem fyrirfram var dæmd óverðug að fylla
félagsskapinn. f öðrum ríkjum í Róm-
önsku Ameriku, sem notið hafa hins
bandaríska fjármagns og sérfræðilegrar
aðstoðar, eru þess meira að segja dæmi
að verstu þjóðfélagsmeinin hafa ágerzt
en ekki læknazt, frá því Framfarabanda-
lagið tók til starfa.
Nú er öðru nær en Kúbumenn hafi
baðað i rósum síðustu árin. Ofan á við-
skiptabann Bandarikjanna og allra
Amerikuríkja sem þeirra vilja lúta, hafa
bætzt herfileg mistök kúbanskra stjórn-
arvalda á flestum þýðingarmestu sviðum
framkvæmda og hagstjórnar, svo sem
Fidel Castro rakti skilmerkilega i ræðu
sinni á hátiðisdegi byltingarinnar siðast-
liðið sumar. Þegar þessa er gætt, verður
niðurstaða bandarisku fræðimannanna,
sem gert hafa upp efndirnar á fyrirheit-
um Framfarabandalagsins, enn athyglis-
verðari, áfellisdómur þeirra yfir stefnu
Bandarikjastjórnar gagnvart löndum
Rómönsku Ameríku enn þyngri.
Einangrun rofin
Það stóð svo heima, að gjaldþrot Fram-
farabandalagsins var kunngert með þeim
hætti, sem hér hefur verið greint, og
fyrsta skarðið brast i múr pólitískrar ein-
angrunar, sem bandariskir valdhafar
lögðu svo mikið kapp á að reisa gagnvart
Kúbu. Nýkjörinn forseti Chile, þess ríkis
Rómönsku Ameriku sem reynzt hefur
fastheldnast við lýðræðislegt stjórnarfar,
lét verða eitt sitt fyrsta verk að taka upp
á ný stjórnmálasamband við Kúbu, jafn-
framt þvi sem hann hóf að efna kosn-
ingaloforð um þjóðnýtingu bandariskra
stóreigna i landinu. í stjórn hans sitja
hlið við hlið fulltrúar sósíalistaflokks
sjálfs hans, kommúnista, kaþólskra
vinstrimanna og róttækra borgara. Mark-
mið Salvadors Allendes forseta og banda-
manna hans er hvorki meira né minna
en að framkvæma eftir leiðum lýðræðis-
legrar stjórnskipunar breytingu á valda-
kerfinu í landinu, sem ef af verður jafn-
gildir þjóðfélagsbyltingu.
Hlutskipti Chilebúa er með þvi betra
sem gerist í Rómönsku Ameríku, svo af
nokkrum tölum þaðan má marka hvilik
eymdin er hjá þjóðum sem mun verr eru
settar. Árið 1965, þegar Allende keppti
um forsetaembættið í annað skipti en
beið lægri hlut fyrir Frei, frambjóðanda
kristilegra demókrata, átti tuttugasti
hluti þjóðarinnar fullan fjórðung þjóð-
arauðsins, en fertugasti hluti hans var
eign fátækasta fimmtungs landsmanna.
Meira en helmingur barna í Chile er
vannærður. Fátækrahverfið La Victoria
byggja um 200.000 manns, en þar er ekki
einn einasti sími. Af niu milljóna þjóð
ganga 350.000 fulltíða menn atvinnulausir
að staðaldri og enn stærri hópur býr við
stopula atvinnu. Verðbólga hefur numið
milli 25% og 30% á ári að undanförnu.
Frei fráfarandi forseti náði kjöri með
kosningastefnuskrá um þjóðfélagsum-
bætur og náði töluverðum árangri. Á
stjórnarárum hans var 1224 stórjörðum
skipt milli 30.000 smábænda, 260.000 nýjar
íbúðir byggðar og tala skóla þrefölduð,
svo ólæsi minnkaði um helming. Mikið
skorti samt á að Frei tækist að uppfylla
kosningaloforð sín, og þegar þar við
bættist að hann beitti herliði og lögreglu
gegn verkfallsmönnum og verkalýðsfélög-
um, kom upp klofningur í flokki hans og
vinstri armurinn gekk í lið með sósíal-
istisku flokkunum, studdi sigursælt fram-
boð Allendes.
í fljótu bragði getur litið svo út, að
staða Allendes og stjórnar hans með
þjóðinni sé tiltölulega veik, þvi hann náði
kjöri með 36% atkvæða að baki sér og
hafði ekki nema tvo af hundraði fram
yfir íhaldsmanninn sem næstur gekk að
atkvæðamagni. En í raun og veru er
réttara að segja, að stefnan sem Allende
boðar hafi stuðning 64% kjósenda, því
keppinautur hans úr flokki kristilegra
demókrata afneitaði Frei i kosningabar-
áttunni og boðaði stefnu sem í fáu er
frábrugðin þeirri sem Allende er skuld-
bundinn til að framfylgja. Enda varð
sú niðurstaðan, þegar til kasta þingsins
kom að gera upp á milli forsetaefnanna,
þar sem enginn hlaut stuðning hreins
meirihluta kjósenda, að kristilegir
demókratar greiddu Allende atkvæði
ásamt vinstri flokkunum.
Ofsafengnir ihaldsmenn hétu á herinn
að skerast í leikinn og hindra að kjör
Allendes yrði staðfest á þingi. Þegar
Schneider yfirhershöfðingi þvertók fyrir
slíkt og lýsti þvert á móti yfir, að hlut-
verk hersins væri að sjá um að enginn
fengi hindrað að vilji þjóðarinnar næði
fram að ganga, var honum gerð fyrirsát
á götu i höfuðborginni Santiago og hann
myrtur. Vígið vakti slíka andúð, að siðan
eru stjórnmálasamtök íhaldsmanna löm-
uð, enda þótt ekkert hafi komið í ljós sem
bendi til að ábyrgir forustumenn þeirra
hafi verið í vitorði með þeim fylgis-
mönnum sínum sem þar voru að verki.
Stefnan mistókst
Sú var tiðin að Bandaríkjastjórn lét til
sín taka í Rómönsku Ameriku af minna
tilefni en því, að yfirlýstur marxisti sett-
ist i forsetastól í einu af meiriháttar rikj-
um suður þar og gerði sig liklegan til að
hrifa auðlindir landsins úr höndum
bandarískra auðfélaga með þjóðnýtingu.
Aðgerðaleysi núverandi valdhafa í Wash-
ington gagnvart valdatöku Allendes í
Chile ber þvi vott, að bandaríska valdið
er á undanhaldi suður þar. Stefnan sem
meðal annars birtist í stofnun Framfara-
bandalagsins hefur mistekizt.
Hún var reyndar tvíþætt, og nú er ekki
lengur um að villazt, að báðir þættir eru
brostnir. Framfarabandalagið átti að
styðja til valda varfærna umbótasinna,
sem réðu bót á hróplegustu þjóðfélags-
meinunum án þess að troða hagsmunum
Bandaríkjanna um tær. Raunin er sú, að
45