Samvinnan - 01.04.1972, Blaðsíða 37

Jón Bjarnason, Garðsvík:
Laxárdeilan i Ijóðstöfum
Virkjunarstjórn
Þar sem urðu þingeysk kot
þjóðmæringa frægðarslot,
ættlerar og glæpagot
gamna sér við stíflubrot.
Þar sem skáldin ástaróð
ortu fyrir land og þjóð,
heilavana strákastóð
steðjar um I djöfulmóð.
Þar sem félagshyggjan heit
hljómgrunn fann í hverri sveit,
óbilgirnin undirleit
öllu snýr í þrætureit.
Þar sem manndóm bænda bar
bjart við loft — sem frægast var —
gerast óðir afglapar
eitursýrubyrlarar.
Næðir kalt um Norðurverk.
Nóttin klæðist dökkum serk.
Glæpaþý úr gilsins kverk
gjóar sjón á tækin sterk.
Þá er hlíf og hettu svipt,
höfð á öllu fljótaskrift;
eiturbrúsa upp svo lyft,
öllu milli tveggja skipt.
Svo úr háska gljúfragins
greidd er för, en mánaskins
Ijóma slær á lukkuprins
Landeigendafélagsins.
Hitlers ríki hafið er.
Hulið enn hver glæpinn ber.
Marga gruna marga fer.
Mál að biðja fyrir sér.
Menn sem ávallt fundu fyrr
faðmlög heit og opnar dyr
hörfa nú sem hundarnir
holdsveikir og lúsugir.
Fyrir sunnan gengur glatt.
Glæstar borgir rísa hratt.
Norðurland mun fara flatt.
Fólkið brátt í myrkri statt.
Því eins völdin þurfa að fá
þeir sem ennþá heyra og sjá,
keyra bændur Kleppinn á,
koma viti fyrir þá.
Ljót er sagan, maður minn;
mætti setja Hermóð inn,
forsprakkana hinn og hinn
hýða þar til hverfur skinn.
Landeigendafélagið
Lá við brjáli bænda stétt.
Barst um sveitir voðafrétt.
Laxárvirkjun lúmskuþétt
leika vildi nýjan prett.
Til að gera öllum illt
öræfunum skyldi bylt.
Síðan gæti Svartá tryllt
sullast norður áttavillt.
Þar sem kísilstöðin stæk
strókum spúir himintæk,
nýjan skyldi kenna kæk
Krákánni og Grænalæk.
Þarna margur löngum leit
landsins mesta undrareit.
Enginn þekkir, enginn veit
allt sem prýðir Mývatnssveit.
Þar er líka mýið mest;
mönnum þykir reiðin bezt,
sölt og reykt hún gleður gest,
glæný oft á borðum sést.
Heimasætur hýreygar,
hefðarfrússur kýreygar,
skáldkonurnar skýreygar
skammta hana píreygar.
Þarna ótal andakyn
eiga sína friðarvin.
Álftahjón við aftanskin
una sæl að hvönn og hlyn.
Akureyrar gaular görn.
Grugga vill hún hverja tjörn.
Seinna mundu mývetnsk börn
meta hennar Gróttakvörn.
Afturámóti er augljóst, að aukið vatns-
magn Laxár með gruggugu vatni Suður-
ár, víðáttumikið uppistöðulón í Laxárdal
og stórkostleg mannvirkjagerð spilla Laxá
sem veiðiá og reyndar öllu svæðinu sem
ferðamannaparadís.
C. Gljúfurversvirkjun hefði í för með
sér, að neðri hluti Laxárdals yrði nánast
óbyggilegur, vegna þess að bezta land
dalsins til ræktunar hyrfi undir vatn. Og
á sama hátt færu bæjar- og útihús víða
á kaf. Þetta tjón mætti að vísu bæta að
nokkru með þvi að staðsetja mannvirki
ofar og rækta brúnir dalsins og heiðarn-
ar, sem liggja að honum beggja vegna.
Eigi að síður er grasspretta óvissari eftir
því sem ofar dregur. Loks má spyrja,
hvort taka eigi tillit til byggðaþáttarins,
þar sem dalurinn sé á góðum vegi með
að fara i eyði nú þegar. Svarið verður á
þessa leið: í heimi, þar sem fólksfjölgun
er vandamál, gengur glæpi næst að breyta
landssvæðum þannig vegna virkjunar, að
þau séu óhæf til búsetu og landsnytja,
þegar nóg er af virkjanlegu vatnsafli
annarsstaðar án teljandi spjalla.
Eins má sá litli hluti af landinu, sem
byggilegur er, trauðlega við að minnka.
Og þó að Laxárdalur fari úr byggð um
stundarsakir, er fátt því til fyrirstöðu, að
þar verði seinna fjölskrúðugt mannlíf, er
grundvallist á landbúskap, ferðamanna-
þjónustu og fiskirækt. En til þess að svo
megi verða er höfuðnauðsyn að leggja
upphleyptan veg um dalinn allan uppí
Mývatnssveit. í málefnum byggðanna
nægir skammt að víðsýni manna miðist
við tugi ára; þar dugir ekkert minna en
aldir.
D. Bragðgæði þess fisks, sem rækta ætti
í lóni Gljúfurversvirkjunar, væru fremur
lítil. Ástæðan er sú, að vatnið yrði nokkuð
djúpt og geislar sólar næðu ekki að hita
það allt. Fyrir þá sök gæti lónið orðið
gróðurlítið og átusnautt. Af því má vera
ljóst, að lónmyndun spillir ákjósanlegum
fiskræktarmöguleikum, sem fyrir eru.
E. Farvegur Laxár í Aðaldal liggur um
hriplekt hraun og er því mjög viðkvæmur.
Kunnugt mun, að farvegurinn getur ein-
vörðungu flutt ákveðið vatnsmagn. Fari
vatnið framúr því marki, hripar viðbótin
útí hraunið, en þar myndast stöðuvötn.
Vatnsaukning framyfir meðalrennsli í
Laxá samfara miðlun ylli þessvegna því,
að ræktanleg svæði ásamt beitilöndum
hyrfu undir vatn, bæði meðfram ánni og
lengra í burtu. í annan stað má ætla, að
Suðurárveita stórskemmdi Laxá í Aðaldal
sem veiðiá. Þaraðauki kynni að hljótast
manntjón og stórfelld eyðilegging af því,
ef stífla sú, er myndar uppistöðulónið,
brysti. Það gæti hæglega átt sér stað, þótt
vel yrði um hnúta búið, þar sem um mikið
landskjálftasvæði er að ræða.
F. Undirbúningsaðgerðir til fram-
kvæmdar Gljúfurversvirkjunar og ann-
arra virkjana í Laxá eru og verða sízt til
eftirbreytni um samskipti manna einsog
að þeim hefur verið staðið af hálfu virkj-
unarstjórnar. Furðu sætir, þá er aðilar,
sem ekki eiga rætur í héraði, hyggjast
alltaðþvi flæma landeigendur af jörðum
sínum svotil formálalaust; bætir engu
þarum, þó að hóflegt gjald komi í stað-
inn. Að svo búnu ætla stórvirkjunarmenn
að sökkva og spilla byggðum án frjálsra
samninga við bændur þá, er í þeim búa.
Hvað er hér á ferð annað en lögleysa og
yfirgangur, þegar mögulegt er að fá nóg
rafmagn á annan hátt án þess að valda
miklu tjóni á landkostum heils byggðar-
lags, og þar með rýra tekjuöflun þess
fólks, sem byggir það, að ekki sé minnzt
á hrein náttúruspjöll, er af slíku bram-
bolti munu hljótast? Ljóst má vera, að
hættulegt fordæmi hefur skapazt, ef menn
blindir á annað en reiknistokk fá vald til
þess að hleypa vatni á sum landsvæði, en
veita fljótum burt frá öðrum. Stefna af
þessu tagi getur haft eyðandi áhrif á bú-
setu í landinu utan örfárra kjarna. Og
þegar dæmið er gert upp að fullu, verkar
hún einnig lamandi á þessa kjarna, því
að byggðirnar styðja hver aðra, ef svo má
segja. Nægir í því sambandi að minna á
innbyrðis verkaskiptingu og þjónustu
milli svæða.
Af framanskráðu hlýtur að skiljast, að
þau rök, er hníga gegn Gljúfurversvirkj-
un, eru þyngri á metum en hin, sem mæla
með henni.
III.
Nú þegar horfið er frá Gljúfurvers-
virkjun vaknar sú spurning, hvernig eigi
að leysa raforkumál Norðurlands eystra
án þess að ganga um of á búsetuskilyrði
einstakra byggða. Til lausnar þessa vanda
37