Samvinnan - 01.12.1971, Blaðsíða 63

álíka skýrt og ef verkamanninum við
færibandið, sem kemur fyrir einni skrúfu,
fyndist hann hafa búið til heilan bíl.
Þær konur, sem lifa lífi sínu eftir boði
þjóðsögunnar um konuna, skortir nægi-
lega skýr persónuleg markmið, sem bendi
fram á við, inn í framtíðina. Það er eins
og visst samband við umhverfið og rás
viðburðanna utan heimilisins rofni; líf
þeirra skortir markvissan tilgang og
innihald. Þessi eyðileggjandi þróun er
einmitt innbyggð í þjóðsöguna og gæti
túlkazt á þessa leið: Stúlkur fá að skjóta
sér undan alvarlegum viðfangsefnum,
sem krefjast íhygli og einbeitingar. Þetta
gildir bæði innan skólans og í daglega
lífinu. Aftur á móti er ætlazt til þess af
drengjum, að þeir geti strax á barnsaldri
tekizt á við örðugleika daglega lífsins, og
það er reynt að glæða þá eiginleika, sem
væntanlega geri þá hæfa til þess. Stúlk-
unum leyfist að flýja allt slíkt inn í heim
dagdrauma og óraunveruleika.
Hvar endar þetta? spyr höfundur.
Hvert leiðir sú þróun, að þjóðsagan nær
annars vegar að hylja tómleika húsmóð-
urhlutverksins og hins vegar að örva
stúlkur til þess að víkjast undan eigin
persónulegum vexti, en lifa heldur gegn-
um aðra, fríaðar allri ábyrgð?
Ekki á prinsa að treysta
Samfélagið gerir það sem í þess valdi
stendur, til þess að piltarnir taki út sinn
vöxt og þoli þá örðugleika, sem því fylgja.
Það ætlast til þess að þeir verði fullorðnir
og hæfir til að taka við af fyrri kynslóð.
Hvers vegna eru stúlkurnar ekki hvattar
og studdar til slíks hins sama, svo að
einnig þær megi öðlast nægilega skýra
sjálfsvitund, sem geti vikkað starfssvið
þeirra og losað þær frá hinu rangtúlk-
aða vali milli svokallaðs kvenleika og
persónulegrar mótunar? Það er kominn
tími til, og þótt fyrr hefði verið, að fara
nú að vekja allar þessar steinsofandi
Þyrnirósir upp til nýs lífs, nýs vaxtar. Það
er ekki á neina prinsa treystandi í þeim
efnum, heldur er hér á ferð samfélagslegt
verkefni, og síðast en ekki sízt kemur
mest til kasta hverrar einstakrar konu,
að hún afneiti hinu óvirka síbernska ó-
sjálfstæði og þeim vanþroska, sem hefur
verið talinn merkja það sama og kven-
leiki. Það eru engar ýkjur að segja, að
sú stöðnun, sem milljónir amerískra
kvenna eru seldar undir, jaðri við sjúk-
legt ástand; og Betty Priedan spyr: Hve
hæfir uppalendur eru þessar konur, þó
aldrei nema þær séu yfir börnum sínum
alla daga, sem ekki hafa sjálfar náð
ákveðinni mótun á eigin persónuleika, né
heldur náð að þroska með sér sjálfstæð
viðhorf, sem þær megni svo að hafa að
leiðarljósi við uppeldi barna sinna?
Þetta á sér stað einmitt á sama tíma og
hið ópersónulega ómennska yfirbragð
fjöldamenningarinnar færist sífellt í
aukana. Mannleg ímynd verður æ meir
steypt í sama mót, og nauðsyn þess bæði
fyrir karla og konur að öðlast sterka,
skýrt mótaða sjálfsvitund verður æ meir
knýjandi, beinlínis til þess að fá staðizt
þennan sívaxandi þunga frá áhrifum
fjöldamenningarinnar.
Það er mjög nauðsynlegt að gera sér
grein fyrir því, hvernig staða konunnar
sem húsmóður getur skapað kennd tóm-
leika og firringar með henni. Vissar hlið-
ar húsmóðurstarfanna gera það svo til
ómögulegt fyrir konu með meðalþróaða
greind að byggja upp á þeim grundvelli
eða varðveita með sér vitundina um á-
kveðna sjálfsimynd, þann kjarna sjálfs-
vitundar, sem enginn einstaklingur, karl
eða kona, getur komizt af án.
Það hefur löngum verið sagt, að mennt-
unin hafi ruglað kvenfólk í ríminu og gert
því örðugt að aðlagast húsmóðurhlut-
verkinu. Menntunin örvar hinn andlega,
vitsmunalega vöxt; hún miðlar því, sem
mannsandinn hefur uppgötvað og skapað
í tímanna rás; hún gerir manninum
mögulegt að móta örlög sín, skapa sína
eigin framtíð. Hafi menntunin gert það
að verkum, að fleiri og fleiri konum finnst
þær vera innilokaðar, að húsmóðurhlut-
verkið þrengi að þeim, þá er vissulega
rétt að líta á það sem eindregið merki
þess, að konan hafi vaxið upp úr hefð-
bundnu hlutverki húsmóðurinnar.
Spurningin um það, hvernig manninum
geti hlotnazt á sem fullkomnastan máta
að þjálfa og nýta hæfileika sína og þar
með öðlazt skýra sjálfsímynd, er vanda-
mál, sem menn hafa löngum velt fyrir sér.
Þeir, sem um þjóðfélagsleg og sálfræðileg
málefni fjalla, fást æ meir við þessa
spurningu. Þetta hefur sínar góðu og
gildu ástæður.
Fyrri tíma fræðimenn settu fram þá
hugmynd, að persóna mannsins ákvarðist
af þeirri vinnu, sem hann innir af hendi.
Sjálfsímynd hvers og eins ákvarðaðist af
starfi því, sem hann vann sér til lífsfram-
færis og til þess að ná valdi yfir aðstæð-
unum hverju sinni. í þessum skilningi var
sjálfsímyndin mjög bundin við likams-
orku og styrk meðan menn hlutu að líta
á vinnuna sem tæki til að halda lífinu
áfram. Nú á dögum er vandamál sjálfs-
ímyndar mannsins allt annars eðlis.
Vinnan, sem hefur ákvarðað stað manns-
ins í samfélaginu og sjálfsvitund hans,
hefur einnig náð að breyta umhverfinu.
Framþróun þekkingarinnar hefur gert
manninn sífellt óháðari umhverfi sínu.
Likamsorka og sú vinna, sem nauðsynleg
er til lífsins uppihalds í þrengsta skiln-
ingi, er ekki lengur nægileg til að ákvarða
sjálfsímynd hvers og eins. Það sést
glöggt i bandarísku nægtaþjóðfélagi nú-
tímans, þar sem menn þurfa ekki lengur
að vinna allan daginn sér til lífsframfær-
is. Menn hafa áður óþekkta möguleika á
að velja sér starf, og þegar daglegri vinnu
sleppir, hafa þeir til eigin umráða tíma,
frístundir, sem fyrr á tímum var einnig
lítt þekkt fyrirbæri.
Mikilvægi vinnunnar
Þá kemur skýrt í ljós, hvert hið eigin-
lega inntak vandamálsins um sjálfs-
imyndina er á okkar dögum, bæði hvað
konunum viðkemur og í vaxandi mæli
gagnvart körlum. Mikilvægi vinnunnar
fyrir manninn verður augljóst, ekki bara
sem tækis til þess að tryggja afkomu
hans, uppfylla efnislegar þarfir, heldur
sem lykils að persónuleika mannsins. Það
er fyrst og fremst vinnan, sem færir
hverjum og einum þá kennd, að hann til-
heyri samfélaginu. Vinnan er uppspretta
og skapandi hinnar mannlegu Efálfs-
ímyndar og hreyfiafl mannlegrar per-
sónulegrar þróunar. Vandamál sjálfs-
ímyndar mannsins í nútíma bandarísku
þjóðfélagi virðist eiga upptök sín i þeirri
staðreynd, að með aukinni tækni og vél-
væðingu hefur vinnan náð að skapa
kennd firringar með mönnum. Þau nánu
tengsl við verkefnin og markmiðin með
vinnunni, sem megna að vekja starfs-
áhuga, viljann til að leggja sitt fram,
hafa fjarlægzt. Margir eru þeir, sem
aldrei munu finna lífi sínu neinn slíkan
tilgang. Innantómt annríki og span leiðir
ekki til neins. Það er ekki heldur nóg í
sjálfu sér einungis að tryggja afkomu
sína, maðurinn lifir ekki á brauði einu
saman. Mergurinn málsins er sá, að áliti
ýmissa félags- og sálfræðinga, að sjálfs-
ímynd mannsins mótast fyrst og fremst
gegnum störf, sem krefjast sjálfstæðs,
skapandi framlags og hafa samfélagsleg-
an, sammannlegan tilgang.
Frumherjar og baráttukonur kven-
réttindahreyfingarinnar sáu glöggt, að
menntunin og rétturinn til slíks framlags
á þjóðfélagslegan mælikvarða var brýn-
asta þörf kvennanna. Þær börðust fyrir
rétti kvenna til að ávinna sér skýra sjálfs-
ímynd, og þær unnu sigur. En það er
einungis lítill minnihluti afkomendanna,
sem hefur kosið að beina menntun sinni
og hæfileikum að markmiðum, sem
krefjast skapandi framlags og sjálfstæð-
is. Hve margar skyldu þær vera, sem
kusu að skjóta sér bak við titilinn hús-
móðir, með kvenleikann að yfirvarpi?
Það er ekkert smáræði að hafa valið
rangt. Við vitum öll ofurvel, að hæfileik-
ar kvenna eru öldungis eins margbreyti-
legir og víðtækir og hæfileikar karl-
manna. Um konur gildir nákvæmlega
það sama og karla, að sjálfsímynd þeirra
getur einungis náð að mótast með starfi,
sem fær knúið fram þá hæfileika, sem
hver og ein hefur yfir að ráða. Kona get-
ur ekki náð persónulegri mótun, skýrri
sjálfsímynd gegnum aðra, eiginmann eða
börnin sín, né heldur með hinum slæv-
andi, einhæfu hússtörfum.
Síðan segir á þessa leið: Ef konurnar
fara nú ekki að taka líf sitt nægilega al-
varlega til þess að þær noti þá möguleika,
sem þeim standa opnir, og þjálfa hæfi-
leika sína eftir því sem efni standa til, þá
eru þær þar með að sólunda lífi sínu. Það
er sóun að lifa án markmiða, án tilgangs
og innihalds i lifi sínu, án framtiðaráætl-
ana, sem ná út fyrir það tiltölulega stutta
skeið ævinnar, þegar konan er að upp-
fylla hið kvenlega liffræðilega hlutverk
sitt. Konur nú á dögum mega ekki gleyma
því, að með hækkandi meðalaldri, sem er
staðreynd í þróuðum löndum, geta þær
búizt við að lifa 30—40 ár eftir að þær
hafa lokið barneignum, jafnvel lengur,
því að mæðurnar eru eins og fyrr hefur
verið greint yngri og yngri. Þær mega
ekki heldur gleyma þvi, að atburðarásin
í heiminum gengur sinn gang, lifið renn-
ur framhjá þeim, ef þær ætla einungis
að sitja í stofu sinni og horfa á.
63