Samvinnan - 01.12.1971, Blaðsíða 28

SAM: Þú átt við að það megi
ekki svipta hann einkaeignar-
réttinum? Heill heildarinnar
má með öðrum orðum ekki
ganga fyrir heill einstaklings-
ins?
Sigurður Örn: Heill heildarinn-
ar og einstaklingsins er háð
því, að hver um sig taki þessa
afstöðu.
SAM: En vissulega gæti þetta
tvennt rekizt á og gerir raunar
tvímælalaust í mörgum til-
vikum.
Sigurður Örn: Það rekst mjög
oft á, það er rétt.
SAM: Þá á heill einstaklings-
ins að ganga fyrir heill heild-
arinnar?
Sigurður Örn: Alls ekki.
Séra Sigurður: En þegar heill
heildarinnar krefst einhvers,
þá verður það að vera með
vissri tillitssemi við einstakl-
inginn. Það má ekki láta einsog
hann sé ekki til. En heildin
hlýtur náttúrlega líka að hafa
sinn rétt. Við skulum hugsa
okkur til dæmis auðsöfnun
einsog hún hefur gerzt i okkar.
þjóðfélögum og gerist enn í
öllum þjóðfélögum, líka þeim
kommúnísku, að vissir menn
fá sérstaka aðstöðu vegna þess
að þjóðfélagið hefur veitt þeim
þetta svigrúm, og þá er rétt-
mætt að þeir beri lika sinn
part af byrðum þjóðfélagsins
öðrum til heilla.
Sigurður Örn: Það er einmitt
þetta sem um er að ræða. En
það er lika um annað að ræða,
sem ég vil skýra með dæmi.
Þegar mikil vá er fyrir dyrum
einhversstaðar, einsog til dæm-
is núna í Austur-Pakistan, þá
gerist það að ríkisstjórn í ein-
hverju landi gefur stóra upp-
hæð til hjálpar þessu fólki.
Þarmeð er rikisstjórnin búin
að friðþægja fyrir alla þegn-
ana. Þeir fá upplýsingar um að
stjórnin hafi gefið þetta eða
þetta háa upphæð, og þarmeð
eru þeir kvittir og þurfa ekki
að gefa meira. Það má segja
að þetta sé tekið af skattpen-
ingum þegnanna, en þetta er
ákvörðun fyrir alla heildina.
Hitt finnst mér æskilegra, að
hver einstaklingur leggi fram
af sínum diski, taki persónu-
lega þátt i hjálparviðleitninni.
Þetta er mikið atriði.
Kristið siðgæði
SAM: Eigum við þá að snúa
okkur að hinu svonefnda
kristna siðgæði? Er það í raun-
inni nokkuð annað en manna-
setningar?
Dr. Björn: Það er i raun og
veru ekki hægt að tala um
kristilegt siðgæði nema að því
leyti sem verk og athafnir eru
ávöxtur trúar, þ. e. a. s. að á
bak við tiltekinn verknað sé
kristilegt hugarfar, sem við svo
dæmum góðan eða illan, rétt-
an eða rangan. Hinsvegar er
algengt að talað sé um kristi-
legt siðgæði og einnig að því
sé haldið fram, að mannkynið
þarfnist siðgæðishugmynda
kristindómsins, en geti vel ver-
ið án kreddusetninga hans.
Þetta er að mínu viti misskiln-
ingur á eðli kristilegs siðgæðis,
vegna þess að kristin trú legg-
ur áherzlu á að verknaður
verði góður af því að hann er
sprottinn af góðum hvötum. Ef
einkenna ætti kristilegt sið-
gæði með einu orði, þá er það
þakklætiff, þ. e. a. s. sú athöfn
eða verknaður sem sprettur
upp eðlilega í samskiptum við
náungann í þakklæti við það
góða sem ég hef orðið aðnjót-
andi í trúnni, eða með öðrum
orðum í því að Guð elskar mig,
en það verður aftur farvegur
minna athafna gagnvart ná-
unganum. Ég held að tímabært
væri að ræða um siðgæðishug-
myndir og kristilegt siðgæði
með tilliti til þess, hvort það
sé mjög á undanhaldi.
Gunnar: Það er oft talað um,
að við verðum vitni að ein-
hverjum mestu siðspillingar-
timum sem yfir mannkyn hafi
gengið, og þá er jafnframt tal-
að um dvínandi ítök kirkjunn-
ar í lifi manna og miklu meiri
óhlýðni við siðakröfur kristin-
dómsins en áður hafi verið.
Oft er kaþólska kirkjan samt
undanskilin í þessu sambandi
og talað um, að hún hafi enn
sem fyrr töluvert vald yfir
hugum manna. Mér dettur í
hug umburðarbréf Páls páfa
sjötta um getnaðarvarnapill-
una. Einhver kaþólsk kona
varpaði að vísu fram þeirri
spurningu, hvaða erindi páfinn
ætti inní svefnherbergi til
hennar, en lykilorðið í þessu
öllu er að mínu viti sú upplausn
sem orðið hefur og stafar af
örari framvindu þjóðfélags-
háttanna þessa síðustu áratugi.
Sem dæmi um þessa upplausn
má taka heimilið.
SAM: Þú notar orðið „upp-
lausn“ og veizt náttúrlega að
það hefur ákveðinn neikvæð-
an blæ í hugum manna. Áttu
við að þróunin sem þú nefnir
sé óeðlileg eða óæskileg?
Gunnar: Já, að því leyti sem
hún er undirrót þess, að erfið-
ara er að hafa hönd í bagga
með siðferðinu. Kirkjan á erf-
iðara með að beita áhrifum
sínum á siðferðissviðinu. Litum
bara á heimilið, sem áður
gegndi miklu þýðingarmeira
hlutverki i lífi manna, ekki að-
eins trúarlegu, heldur einnig
efnahagslegu, menntandi og
afþreyjandi hlutverki. Þó til-
minnstakosti sumar hverjar,
að þær eigi að fá að velja og
hafna fyrir sig. Þær beygja sig
ekki undir neitt kristið vald.
SAM: Erum við ekki hér komin
í hægrivilluna hans séra Sig-
urðar? t
Hólmfríffur: Ég veit ekki hvort
það er hægrivilla.
SAM: Jú, þetta að vilja halda
í það gamla.
Séra Sigurffur: í sambandi við
upplausnina, sem réttilega var
bent á, hefur það gerzt, að
hefðir, sem eru ákaflega góð-
ur stuðningur og þægileg hjálp-
armeðul, hafa misst gildi sitt.
Að því leyti verður upplausn.
En það er alls ekki tímabært
að segja, hvort um er að ræða
upplausn í heilbrigði mann-
lífsins. Það er ekki víst að svo
Siguröur A. Magnússon og Árni Bergmann.
finningalegt hlutverk heimilis-
ins hafi aukizt að sama skapi
sem hin hlutverkin hafa rýrn-
að, þá er heildarútkoma fram-
vindunnar upplausn eða firr-
ing.
Hólmfríffur: Stafar þetta ekki
líka af því, að allt uppeldi hér
á Vesturlöndum miðar að því
að gera fólk frjálst og sjálf-
stætt, andvígt boðum og bönn-
um að ofan og kröfuhart um
rök fyrir öllum sköpuðum hlut-
um? Það er ekki alltaf auðvelt
að gera fólki skiljanlegt, af-
hverju einn hlutur er æskileg-
ur og annar ekki. Það er til
dæmis afskaplega erfitt fyrir
mig að skýra fyrir stúlkunum
á skólanum, afhverju þær megi
ekki fara og sofa hjá hvaða
strák sem er. Það þýðir ekkert
að segja þeim, að þær eigi ekki
að gera það. Þær virðast ekki
læra af reynslu annarra. Þær
eru aldar upp þannig, að
sé. En það er algjör upplausn
á þessum hefðum sem við höf-
um vanizt við.
Hólmfríffur: Má ég koma aftur
inná kröfur kristins siðgæðis?
SAM: Þú talar um kröfur krist-
ins siðgæðis, en dr. Björn sagði,
að kristin trú gerði ekki neinar
beinar siðgæðiskröfur, heldur
væri siðferði manna ávöxtur
trúar og þakklætis.
Hólmfríffur: Þetta dæmi senr
ég tók byggir nú einusinni á
boðorðunum tíu, og ég held við
verðum að líta svo á, að það
sé kærleikur Guðs til mann-
anna og umhyggja hans fyrir
velferð þeirra sem sé undirrót
þeirra; Guð hafi með öðrum
orðum sett boðorðin til að
hjálpa mönnum að lifa.
Dr. Björn: Ég held það hafi
verið Lúther sem sagði, að við