Samvinnan - 01.06.1972, Blaðsíða 36

Veitt drjúgan hluta af húmanistiskum
arfi Vesturlanda, og gerir enn. Algengt
er að gera greinarmun á a) róttækum
húmanisma, sem annað hvort lætur ósvar-
að spurningum um hinztu rök eða afneit-
ar tilveru guðs, og b) trúrænum eða bein-
línis kristnum húmanisma, er leitar já-
kvæðra svara við sömu spurningum. Ég
er ekki öldungis viss um, að þessi aðgrein-
ing sé raunhæf. Mörkin eru óljós. En lát-
um við þau sitja. Samkvæmt þessari
skiptingu er arfleifð kirkjunnar að finna
í þeim hugmyndaflokki, er síðar var
nefndur. Rétt er að fara fáeinum orðum
um þann þátt.
Allvíða gætir þess álits, að í fórum
kirkjunnar sé ekki annað að finna en
fáar hugmyndir og einfaldar — enda séu
þær ætlaðar einfeldningum. Meiri von,
að við, sem kirkjunni þjónum, berum að
verulegu leyti ábyrgð á tilkomu þessa
hleypidóms.
Ekkert er þó fjær sanni. Kirkjan hefur
með einum eða öðrum hætti safnað í
hlöður sínar flestu því, sem skrifað hef-
ur verið og skrafað á Vesturlöndum í
meira en tvö þúsund ár — um manninn
— í heiminum — andspænis ráðgátum
tilverunnar. Arfur Hebrea, Hellena og
Rómverja er grundvöllur þessa auðs;
innileg — og umfram allt margslungin —
trú ísraels; heilabrot Forn-Grikkja um
hinztu rök, skýrari og miskunnarlausari
en flest það, sem fram hefur komið um
þau efni fyrr og síðar; og að lokum
einbeitt viðleitni Rómverjans til að sam-
ræma andstæðar hugmyndir og gera þær
aðgengilegar venjulegu fólki, nothæfar
Líkan af jyrirhuguðum lýðskóla í Skálholti.
í viðleitni okkar hversdagsmanna til auk-
ins skilnings og þroska.
Heilagar ritningar ísraelsmanna og
hinna fyrstu kristnu safnaða eru ekki
eini arfur kirkjunnar, og væri sá þó ær-
inn. Platon og Aristóteles eru svo snar
þáttur þessa arfs, að hann verður varla
skilinn, ef ekki er tekið tillit til þeirra.
Ágústinus tekur við knettinum og sendir
hann fram á við til Tómasar frá Aquino
og Lúthers. Og þó eru hér ekki nefndir
aðrir en þeir, sem hvert mannsbarn kann-
ast við.
Enda var það ekki ætlunin að skrifa
neina heimspeki- eða trúarsögu á þessi
blöð. Hitt væri mér kært, ef mér i fáum
orðum tækist að benda á hugmyndaauð
kirkjunnar og þátt hennar i þróun húm-
anisma á Vesturlöndum. aÞnn þráð má
auðveldlega lengja. Húmanistar endur-
reisnartímabilsins eru flestir hverjir
tengdir kirkjunni beint eða óbeint, og
allir hafa þeir auðgað hana, hver með
sínum hætti. Sama máli gegnir um fram-
vindu á siðari öldum. Enginn hugsuður,
sem nokkuð kvað að, lét kirkjuna ó-
snortna. Öllu hélt hún til haga, stuðningi,
efasemdum og beinum árásum. Það gerir
kirkjan enn. Hugsuðir tuttugustu aldar,
existentialistar, marxistar og allir hinir,
hafa hver um sig borið nokkuð í sjóð
hennar. Mér er stórlega til efs, að nokkur
stofnun önnur i þessum hluta heims búi
yfir svo margbreytilegri erfð, svo fjöl-
þættu safni úrræða hverjum þeim til
handa, er ganga vill á hólm við óræðari
rök eigin tilveru. Ég leyfi mér að fullyrða,
að óvíða sé svo mikið að hámenningu
Vesturlanda saman komlð undir einu
merki sem í fórum kirkjunnar.
Enginn skyldi þó ætla, að í þessu safni
ríki ringulreiðin ein. Kirkjan hefur á
öllum öldum kostað kapps um að gæta
tiltekinna grundvallarsjónarmiða, sem
stofn hennar forðum spratt af. Tiltekn-
ar hugmyndir um upptök mannlegrar til-
veru og stefnumörk eru meðal þessara
snöru þátta, tilgangur lífsins og fylling
þess, Jákvæð svör við mörgum þeim
spurningum, sem tómhyggja 20. aldar
svarar neitandi, eru eðli kirkjunnar og
þess kristna húmanisma, sem hún hefur
alið — ekki einföld svör eða auðráðin,
ekki þess konar svör, sem finna má með
því að stinga höfði í sand og látast ekki
sjá vandann, en allt að einu svör sem
hjálpað geta manninum til að ganga upp-
réttur á jörðinni, í stað þess að níða hann
niður undir fargi lífsfyrirlitningar og til-
gangsleysis. —
Með skírskotun til þeirra tilboða, sem
kristinn húmanismi gerir mönnum, er
rétt að endurtaka framanritaða spurn-
ingu: Hvers höfum við þörf ? Hvaða leiða
eigum við völ út úr þeirri andlegu átta-
villu, sem ríður samtíð okkar eins og
mara? Mundi það fjarri öllu lagi, að krist-
in mannrækt gæti komið að notum ein-
hverjum þeim, sem hrakið hefur úr leið?
Er það allsendis útilokað, að kristin hug-
hyggja fái gefið þeim, sem hugsa vilja,
eitthvað að fást við, hjálpað þeim til að
verða að mönnum? Líf án heilabrota er
ekki líf, hefur einhver sagt, og mér er
nær að halda, að það sé satt. Hugsun,
sem tekst á við óleystar gátur, leiðir til
36