Samvinnan - 01.02.1971, Blaðsíða 62

Árangurinn, sem FRELIMO hefur náð, er ekki sizt að þakka
fyrrverandi leiðtoga hreyfingarinnar, Eduardo Mondlane, sem
var einn mikilhsefasti pólitískur leiðtogi er komið hefur fram í
Afríku á seinni árum. Mondlane, sem var um skeið prófessor við
Syracuse-háskóla i Bandaríkjunum, drýgði þá fágætu dáð að
vera í góðu vinfengi samtímis bæði við stjórnvöld í Moskvu og
Peking. Honum tókst einnig að afla sér stuðnings allmargra
ríkisstjórna í Evrópu og var jafnan velkominn til Bandarikj-
anna. Hann var drepinn i leyndardómsfullri sprengingu í febrúar
1969. Sprengingin átti sér stað um svipað leyti og háttsettur
maður i FRELIMO sveik málstaðinn og gaf sig á vald portú-
gölsku yfirvöldunum í Mózambik.
Seinna á árinu 1969 kaus miðstjórn hreyfingarinnar þriggja
manna forsætisráð til að fara með forustu hennar og eyddi um
leið ótta meðal margra félaga hennar um, að ættflokkadeilur
kynnu að liða hana i sundur. í forsætisráðinu eiga sæti fyrr-
verandi varaforseti hreyfingarinnar, Úria Símangó, utanríkis-
ráðherrann Marcellino dos Santos og varnarmálaráðherrann,
Samova Moises Machel. Úria Símangó, sem ástæða er til að fylgj-
ast með, er sagður hafa orðið fyrir miklum áhrifum frá Peking
og vera „vinstrisinnaðri" en Mondane, en i þessu efni, einsog
reyndar flestum öðrum málefnum Afriku, er útí hött að setja
á menn merkimiða.
Frú Janet Mondlane, hin hugrakka unga ekkja frá miðvestur-
fylkjum Bandaríkjanna, hvít og uppalin i repúblikanafjölskyldu,
hefur starfað áfram í hreyfingunni og er meðal verðmætustu
liðsmanna hennar. Hún er frábær skipuleggjari, og eftir fráfall
manns síns hefur hún verið helzti tengiliður milli FRELIMOs og
vestrænna ríkisstjórna — einkum þeirra engilsaxnesku og nor-
rænu.
Önnur ástæða þess, hve vel FRELIMO hefur orðið ágengt, er
stuðningur stjórnarinnar i Tanzaniu (undir forustu hins bylt-
ingarsinnaða en raunsæja forseta, Júlíusar Nyerere), en hún
hefur meðal annars veitt FRELIMO heimild til að koma sér upp
þjálfunarbúðum í Tanzaníu og gera árásir á Mózambik frá
Tanzaníu. Aðalstöðvar FRELIMOs eru í Dar-es-Salaam.
í þriðja lagi er það einmitt í Norður-Mózambik sem einn her-
skáasti ættflokkur landsins á heima, hinn gáfaði og listelski
Makonde-ættflokkur. Hann lifir i hálöndum héraðsins Cabo
Delgado og er kringum 400.000 manns talsins. Makonde-ætt-
flokkurinn, sem er einnig helzti ættbálkurinn handan við
Róvúma-fljótið, þ. e. í Tanzaníu, var aldrei að fullu sigraður af
portúgölsku nýlendukúgurunum. Það er fyrst og fremst úr þess-
um ættflokki sem skæruliðar FRELIMOs koma.
FRELIMO telur sig hafa 8000 manns undir vopnum. Flestir eru
þeir búnir nýtizkulegum skæruhernaðarvopnum, sem koma frá
Rússlandi, Tékkóslóvakiu og þó fyrst og fremst frá Kína.
Þetta merkir þó enganveginn að FRELIMO sé undir stjórn eða
áhrifavaldi ríkjanna i austurbiökkinni, þó vissulega séu komm-
únistar meðai skæruliðanna, til dæmis Úría Símangó.
Á árinu 1968 hóf FRELIMO baráttu á nýjum vígstöðvum,
semsé frá Zambíu inni Tete-hérað í fljótsdal Zambezi-árinnar.
Það er á þessum slóðum sem fyrirhugað er að reisa hið tröll-
aukna Cabora-Bassa-orkuver. FRELIMO hefur einsett sér að
gera allt sem hægt er til að ónýta þessar ráðagerðir, vel vitandi
um pólitískt mikilvægi fyrirtækisins. Þegar ég heimsótti Tete-
hérað sá ég, að öflugri portúgalskri herstöð hafði þegar verið
komið fyrir þar. Formælandi Flóttamannahjálpar Sameinuðu
þjóðanna í Lúsaka, höfuðborg Zambíu, tjáði mér að nokkur þús-
und innfæddra manna hefðu þegar flúið frá Tete til Zambíu
til að komast burt frá stríðinu. FRELIMO nýtur stuðnings
Zambíu.
Stjórn Portúgala í Mózambik hefur verið lýst „þriðji mesti
óvinur Afriku“ af Einingarsamtökum Afriku (OAU) — næst á
eftir stjórninni í Suður-Afríku og nýlendustjórninni í Angóla.
Einræðisherra Portúgals í fjóra áratugi, dr. Antónío Salazar,
sagði í síðustu ræðu sinni til hvíta minnihlutans í Mózambik,
að hann væri „bjartsýnn“.
Þegar Eduardo Mondlane heimsótti London árið 1968, sagði
hann meðal annars: „Hvað eftir annað höfum við reynt að fá
Portúgala að samningaborðinu. Það hefur aldrei tekizt. Kannski
kynni annað Dien Bien Phu að koma einhverri vitglóru inní
kollinn á þeim.“ 4
Agostinho Neto:
Kveðja við brottför
Móðir mín
(ó svörtu mæður yfirgefnar af börnum sínum)
þú kenndir mér að biða og vona
eins og þú gerðir á stundum neyðarinnar
En frá mér
hefur lifið rænt dul þeirrar vonar
Ég bíð ekki framar
nú er min beðið
Við sjálf erum vonin
börnin þín
á vegi trúar sem glæðir líf
Við nöktu þörnin úr sanzales-kjarrinu
óuppdregnu pottormarnir með tuskuboltana
á hádegissléttunni
við sjálf
launuð brennifórn kaffiekranna
fávísir svartir menn
sem ber að virða þá hvítu
og óttast hina ríku
við erum börnin úr hverfum innfæddra
sem rafljósin ná aldrei til
heldrukknir menn
burtkvaddir við tam-tam-slög dauðans
börnin þín
sem hungrar
sem þyrstir
sem fyrirverða sig að kalla þig móður
sem þora ekki yfir göturnar
sem hræðast mennina
Við erum sjálf
vonin um betra líf
Ljóð
Glamur hlekkja af vegunum
fuglasöngur
úr dökkvaðri grænku myrkviðarins
kæti í pálmalundsins
Ijúfa sinfón;
eldur
eldur yfir savönnunni
eldur yfir brennheitum blikkþökunum
í Cayatte
Langir vegir,
krökkt af fólki, krökkt af fólki
krökkt af fólki
á vegferð úr öllum áttum
langir vegir
til lokaðra sjónhringa —
en vegir
opnir vegir
ofar vanmætti vopnanna
Brennandi eldur
dansar
i hljóðfalli
tam-tam
Hljóðfall Ijóss
hljóðfall litar
hljóðfall hljóms
hljóðfall hreyfingar
hljóðfall naktra fóta
blæðandi und
hljóðfall táa með afrifnar neglur —
en hljóðfall
hljóðfall
Ó sársaukafullu raddir
Afríku
Úlfur Hjörvar þýddi
58