Samvinnan - 01.06.1972, Blaðsíða 17

félög. Og ég man sérstaklega
eftir því orðalagi, sem var við-
haft, að samvinnuhreyfingin
ætti að „plægja gróðann inní
starfsemina“. Þessi orð urðu
nokkuð fleyg í þann tíð. Þetta
er einmitt það sem mér finnst
samvinnuhreyfingin eigi ekki
að gera. Hún á ekki að plægja
gróðann frá þessum höfuðand-
stæðingum sínum, stóra einka-
fjármagninu, inní hreyfinguna.
Það sem hún á að plægja inní
sína starfsemi er miklu fremur
virkt framlag frá sínum eigin
meðlimum. Það eru þeir sem
hún á að byggja á; og ég held
hún hafi gert rangt þegar hún
stofnaði þessi félög, ekki fyrst
og fremst vegna þess að þau
séu hlutafélög, heldur framar
öðru vegna þess að þarmeð er
hún að stíga þetta villuspor að
tengjast fjármagnsvaldinu í
landinu. Gagnrýnin vegna
þessa kom ekki bara utanfrá,
afþví menn sæju ofsjónum yfir
því hve stórt Sambandið var
orðið, heldur kom hún lika inn-
anfrá og þá kannski ekki sízt
frá þeim sem voru í neytenda-
félögunum hér í Reykjavík og
nágrenni. Ég held við verðum
að gera okkur ljóst, að þetta
var ekki bara utanfrá, og ekki
hef ég á móti því að samvinnu-
hreyfingin verði sem allra
máttugast afl og nái sem allra
sterkastri stöðu í þjóðfélaginu.
Björn: Það er kannski ekki til-
viljun, að það eru einmitt þessi
félög sem hafa haft forgöngu
um þá stefnu, sem því miður
var síðar tekin upp í ríkara
mæli, að ganga inní vinnuveit-
endasamtökin og beita með
vissum hætti áhrifum sínum
gegn verkalýðsfélögunum.
Ólafur: Ég skil ekki þessa gagn-
rýni á olíusölu samvinnufyrir-
tækja. Mér vitanlega eru engir
framleiðendur olíu í stórum stíl
til í heiminum nema auðhring-
ar. Og hafi það verið ætlun
Sambandsins að sjá viðskipta-
vinum sínum fyrir öllum þeim
vörum, sem í þess valdi stóð að
útvega, þá varð það bókstaflega
að selja olíu, og það var ekki
framkvæmanlegt með öðru
móti en því að taka að sér um-
boð fyrireitthvertstórfyrirtæki.
Björn: Það er löngu liðin tið,
ef þetta átti að þjóna þeim til-
gangi að útvega mönnum ódýra
olíu.
Ólafur: Við vitum það báðir,
að verðlagseftirlitið í landinu
er búið að setja því algerar
skorður, á hvaða verði olían er
seld. Allir helztu olíusamningar
íslands eru gerðir af stjórn-
völdum eða fyrir milligöngu
þeirra.
Halldór: Þetta er vitanlega
spurning um það, hvort við eig-
um að sleppa tilteknum vöru-
tegundum, sem notaðar eru af
samvinnufólkinu um allt land.
Það getur varla samrýmzt
þjónustuhlutverki hreyfingar-
innar.
Jakob: Ef ég mætti aðeins leið-
rétta það sem Adda Bára
minntist á áðan. Ég held hún
hafi staðhæft að það væri fjár-
magnið sem réði í hlutafélög-
um samvinnumanna, en ekki
einstaklingurinn einsog í
venjulegum samvinnufélögum.
Kaupfélag Eyfirðinga, sem
varð fyrst samvinnufélaganna
til að taka upp rekstur með
hlutafélagsformi, var vissulega
gagnrýnt fyrir það, ekki bara
af andstæðingunum, heldur
líka af félagsmönnum. En ég
held satt að segja að félags-
mennirnir hafi ekki athugað
það, að öll hlutafélög Kaupfé-
lags Eyfirðinga eru þannig upp
byggð, að það er aðeins vegna
laganna og formsins sem fimm
einstaklingar eru í þeim með
hundrað króna hlutafé hver,
en svo er það Kaupfélag Eyfirð-
inga sem á allt hitt. Það á ca.
99% af öllu hlutafénu. Þannig
rennur ágóðinn af rekstri þess-
ara hlutafélaga beint til félags-
manna kaupfélagsins í gegnum
bættan hag félagsins sjálfs.
Adda Bára: En eru þá ekki
þessir fimm menn óeðlilega
sterkir aðilar?
Jakob: Þeir hafa bara atkvæði
fyrir þessar hundrað krónur,
en Kaupfélag Eyfirðinga hefur
atkvæði fyrir ca. 99% hluta-
fjárins.
Björn: Má nokkur einn aðili
fara með nema tvo þriðju í
hlutafélagi?
Jakob: Það er nú orðið svo, að
samvinnufélög og hreppsfélög
geta farið með allt sitt fjár-
magn í hlutafélagi.
Björn: Já, það er rétt, en þann-
ig var það ekki áður.
Kf. Arnfirðinga, Bíldudal
Kf. Dýrfirðinga, Þingeyri
Kf. Önfirðinga, Flateyri
Kf. Súgfirðinga, Suðureyri
Jakob: Það er því augljóst mál,
að allur ágóði af rekstri þess-
ara hlutafélaga rennur beint
til félagsmanna, en ekki til ein-
staklinganna sem slíkra.
Ólafur: Er ekki rétt, að hér
komi fram, hversvegna hluta-
félagsformið er valið? Þetta
form er náttúrlega fyrst og
fremst notað vegna þess að
bankakerfið hefur samþykkt að
lána aðilum útá þá tryggingu,
sem hlutafélagsformið veitir,
þráttfyrir það að sú trygging
er vitaskuld miklu minni held-
ur en ef um persónulegar á-
byrgðir samvinnufélaga væri
að ræða. Hvaða sanngirni er í
því, að kaupfélag hætti öllu
sínu fyrir sinn rekstur, ef það
getur með stofnun hlutafélags
komizt hjá stórum hluta á-
hættunnar?
Jakob: Vafalaust hefur þetta
átt stóran þátt í þróuninni.
Björn: Mér finnst alveg útilok-
að, að kaupfélögin og sam-
vinnuhreyfingin hafi verið að
spekúlera í því að láta hluta-
félögin sín fara á hausinn og
standa eftir lítt eða ekki sár.
Jakob: Það var að minnsta-
kosti möguleiki.
Björn: Það var möguleiki, já,
en ég trúi ekki, að það hafi ráð-
ið úrslitum.
Ólafur: Það er náttúrlega frá-
leitt að nokkur maður stofni
hlutafélag með það fyrir augum
að láta það fara á hausinn.
Flestir gera sér afturámóti
grein fyrir því, að það getur
verið eins gott að baktryggja
sig gagnvart þeim möguleika.
Erlendur: Afþví við erum að
tala um hlutafélagsformið, þá
hefur verið talsvert mikið til
umræðu einmitt i samvinnu-
hreyfingunni, hvernig hún eigi
að byggja upp einn þáttinn,
sem er nú orðinn nokkuð stór,
en það er í sambandi við út-
gerðina og fiskvinnsluna. Það
hefur orðið misjöfn reynsla af
þessum þætti. Sum kaupfélögin
hafa lent í miklum kröggum og
tapað stórfé á útgerð og frysti-
húsarekstri, þannig að dæmi
eru þess að kaupfélög hafi
beinlínis farið á hausinn af
þeim sökum. Nú eru menn
mjög að velta því fyrir sér,
hvert sé hið æskilega form fyrir
þennan þátt. Nú er það svo, að
bæjar- og sveitarfélög eru að
taka meiri þátt i þessu en áður,
enda er það svo víða útá landi,
að verzlunin er í rauninni orð-
in aukaatriði, en það sem máli
skiptir er að skapa atvinnu,
þannig að fólkið þurfi ekki að
flytja úr bæjum og þorpum á
þéttbýlissvæðið. Bæjarfélögin
gera allt sem í þeirra valdi
stendur til að fá sem flest at-
vinnufyrirtæki til sín. í mörg-
um tilvikum eru frystihús
kaupfélaganna rekin sem
hlutafélög, og í nokkrum til-
fellum er um að ræða sam-
vinnu kaupfélags og bæjarfé-
lags. Þetta er í deiglunni núna,
en mér finnst auðsætt að finna
beri viðeigandi form fyrir þenn-
an þátt, ef samvinnuhreyfingin
á að taka þátt i þessu. Ég tel
að hún eigi að gera það, eða
einsog Adda Bára var að segja:
hún á að skipta sér af sem
flestu þar sem hún getur orðið
til gagns. Ég gæti vel hugsað
mér, að kaupfélag og bæjar-
félag rækju frystihús í sam-
einingu og þá trúlega í formi
hlutafélags.
17