Samvinnan - 01.06.1972, Blaðsíða 27

Björn Jónsson Benedikt Gröndal
KRON hafi tapað á síðastliðnu
ári.
Adda Bára: Nei, síður en svo.
Jakob: Nei, en það er líka fyrst
og fremst árið 1972 sem við er-
um hræddir við. Þessar gífur-
legu hækkanir á kaupi og öll-
um tilkostnaði eiga eftir að
segja til sín á þessu ári.
Björn: Sannleikurinn er sá, að
árið 1970 var mjög vel gert við
verzlunina i sambandi við verð-
lagsmál, þvi hún fékk rúmlega
12% hækkun.
Jakob: Já, já, það var stórkost-
legur munur.
Halldór: Já, en þessi árangur
náðist nú líka með mikilli
aukningu í verzluninni.
Björn: Maður gæti jafnvel lát-
ið sér detta í hug, að hækkunin
1970 hafi verið talsvert meiri
en nauðsynlegt var.
Adda Bára: Með þeirri miklu
atvinnu og þenslu, sem nú er í
landinu, eykst verzlunin það
mikið, að hún getur gengið með
tiltölulega minni tilkostnaði en
áður.
Jakob: Spurningin er bara,
hvort aukningin verður nægi-
lega mikil 1972.
Halldór: Það er til dæmis
reynsla hjá okkur austur á
Vopnafirði, að það sem af er
þessu ári hefur orðið mjög litil
aukning á verzluninni, og það
er nátengt því, að atvinna hef-
ur verið lítil.
Björn: Þetta er auðvitað allt
annað útí smáu plássunum, þar
sem atvinnuástandið hefur á-
hrif á það, að kaupgetan vex
Erlendur Einarsson
ekki á sama hátt og hér sunn-
anlands.
Jakob: Það er kannski gott hér
i Reykjavík, þó allt sé á heljar-
þröm víða annarsstaðar í land-
inu.
Adda Bára: Þá er það ekki
verzlunarálagningin útaf fyrir
sig sem er frumorsökin, heldur
atvinnuástand byggðarlag-
anna.
Ólafur: Við getum nú ekki af-
greitt þetta með svo einföldum
hætti. Það er staðreynd, að
mikið af þeim verðlagsákvæð-
um, sem sett eru, taka gildi án
nokkurs tillits til flutnings-
kostnaðar eða annars slíks.
Kannski má leggja á flutnings-
kostnað, en ekki uppskipunar-
kostnað, svo dæmi sé tekið.
Erlendur: Ekki á flutnings-
kostnað innanlands, en það má
leggja á flutningskostnað frá
útlöndum.
Ólafur: Ég held að það sé stað-
reynd, að það sé að sumu leyti
vantraust á samvinnuhreyfing-
una, hve strangar reglur eru í
gildi um álagningu, því víst á
hún að vera þess megnug að
selja vörur á sannvirði og halda
verðlagi niðri. Hitt er annað
mál, að vel má vera að hreyf-
ingin geti ekki sannað gildi sitt,
ef slakað yrði á; um það þori
ég ekki að dæma.
Björn: Hér á höf uðborgarsvæð-
inu býr nú meira en helming-
ur þjóðarinnar, og hér hefur
samvinnuhreyfingin 6% af
verzluninni, svo við sjáum
hvernig ástatt er.
Ólafur: Þarna komum við að
stóru atriði. í augum okkar
allra útá landsbyggðinni hefur
KRON ekki verið þeim vanda
vaxið að keppa við kaupmanna-
valdið í Reykjavík, en ég skal
játa að mínir dómar milduðust
eftir að ég frétti hvílíkri and-
stöðu félagið hefur átt að mæta
hjá borgaryfirvöldum, til dæm-
is í sambandi við lóðaúthlutan-
ir. Vitanlega er ekki hægt að
Ólafur: Ég vildi gjarna víkja
nánar að því, hvernig eigi að
færa lýðræði inni fyrirtækin,
því það er prófsteinninn á
raunverulega afstöðu okkar.
Það er til dæmis spurning,
hvort starfsfólk Sambands-
verksmiðjanna á Akureyri ætti
ekki að hafa félagsskap sín á
milli sem ætti aðild að stjórnun
verksmiðjanna, og eins er
spurning hvort viss eignaraðild
kæmi ekki líka til greina. Þetta
væri vissulega tilraun til að
fara inná nýjar brautir. Mér er
tjáð af fróðum mönnum, að
þróunin í hlutafélögunum sé
sú, að sjálfir hluthafarnir ráði
æ minna yfir fyrirtækjunum,
þó þeir hafi hið formlega og
endanlega vald. Þeir þora ekki
að beita þessu valdi, vegna þess
að þeir vita að starfsmenn fyr-
irtækjanna, einkanlega þeir
sem hæst eru settir, vita miklu
betur hvað fyrirtækinu kemur
vel og skilar mestum arði. Þess-
vegna láta hluthafarnir sér í
vaxandi mæli nægja að eiga
hlutabréf, ánþess að nota at-
kvæðisrétt sinn til að hafa á-
hrif á reksturinn. Spurningin
er hvort form samvinnufélags-
ins býður ekki uppá ákveðna
möguleika í þessu sambandi.
Samyrkjubú á ekki við í þessu
samhengi, en kannski eitthvað
skylt, einhverskonar sameigin-
leg eignaraðild. Mætti ekki
koma þessu á með því að breyta
vinnumálalöggjöfinni? Við
skulum segja, að fyrirtæki lýsi
því yfir, að það muni halda
áfram sinni starfsemi, hjá því
verði engin verkföll í fimm ár;
starfsfólk og eigendur hafi
komið sér saman um það. Ættu
bankarnir ekki að veita slíku
fyrirtæki meiri fyrirgreiðslu en
til dæmis fyrirtæki sem stend-
ur i járnhörðum deilum við
sína starfsmenn?
SAM: Hvernig lízt þér á þetta,
Björn?
Björn: Ég er sammála Ólafi um
það, að í stórum hlutafélögum
verzia án eðlilegrar uppbygg-
ingar.
Jakob: Og það má bæta þvi við,
að KRON hefur ekki heldur átt
aðgang að fjármagni til jafns
við keppinauta sína.
i Evrópu, þar sem hlutabréf
ganga kaupum og sölum, ráða
venjulegir hluthafar bókstaf-
lega engu. Þetta er viðurkennt
af öllum. Ég minnist þess sér-
staklega þegar ég heimsótti
Swiss Aluminium, meðan verið
var að semja um álverksmiðj-
una í Straumsvík, að við spurð-
um, hverjir raunverulega
stjórnuðu fyrirtækinu, og feng-
um þau svör að það gerði auð-
vitað stjórnin. Hverjir kjósa
stjórnina og endurnýja hana?
spurðum við. Það gerir stjórnin,
var okkur sagt. Hvað þá um
hlutabréfin? spurðum við. Þau
eru látin i banka, og bankarnir
skipta sér ekkert af okkur, með-
an við getum skilað að minnsta
kosti 12% arði.
Jakob: En þú ert nú ekki búinn
að svara spurningunni, sem
fram kom, um að starfsfólkið
heimti ekki hærra kaup og
skuldbindi sig til að gera ekki
verkfall.
Ólafur: Ég orðaði það nú ekki
þannig, að það færi ekki framá
hærra kaup, heldur að það færi
ekki í verkfall vegna þess að
það ætti beina hlutdeild í fyrir-
tækinu.
Björn: f mínum augum er
veigamesti þátturinn í því, sem
við köllum atvinnulýðræði og
öðrum slíkum nöfnum, einmitt
eignaraðildin. Vitanlega hlýtur
það að breyta hugarfari fólks-
ins, ef það á sjálft fyrirtækið.
Hvort það getur hinsvegar
skuldbundið sig til fimm ára
að gera ekki verkfall, það er
önnur saga sem ég vil ekki að
óhugsuðu máli taka afstöðu til.
Jakob: Nú þekkjum við æði-
mörg fyrirtæki, sem hafa verið
byggð upp þannig, að það eru
nokkuð margir eigendur sem
vinna við þau, starfsmennirnir
eiga kannski raunverulega 60—
80%. Á Akureyri er það svo, að
ég held að flestöll slík fyrirtæki
hafi flosnað upp.
Eignaraðild
27