Samvinnan - 01.12.1971, Blaðsíða 57

samfélög nýjum aðstæðum án þess að til
átaka komi. Fyrrnefnda ástandið er oft
nefnt neikvæður friður og hið síðara já-
kvæður friður. Skilgreining þessi byggist
á því gildi, sem lagt er í athafnir eða at-
hafnaleysi hvers friðarástands. John
Cohen, prófessor við Manchesterháskóla,
sem haldið hefur nokkra fyrirlestra á ís-
landi, hefur nefnt sem dæmi um nei-
kvæðan frið pólitiskt samband íslands og
Equador, þar eð samskipti þjóðanna eru
lítil og fátt er þar af leiðandi til að vinna
saman að eða kljást út af. Þetta er þó
vafasamt sjónarmið, þar eð samskipta-
leysi af slíkum orsökum veldur í versta
lagi óvirku (neutral) ástandi, sem þrosk-
azt getur og orðið hvort heldur sem er
jákvætt eða neikvætt.
Réttast er því að skilja þessar tvenns
konar greiningar að og lita á hin ýmsu
fyrirbrigði friðar í tveimur víddum, ann-
ars vegar það er lýtur að virkni ástandsins
og hins vegar það er varðar gildislegt eðli
þess. Hina ýmsu atburði eða kringum-
stæður, sem tengdir eru orðinu friði í
hugum fólks, má síðan fella inn í ein-
falda töflu eins og sýnt er hér að neðan.
Samkæmt þessari greiningu er litið á
allar athafnir, sem stefna að friðsamleg-
um mannlegum samskiptum (þ. e. sam-
vinnu), sem jákvæðar (t. d. verk S.Þ.),
en þær sem stefna að þvi að varna sam-
skiptum (t. d. aðskilnaðarstefnan í Suð-
ur-Afriku) sem neikvæðar. Eigi einungis
friðsamlegt nábýli án samskipta sér stað
(sem oft má sjá í sambýlishúsum), verður
að líta á ástandið sem óvirkt. Þar eð at-
hafnaskortur ríkir i stöðnuðu friðar-
ástandi, eru kringumstæður persónulegri.
Einhliða hugarfar, sem verið getur já-
kvætt, óvirkt eða neikvætt, kemur i stað
raunverulegra samskipta. Þetta stig er
augljóslega undirstaða virknisstigsins, en
áorkar litlu sem slíkt í því að stöðva
stríðsrekstur og koma á alþjóðafriði.
Er friður æskilegur?
Varast ber að draga þá ályktun, að
skörp skil séu milli friðar og ófriðar. Á
milli liggur víðáttumikið svið sem nefnt
hefur verið status mixtus (Schwarzen-
berger). Einkennist það af óvinsamlegum
aðgerðum, svo sem brottrekstri einstakl-
inga úr landi og fj árhagslegum bola-
brögðum í alþjóðlegum viðskiptum.
Líklegt er að flestir telji það friðar-
ástand farsælast sem gerir kleift að skera
úr hagsmuna- og hugsjónaágreiningi með
samningum byggðum á rökum fremur en
með afli eða ofbeldishótunum. Sannur
friður er því ekki einungis tímabil þegar
hlé hefur verið gert á ofbeldisverkum, né
heldur ástand þar sem árekstrar eiga sér
ekki stað, því að ósamkomulag og
árekstrar munu alltaf verða innan hvers
þess mannlegs samfélags, sem er i þróun
og framför.
Auðvitað má spyrja hvort almennur
friður sé æskilegur. í bók, sem kom út í
Bandaríkjunum 1967 (Report from Iron
Mountain) og sögð er samin af háttsettri
ráðgjafarnefnd forsetans, er litið á stríð
sem undirstöðu fjárhagslegrar afkomu,
pólitísks stöðugleika, félagslegrar velferð-
ar og vísindalegra framfara hverrar þjóð-
ar. „Nefndin" telur að ekkert eitt afl sem
þekkt sé í dag geti þjónað sama allsherj-
artilgangi jafnvel. Höfundar halda því
fram að til að halda þjóðarframleiðslu
gangandi þurfi að eyðileggja álíka magn
framleiðslunnar og nú er eytt í stríðs-
rekstri; til að halda stjórnmálum lands á
sporinu þurfi að vera til staðar utanað-
komandi ógnun; her þurfi til að halda i
skefjum ofbeldi innan þjóðfélagsins; og
yfirvofun styrjalda sé nauðsynleg til að
halda framförum í vísindum og listum.
Friður sé því óæskilegur. Það er nærtækt
GILDISLEGT EÐLI FRIÐAR
Jákvæður Óvirkur (neutral) Neikvæður
Samninga leitað. Einungis eigin högum Virk andstaða gegn
c Jafntefli boðið. sinnt. samskiptum við aðra.
c Deilumál leyst. Unnið I nábýli við aðra Aðskilnaðarstefna.
2 Nýrra vina aflað. án samskipta.
<0 *o Stöku ofbeldi án árekstra.
Almenn samskipti.
> Vingjarnlegt hugarfar Kyrrð eftir styrjöld. Óvinsamlegt hugarfar
3 K> í garð annarra Kyrrð náttúrunnar. í garð annarra
c kO án athafna. Heimilisf riður. án athafna.
(0 Friður grafarinnar. Fordómar.
Hugarfriður. Kreddur.
Hjörtur Pálsson:
BELFAST
Var hún þá ekki yfir þetta hafin,
eyþjóðin, blóðskyld vorri? Oss fellur þungt
að eyjan græna, þögn og þoku vafin,
með þjáning sína hefst í brennipunkt.
I nafni krossins berjast báðir partar
um brauð og rétt í þungum kúlnagný
á götunum er sótið litar svartar
á sumardegi. Hrafna ber við ský
en annars staðar út er liði boðið
unz eldur fer um rústir. Því er bent
í grimmdaræði á andlit blóði roðið
og eftir því án minnstu tafar sent
en smáralaufið, tákn vort, fótum troðið
og trú Vors Herra enn um bölið kennt.
GRIKKLAND
Hvílíkur brúðkaupsdagur
í landi marmarans og ólívulundanna.
Eins og frostnótt
hafi stungið lífinu svefnþorn.
Samt skyldi enginn örvænta
— safírblátt haf dregur andann við strendurnar
og aldin frelsisins
springur út í fylling tímans.
Ó, Grikkland!
Ég bíð þess
að eldingu ijósti niður
í sölnað haustgrasið.
Og úr öskunni rísi
ný von
nýtt lif
nýtt frelsi.
Unnur S. Bragadóttir:
f SÓLSKININU
,,Ég taldi þau öll fjögur“ —
„Taldir þau á hvað?“ greip dómarinn
fram í fyrir honum.
„Bara á það,“ sagði hann
og byrgði blóðugt andlitið í höndum sér,
„bara á það, að við mættum skjóta
eins og þið.“
„Sekur um morð,“ sagði dómarinn.
Þeir leiddu hann út í sólskinið
og skutu hann,
skutu hann I sólskininu. •—
Skyldu einhverjir sakna fimm
manna fjölskyidu
í Vietnam?
57