Samvinnan - 01.04.1972, Blaðsíða 33

að landbúnaðurinn framleiði of mikið af
því að sveitaflóttinn sé of lítill.
Hitt er svo annað mál — og nú legg ég
aftur mitt gildismat á hlutina — að ég
er einn af þeim mönnum, sem álíta það
verulegan skaða ef byggðin í dreifbýlinu
dregst mikið saman frá því sem nú er.
Bæði er það ómannúðlegt að rífa menn
nauðuga viljuga uppúr sínu eðlilega um-
hverfi, og svo hitt að ég tel þjóð mína
einhæfari, mótstöðuminni og leiðinlegri
ef byggð á vissum landssvæðum legðist
niður og þær hefðir og venjur sem þar
hafa orðið til glötuðust.
En til að hindra þennan flótta, sem er
óhjákvæmilegur svo lengi sem framleiðsl-
an er svona mikil, verða að koma til að-
gerðir, sem a. m. k. hafa ekki í för með
sér sjálfkrafa framleiðsluaukningu.
c) Uppbætur og niðurgreiðslur
Með vaxandi iðnvæðingu og við nokk-
uð fullkomna samkeppni á söluhliðinni er
landbúnaðurinn afskiptur á tvöfaldan
hátt. Það er því sjálft markaðsfyrirkomu-
lag hagkerfisins sem er fyrst og fremst
vandamál landbúnaðarins. Mótmæli gegn
markaðinum (því í slíkri markaðsaðstöðu
finnst bændunum vinna þeirra vera van-
metin meðan neytendum finnst bændur
vera baggi á þjóðfélaginu) og hagkerfinu
í heild eru því ekki aðeins réttmæt
heldur eina afstaðan sem er skynsamleg,
því þar er orsökina að finna. Þessi von-
lausa aðstaða bændanna verður aðeins
yfirunnin með heildarskipulagi þjóðar-
búskaparins, þar sem landbúnaðinum er
gefin föst viðmiðun og nýtt hlutverk, og
með því hindrað að annaðhvort komist
fjöldi bænda á vonarvöl eða þeir flytjist
búferlum úr sveitunum, með þeim eftir-
köstum sem það hefur.
Þessu óhagstæða markaðsfyrirkomu-
lagi hefur verið mætt með ráðstöfunum
eins og niðurgreiðslum á neyzluvöruverði
og útflutningsuppbótum, sem eru tvenns-
konar leiðir til að glíma við vandamál
landbúnaðarins.
Myndin sýnir mismunandi áhrif þess-
ara tveggja leiða.
Flöturinn piDKO sýnir heildarfram-
leiðsluverðmæti landbúnaðarvara eins
tímabils. Línan pi sýnir það verð sem
bændum er tryggt samkvæmt lögum, en
neytendur eru ekki reiðubúnir til að
VERÐ
D

•.\\v.\\v.y//;//AV//.v/.Y.v//.Y.\\\\\\\\\ C

B ||f
ÉÉ
H K
kaupa nema magnið OH á því verði. Flöt-
urinn piABp3 sýnir niðurgreiðslurnar,
sem hafa í för með sér lækkað útsölu-
verð. Svæðið sem afmarkast af ADHK
gefur til kynna það magn sem rikið í
reynd kaupir af bændum til endursölu
erlendis. Því í reynd eru útflutningsupp-
bætur ekkert annað. Offramleiðslan er
svo mikil hjá okkur, að niðurgreiðslur
nægja ekki til að ná jafnaðarverði, held-
ur þurfa einnig að koma til útflutnings-
uppbætur. Og jafnvel þetta nægir ekki.
Afkoma hluta bændastéttarinnar er þar
ótvíræðasta sönnunin, en innan hennar
er að finna tekjulægstu einstaklinga
þjóðfélagsins.
Línuritið að neðan er vissulega einfald-
að og sýnir t. d. ekki verðlagsmismun inn-
an og utan lands, þótt í reynd sé hann
töluverður.
En myndin sýnir líka að útflutnings-
uppbæturnar tryggja offramleiðsluna og
ýta undir bændur að framleiða meira
sjálfum sér til verulegrar skaðsemi.
Nú fullyrða ýmsir að útflutningur sé
skárri kostur en að ríkið kaupi alla um-
framframleiðsluna og hendi henni svo á
fárra ára fresti eins og tíðkast víða er-
lendis, því vandamál landbúnaðarins er
ekkert séríslenzkt fyrirbæri, og kann eitt-
hvað að vera til í því, þótt vissulega hefði
mátt sýna meiri sveigjanleika í verð-
mynduninni. En við erum hér að ræða
offramleiðslustefnuna sem slíka, en ekki
mismunandi valkosti innan hennar.
d) Offramleiðsla og ofbeit
En þó að framleiðsluleiðin sé slark-
andi úrræði erlendis, þar sem framleitt
er af ræktuðu landi, þá er hún það ekki
hér, því óræktuð beitilönd verða að halda
uppi offramleiðslu okkar. Margvíslegar
rannsóknir hafa leitt í ljós, að um veru-
lega ofbeit er að ræða í mörgum byggðar-
lögum hérlendis. Á þessum landsvæðum
á gróður í vök að verjast og er jafnvel
allvíða á undanhaldi, sem er alltof hættu-
legt og skaðlegt til þess að við getum lok-
að augunum fyrir þvi eða reynt að gera
lítið úr gildi rannsóknanna. Land okkar
er nógu nakið og bert, þótt við gerum
ekki meira að því en orðið er fyrir sakir
óskynsamlegrar landbúnaðarstefnu. Nú-
verandi offramleiðslustefna getur ekki
samrýmzt fyrirheiti um aukna landvernd
og uppgræðslu. Land okkar, þótt ekki
væri annað, neyðir okkur til að fara nýjar
leiðir. Sú leið sem fara verður er takmörk-
un framleiðslu án þess að bændastéttinni
fækki að marki. Þetta þýddi algjöra
stefnubreytingu frá því sem nú er.
FRAMLEIÐSLUVERÐ
UTSÖLUVERÐ
INNAN-OG
UTANLANDS
-þ> MAGN
Framleiðslu landbúnaðarvara bæri að
takmarka við innanlandsneyzlu og þann
útflutning sem ekki þyrfti að greiða nið-
ur nema mjög óverulega. Þetta þýddi
verulega fækkun á sauðfé, en mun minni
á nautgripum. Með mismunandi verði
eftir landshlutum mætti hafa mikil áhrif
á, hvaða afurðir yrðu framleiddar á
hverjum stað.
Um leið þyrfti að styrkja hverskonar
nýjar framleiðslugreinar, en þó einkum
leggja áherzlu á varðveizlubúskap. Með
varðveizlubúskap á ég við þann búskap,
sem hefur það hlutverk að halda við
byggð á þeim stöðum sem einhverra hluta
vegna er talið æskilegt að viðhalda byggð
á. Vinna við uppgræðslu landsins og
varðveizlu hverskyns gróðurs og margs-
konar verndun kæmi þá að mestu leyti í
stað hefðbundinna bústarfa, sem hafa
framleiðslu búvara að takmarki. í stað
þess að borga fyrir offramleiðslu og of-
beit tvö til þrjú hundruð milljónir árlega,
og orsaka með því bæði örbirgð hjá
bændum og megna óánægju hjá neytend-
um, ættum við að reyna leið, sem gæti
litið einhvernveginn þannig út. Þetta er
að vísu ein hugmynd af mörgum mögu-
legum, en eitt er víst, að núverandi á-
stand er skaðsamlegt fyrir alla aðila,
bændur, neytendur, ríkiskassann og land-
ið okkar. Það geta hundruð manna lifað
góðu lífi af útflutningsuppbótunum, sem
nú eru greiddar, þannig að fjármunir eru
þegar fyrir hendi.
Þessi grein ætlar sér ekki þá dul að
leysa öll vandamál íslenzkrar bænda-
stéttar, heldur einungis að skýra vanda-
málin og benda á leið sem er eingöngu
óútfærð hugmynd. Vissulega er mér og
ljóst, að orsökum flóttans úr sveitunum
er enganveginn fyllilega lýst með hag-
fræðilegum bollaleggingum einum.
Niðurstöður þessara hugleiðinga eru
þessar:
1) Bóndinn selur afurðir sínar á mark-
aði þar sem hann getur engin áhrif
haft á verðlag vöru sinnar (nema í
heildarsamningum eins og verkalýðs-
hreyfingin), en kaupir til búsins á
markaði, sem er einokunarkenndur,
og eru því vörur þar á upphækkuðu
verði, þ. e. verði sem inniheldur svo-
kallað einokunararðrán.
2) Við vaxandi rauntekjur þjóðarinnar
minnkar hlutfallsleg eftirspurn eftir
landbúnaðarvörum.
3) Framleiðsluaukning (afkastaaukning)
í landbúnaði er bændum til óhagræð-
is og eykur sveitaflóttann í stað þess
að draga úr honum.
4) Rannsóknir hafa leitt í ljós að gróður
er víða á undanhaldi hérlendis, og er
m. a. ofbeit kennt um.
5) Útflutningsuppbætur á landbúnaðar-
vörur eru ósvinna. Annarsvegar
styrkja þær ekki stöðu bændastéttar-
innar, en ergja mjög neytendur og eru
stór baggi á ríkiskassanum. Hinsvegar
tryggja þær áframhaldandi offram-
leiðslu, uppblástur og gróðureyðingu.
6) Þess vegna verður ný stefna að taka
við, án þess að komi til „niðurskurð-
ar“ bændastéttarinnar, eins og margir
hafa prédikað. 4
33