Samvinnan - 01.04.1972, Blaðsíða 26

Árni Reynisson:
Áhugastarf frá
aldamótum og áhrif
þess á gróðurvernd
og landgræðslu
Vetrarskógur á íslandi.
fjallahéruðum víða um heim.
Við tilflutning fræs og plantna
milli landa skiptir öllu máli, að
veðurfar sé sem líkast. Að
ganga á svig við þetta er brot á
lögmálum náttúrunnar, enda
hefnir það sín fyrr en síðar.
Tala þeirra trjátegunda, sem
fluttar hafa verið til landsins,
nálgast nú fimmta tuginn, en
að auki hefur verið aflað
margra víðitegunda og runna
og einnig jurta, sem álitnar eru
heppilegar til ræktunar. En það
er ekki tegundafjöldinn, sem
mestu máli skiptir. Hitt er
meira um vert, að vanda sem
allra bezt val innan hverrar
tegundar. Til fróðleiks skal
þess getið, að alls hefur verið
sótt fræ og plöntur til um 300
staða víðsvegar um heim.
Árangurinn af þessu starfi
Skógræktarinnar er að nokkru
þegar kominn í ljós, en mun
verða margfalt meiri áður en
langt um liður. Víða má nú
líta vöxtulega nýskóga á Hall-
ormsstað, í Skorradal, Hauka-
dal og Þjórsárdal, svo að dæmi
séu nefnd. í þessu sambandi er
rétt að taka það fram, að veru-
legur skriður kemst ekki á
plöntun trjáa fyrr en um og
eftir 1950, svo að engan skal
undra, þó ekki sjáist þessa
starfs víðar merki, þar sem
megnið af þeim plöntum, sem
gróðursettar hafa verið, eru
enn ungar að aldri.
En það sem höfuðmáli skiptir
í þessu sambandi er, að vissa
og reynsla er nú fyrir því feng-
in, að ýmsar erlendar trjáteg-
undir geta náð eðlilegum
þroska hérlendis, og sumar
hverjar með þeim ágætum, að
þær geta orðið til margskonar
nytja, bæði beinna og óbeinna,
er fram líða stundir.
í þessu sambandi má taka
fram, að það var mikill sigur og
viðurkenning fyrir Skógrækt-
ina, þegar hið opinbera sam-
þykkti áætlun um nytjaskóg-
rækt á jörðum bænda í Fljóts-
dal. Eflaust fylgja önnur hér-
uð á eftir i þessu, þegar nægi-
leg reynsla er fengin.
Til fróðleiks skal þess getið,
að á friðuðum svæðum Skóg-
ræktarinnar eru nú röskir 30
þúsund hektarar lands. Af
þessu landi er búið að gróður-
setja í um þrjú þúsund hektara
eða 1/10 hluta.
Skortur harSgerra tegunda
Þeir þættir skóggræðslu, sem
hér hefur verið um fjallað, eru
hvor á sinn hátt tengdir gróð-
urvernd og landgræðslu. Með
þeim er komið i veg fyrir
skemmdir á gróðri og jarðvegi,
jafnframt því sem þeir stuðla
að fjölbreyttara og ákjósan-
legra gróðurfari. Þegar rætt er
um endurgræðslu lands, verður
flestum hugsað til þeirra að-
ferða, sem beitt er við hana,
og sitt getur hverjum sýnzt í
þeim efnum.
En aðalatriði þessa máls er
þetta: Skortur á harðgerum
tegundum plantna er einn
mesti fjötur um fót í endur-
græðslu landsins. Þess vegna
er brýn nauðsyn á að stór-
auka innflutning á hverskonar
gróðri, gróðri sem getur lifað
og aukið kyn sitt af sjálfsdáð-
um við hin erfiðu vaxtarskil-
yrði, sem hér eru. Án slíks
gróðurs mun endurgræðslan
sækjast bæði seint og illa. Eins
og sakir standa verðum við enn
að notast við þann gróður, sem
til er, grös, jurtir og tré, en
endurgræðslan verður í mörg-
um tilvikum vart örugg, nema
tré og runnar hlífi gróðri og
gróðurmold.
Að lokum aðeins þetta: End-
urgræðsla landsins verður að
meira eða minna leyti unnin
fyrir gýg, nema búskaparlagi
verði breytt á þann veg, að
gróðurlendur séu ekki nýttar
úr hófi fram.
Snorri Sigurðsson.
Þegar á fyrstu öldum eftir
norrænt landnám munu menn
hafa gert sér ljósa þá eyðingu
skóga, sem átt hefur sér stað
frá upphafi byggðar, eins og
fram kemur í grein Sigurðar
Þórarinssonar hér á undan.
Löngunin til að snúa þeirri öf-
ugþróun við hefur vafalaust
einnig verið vakandi með ís-
lendingum í margar aldir, en
lengst af hefur þá skort félags-
lega samstöðu til athafna.
Þegar Ungmennafélagshreyf-
ingin barst hingað til lands
skömmu eftir síðustu aldamót,
varð á þessu mikil breyting. Að
klæða landið aftur skógi milli
fjalls og fjöru var ein af meg-
inhugsjónum aldamótamanna,
eins og fram kemur í kjörorð-
inu „Ræktun lands og lýðs“ og
eins í hvatningarljóði þeirra,
sem lýsir í upphafi eyðiflákum,
heiðalöndum, berum skriðum
og sendinni strönd, sem þurfi
að skrýðast grænum skógi.
Árlegir ræktunardagar
Á öðru sambandsþingi UMFÍ
árið 1908 var „skorað á öll ung-
mennafélög í sambandinu að
vinna að skógrækt á íslandi, t.
d. með því að halda ræktunar-
dag einu sinni á ári.“ Þremur
árum síðar keypti Tryggvi
Gunnarsson skóglendi það í
Öndverðarnesi í Árnessýslu,
sem nú heitir Þrastaskógur, og
gaf félaginu. Á þessum árum
voru skógræktardagar haldnir
í félögunum víða um land.
Ræktunardagur Umf. Reykja-
víkur, 8. júní 1911, gefur nokkra
mynd af þeim anda, sem ríkti
á þessum fyrstu árum áhuga-
starfs, en honum er þannig
lýst:
„Að morgni dags kl. 9.30 komu
allir þátttakendur saman í
fundarsal félagsins. Þar voru
haldnar ræður um störf og ætl-
unarverk skógræktardaga, en
síðan lesin upp ritgerð um trjá-
vöxt og gróðursetningarreglur.
Sungin voru ættjarðarljóð á
undan og eftir. Loks gengu all-
ir í einni fylking, með íslenzka
fánann í fararbroddi, suður í
Skíðabraut. Þar var mönnum
skipað niður í flokka, sumir
gróðursettu trjáplöntur, aðrir
grófu holur o. s. frv. Flokkarnir
skiptust á að gróðursetja. Unn-
ið var til kl. 5 e. h. Gróðursettar
voru 600 fjallafurur og 400
birkiplöntur. Að vinnu lokinni
voru sungin ættjarðarljóð. Síð-
an gengu menn í einni fylking
til bæjar, og hver heim til sín.
Um kvöldið kl. 8.30 komu menn
aftur saman í fundarsal fé-
lagsins. Þar var haldinn fyrir-
lestur um skógrækt."
Á þessum árum ríkti bjart-
sýni um, að takast mætti að
klæða landið aftur, og þegar
vitað var að flestöll ungmenna-
félög stunduðu skógrækt af
miklum krafti, og að eitt árið
voru gróðursettar 40.000 trjá-
plöntur, er engin furða, þótt
mörgum fyndist hið mikla tak-
mark þokast nær veruleikan-
um.
En skógrækt krefst meiri ná-
kvæmni og þolinmæði en allur
þorri manna hefur yfir að ráða.
Þegar árangurinn varð sein-
séðari en ætlað var í fyrstu,
dvínaði eldmóðurinn. Sjálf-
stæðismálin og ýmis önnur
þjóðnytjamál voru einnig á
dagskrá félaganna og kröfðust
síns tíma, sem takmarkaði um
leið þá ástundun, sem hægt var
að leggja á hvert þeirra. Þá
mun fjárskortur einnig hafa
gert vart við sig.
Skógræktarhreyfingin
Ekki er þó að efa, að þessi
fyrsta félagslega áhugabylgja,
sem gekk yfir landið, hafi vakið
áhuga og þekkingu, sem dugði
til að skapa skógrækt, land-
græðslu allri og gróðurvernd
varanlega festu í þjóðlífinu. Af
áhugameiði Ungmennahreyf-
ingarinnar eru sprottin ýmis
sérsamtök um málefni hennar,
þar á meðal Skógræktarfélag
íslands, sem var stofnað 1930 til
að hefja nýja sókn.
Fyrsta áratuginn var vöxt-
ur skógræktarhreyfingarinnar
hægur. En síðan 1940 hafa ver-
26