Samvinnan - 01.02.1971, Blaðsíða 64

Húsmæðrakennari með sémám
í sjúkrafæðu skrifar:
Um megrunarfæði
HEIMILÍS P
rv- 1-^
S H
p Guðlaug .. H
Sigurgeirsdottir /—-1
ðsmwmH
Matur og matvenjur eru jafngamlar manninum. Það er mjög þýðing-
armikið að sérhver einstaklingur fái haldgóða næringu og má segja að
hún geti ráðið miklu um afkomu hans og heilsufar.
Orðið næring þýðir að lífvera tekur til sín og nýtir nauðsynleg efni
til vaxtar og viðhalds. í góðri næringu felst, að líkamanum sé eftir
þörfum séð fyrir fæðuefnum svo sem eggjahvítu (próteini), fitu, sykrum
(kolvetnum), steinefnum, vítamínum, trefjum og vatni, svo og að þessl
næringarefni nýtist nægilega með tilliti til loftslags og atvinnu, sem
hafa áhrif á næringarþörf manna. Góð næring ætti að byrja þegar á
fósturskeiði og halda áfram allt til elliára.
Hve mikilvæg fæðan er verður okkur vel Ijóst ef við hugsum til þess
tímá þegar hörgulsjúkdómar, svo sem skyrbjúgur og berí-berí, voru al-
gengir svo til um allan heim. Nú hefur hörgulsjúkdómum að miklu leyti
verið útrýmt meðal þróaðra þjóða. Þó er við ýmsan vanda að glíma,
sem tengdur er fæðunni á einn eða annan hátt.
Eitt stærsta heilbrigðisvandamál meðal þeirra þjóða, sem hafa nóg
að blta og brenna, er offita. Rannsóknir hafa leitt í Ijós að of þungu
fólki er hættara við að fá sykursýki, hjarta- og æðasjúkdóma, of háan
blóðþrýsting og ýmsa aðra sjúkdóma, sem stytta aldur manna, heldur
en þeim sem eru hæfiiega þungir. Uppskurðir eru of þungu fólki hættu-
legri, og fylgikvillar eru tíðari hjá ófrískum konum séu þær of þungar.
Auk þess er offita lýti á útliti manna. Það getur því verið nauðsynlegt
að léttast af heilsufarslegum ástæðum eða útlitslns vegna.
Skilningur manna á hvað er rétt þyngd hefur breytzt talsvert á und-
anförnum árum. Eldri þyngdartöflur fyrir fullorðna voru miðaðar við
hópa karla og kvenna, á mismunaijdi aldrl, og var gert ráð fyrir þyngd-
araukningu með aldrinum. Þá veittu menn því athygli, að of þungu
fólki var miklu hættara við hrörnunarsjúkdómum. Voru þá búnar til
töflur yfir œskilega þyngd. Þessar nýju töflur voru miðaðar við þyngd
karla og kvenna 25 ára að aldri. Gert var ráð fyrir nokkrum þyngdar-
mismun vegna líkamsbyggingar, svo sem elns og við 1 daglegu tali nefn-
um að vera smábeinóttur eða stórbeinóttur, vöðvamikill eða vöðvarýr.
Töflunni er skipt i þrennt, smáir, meðalstórir og stórir. í þessum nýju
töflum er ekki gert ráð fyrir að þyngdaraukning sé talin eðlileg með
vaxandi aldri. Á það hefur Jafnvel verið bent, að eðlilegt væri að fólk
léttist með aldrinum, þar sem vefir, einkum vöðvar, rýrna með vaxandi
aldrl. Ef þvi einstaklingur hefur haldið óbreyttri þyngd hefur fita
aukizt að sama skapi og aðrir vefir hafa rýrnað.
Sem dæmi má taka 25 ára konu, Í65 cm. háa. Falli hún undir smáa
líkamsbyggingu má hún vera 55—60 kg. Falli hún undir miðflokkinn á
hún að vera 58—65 kg., en tilheyri hún stærsta flokknum 64—70 kg. á
þyngd. 20% yfir æskilega þyngd kallast offita.
Orsök offitu er í flestum tilfellum, að einstaklingarnir neyta meiri
matar en þeir þurfa. 100 hitaeiningar (1 brauðsneið með þunnu lagi af
smjöri) á dag framyfir þörfina verður 3000 hitaeiningar á mánuði, en
það samsvarar um það bil % úr kg. af líkamsþyngd. Með sama áfram-
haldl verður þyngdaraukningin ca. 4 kíló á ári.
Á síðustu 25—50 árum hafa lifnaðarhættir tekið miklum breytingum
i þróuðu löndunum. Vinnustundir eru styttri, vélar sem spara vinnuafl
hafa verið settar bæði á heimili og í verksmiðjur. Við höfum minni
hreyfingu. Húsin eru betur hituð. Þetta hefur talsvert dregið úr hita-
einlngaþörfinni. Aftur á móti hafa matvenjur ekki breytzt að sama
skapl.
Þó að máltiðir okkar nú á dögum séu ekki eins matarmiklar og þær
sem forfeður okkar voru vanlr að neyta, þá höfum við síðdegis- og
kvöldkaffi, sætabrauð og sælgæti, aukna sykumotkun, sem þýðir aukið
hitaeiningamagn en einhæfara fæði.
Offita er meira áberandi í sumum fjölskyldum en öðrum. Líklega er
hún ekki erfð, heldur hefur fólk í sömu fjölskyldu svipaðar matvenjur.
Ef annað foreldra er of þungt, eru 40% líkur fyrir því að barn þeirra
verði of þungt. Ef báðir foreldrar eru of þungir, eru hins vegar 80%
líkur fyrir því að bamið verði of þungt. Það temur sér matvenjur
fjölskyldunnar, góðar og slæmar. Verstur í þessu tilliti er sá óvani að
borða í tíma og ótíma milli mála. Oft er þetta vanhugsaður ávani, en á
bak við þetta geta líka legið ýmsar sálrænar orsakir. í þeim tilfellum
fær einstaklingurinn einskonar sálarró við að borða.
Oft er rangri kirtlastarfsemi kennt um offituna. Þetta er hinsvegar
meðal almennings mjög ofmetið, ef til vill vegna þess að fólk vill
ógjarnan viðurkenna að það borði of mikið. Á síðustu árum hafa að
vísu komið fram kenningar um efnaskiptatruflun sem frumorsök fit-
unnar, en hvort heldur sem mun reynast rétt höfum við nú sem stendur
engin betri ráð til að grenna fólk en að takmarka við það fæðu.
Það þarf sterkan vilja til þess að breyta gömlum matvenjum og þess
vegna þarf einstaklingur, sem er að reyna að takmarka við sig mat, að
fá stuðning frá f jölskyldu og vinum.
Það er þýðingarmikið að sá sem ætlar að grennast átti sig á því að
hann verður að breyta matvenjum sínum varanlega. Að öðrum kosti er
fyrirhöfnin unnin fyrir gýg þar sem allt fer í sama farið aftur, ef þessu
skilyrði er ekki framfylgt.
Margir þeirra, sem þjást af offitu, viðurkenna ekki að þeir borði of
mikið, og koma með allskonar óraunhæfar fulljrrðingar um matvenjur
sínar. Til þess að komast hjá að breyta þeim varanlega, reyna þeir að
grenna sig með því að grípa til margskonar megrunaraðferða, sem
venjulega eru sagðar gefa góðan árangur, án mikillar fyrirhafnar. Þegar
þessari tilraun er lokið, eru fyrri matvenjur óbreyttar, og allt fer í sama
farlð.
Hin eina rétta leið til að léttast og halda sér í réttri þyngd er að
borða hœfilegt magn af rétt samansettri fœðu. Þar sem eggjahvíta
(prótein) er nauösynleg til vaxtar og viðhalds ýmissa vefja, einkum
vöðva, má ekki draga úr henni, umfram það sem likaminn þarf, þar sem
ekki er ætlunin að aðrir vefir en fituvefur rýrni. Megrunarfæði á einnig
að innihalda nægilegt magn af vítamínum, steinefnum og trefjum.
Þar er á marga mismunandi vegu hægt að setja saman megrandi fæði.
Bezt er að það sé eins fjölbreytt og almennt fæði, þar sem flestir verða
leiðir á einhliða matarlistum.
Magurt kjöt eða fiskur og grcenmeti er nœr-
ingarrík fœða, sem lögð er áherzla á.
60