Samvinnan - 01.04.1972, Blaðsíða 28

Eysfeinn Jónsson:
Um landvernd
Um það þarf ekki að efast,
að landið hefur goldið mikið
afhroð í samskiptum sínum við
þjóðina þau tæplega 1100 ár,
sem það hefur verið byggt.
Landiö hefur því goldið lif
þjóðarinnar dýru verði.
Ekki skulum við ásaka neinn,
því hér var um lif eða dauða
að tefla, og oftast ekki annarra
kosta völ en þeirra, sem til var
gripið, svo bjargað yrði þvi sem
bjargað varð. Hæfir okkur hóg-
værðin bezt þegar við minn-
umst þess, sem orðið er í þessu,
og mundi víst vefjast fyrir okk-
ur að finna önnur ráð en þau,
sem notuð voru, þótt nærri
gengju þau landinu.
Æði margir áratugir eru nú
liðnir síðan verulegur áhugi
vaknaði fyrir þvi að snúa við
á þeirri braut, sem fyrritíðar-
menn neyddust til að ganga í
sambúð sinni við landið.
Stórvirki hafa verið unnin.
Hafa bændur verið fremstir í
flokki með stórfellda ræktun.
Þá sandgræðslumenn og skóg-
ræktar, bæði áhugalið og svo
sveitir rikisins. Loks hafa, og
mest nú síðustu árin, flykkzt
að flokkar áhugamanna úr öll-
um áttum til þátttöku i land-
græðslustarfi og gróðurvernd
með margvíslegu móti. Fjöl-
menn samtök hafa verið mynd-
uð, sem teygja sig um gjörvallt
landið og beita sér að land-
vernd og náttúruvernd, og ung-
mennafélögin hafa gengið i
verkið af mikilli atorku.
Nú er vitneskjan fyrir hendi
Fyrritíðarmenn höfðu óhæga
stöðu i þessu tilliti, því ofan á
knýjandi lífsnauðsyn, sem
þröngvaði þeim til þess að
ganga freklega á landið, bætt-
ust erfiðleikarnir á því að gera
sér grein fyrir því, hvernig
ástatt var — hvað raunveru-
lega var að gerast. Satt að segja
hefur vafizt fyrir mönnum
fram undir þetta að komast
eftir því, hvar þjóðin var á vegi
stödd i sambúð sinni við landið.
Nú vitum við á hinn bóginn,
að þrátt fyrir stórsókn síðustu
áratuga leikur enn vafi á því,
að meira grói en eyðist, og við
sjáum, að enn eyðist gróður á
stórum svæðum, jafnvel sumum
sem við enn köllum gróin, en
eru í hraðri afturför. Visinda-
menn okkar telja, að þjóðin
hafi tapað a. m. k. helmingi af
gróðurlendinu á þeim nálega
1100 árum, sem hún hefur búið
á landinu.
Það, sem mestu skiptir, er þó
sú vitneskja, sem nú er fengin,
að þetta land, sem tapazt hef-
ur, er hægt að græða og halda
því, sem eftir er, og bæta það,
og menn vita, hvernig á að fara
að því. Þar er þó ekki um neina
eina aðferð að ræða, heldur
mörg úrræði, sem verða að fara
saman.
Þó er hér einungis um eitt
mál að fjalla, ef rétt er skoðað,
þótt margþætt sé. Landgræðsla
og hagnýting landsins, hagnýt-
ing gróðursins verða hér
sem sé að einu máli, ef vel á
að farnast. Það er undirstaða
alls, að okkur skiljist öllum þau
grundvallarsannindi, að land-
græðsla og skynsamleg og hóf-
leg nýting gróðursins verða að
fara saman, og verður þetta
ekki sundur slitið. Gildir hér
sem annarsstaðar hið gamla
spakmæli, að öllu má ofbjóða.
Mest veltur á bændum
Enginn ágreiningur er um
að stórefla verður sóknina í
landgræðslu og gróðurverndar-
málum, og er áhugi svo al-
mennur um þau efni, að þjóð-
arvakningu má kalla.
Mest veltur hér á bændastétt-
inni, sem fyrr, og kemur þá til
í senn aukin ræktun búskapar-
landsins og skynsamleg hag-
nýting þeirrar vitneskju, sem
nú er búið að afla og verið er
að afla um hyggilega notkun
gróðurlandsins. En bændur
munu ekki standa einir í land-
græðslumálunum, því til liðs
koma heilir herskarar áhuga-
fólks úr öllum stéttum þjóðfé-
lagsins, sem með margvíslegu
móti leggja nú þegar hönd á
plóginn og vilja gera meira.
Falleg dæmi mætti greina um
það, hvernig þessi áhugi kemur
nú fram i verki, en hér verður
eitt að nægja. Vel ég þá að rifja
upp, að flugmenn bjóðast til
að fljúga landgræðsluflugvél-
um í sjálfboðavinnu, en þeir
sjá manna bezt, úr loftinu, hve
landið er sorglega leikið.
Sækja verður fram á mörg-
um vígstöðvum. Það er almenn
ræktun, sandgræðsla, skógrækt,
friðun, fyrirhleðslur vatna,
skynsamleg notkun beitilands
og ræktun þess, svo nokkuð sé
nefnt. Verkefnin eru sannar-
lega fjölþætt.
Keppikeflið er að sækja fram
og endurheimta tapað gróður-
land og jafnframt og ekki síð-
ur, að landi fari hvergi aftur —
þar sem í mannlegu valdi get-
ur staðið að halda gróðri við —
því hvergi má hopa.
Úttekt á einstökum héruSum
Landbúnaðarráðherra hefur
skipað sjö manna nefnd, m. a.
til þess að íhuga þéssi mál og
gera tillögur um aukna sókn,
og þá ekki sízt hvaða vinnuað-
ferðir muni vænlegastar til þess
að koma á þau auknum skriði.
Nefndin er að byrja starf
sitt, sem er æði margþætt, og
mun verða lögð rík áherzla á
náið samstarf við þá, sem í
fylkingarbrjósti hafa staðið í
ræktunarmálum allskonar og
gróðurvernd og bezt þekkja til
þeirra, og þá í fremstu röð
bændastéttina, sem nánust
samskipti hefur við landið.
Höfuðáherzluna ber að leggja
á að samstilla krafta þeirra
mörgu einstaklinga, félagssam-
taka og stofnana, sem hér
koma til. Skipta verkunum og
leggja niður fyrir sér, hvað að-
hafast þarf af þjóðfélagsins
hálfu, svo veruleg stefnuhvörf
megi verða. Aldrei má svo
missa sjónar af því, að mestu
skiptir þegar til kemur, að sem
flestir leggi hönd á plóginn,
hver eftir sinni aðstöðu og getu.
Hér verður engu stórvirki
hrundið í framkvæmd nema
með samstilltu átaki fjöldans.
Farsælt mundi það reynast,
ef menn tækju sig nú til í öll-
um héruðum landsins og gerðu
sér grein fyrir því með ráði
beztu manna og hjálp þeirrar
vitneskju, sem vísindamenn
okkar hafa aflað, hvernig þeir
eru á vegi staddir í þessum
efnum i sínu eigin héraði og
hvað þeir teldu vænlegast til
úrbóta í því héraði. Gæti slíkt
með öðru góðu verið leiðarvísir
í því starfi, sem framundan er,
og orðið til þess að auka enn
afl þeirrar áhugaöldu, sem ris-
in er í þessum mikilsverðu mál-
um. Væri vafalaust heppilegast,
að búnaðarsamböndin og gróð-
urverndarnefndirnar í héruð-
unum hefðu náið samstarf sín
í milli og sameiginlega forustu
um þetta, og mundi það áreið-
anlega reynast þessu málefni
mikill styrkur.
Eysteinn Jónsson.
Þessar auðnir íslands þarf að grœða sem skjátast.
28