Samvinnan - 01.06.1972, Blaðsíða 41

ins í Reykjavík muna eflaust þessi lífi
þrungnu hjón sem sungu og léku í Pinn-
lands nafni. Kai fylgdi okkur í leikhúsið
með sitt stóra skegg logandi í sólinni sízt
minna heldur en skeggið sem hafði hinn
sæli Karl Marx húsguð hans, og brátt
hófst lokaæfingin í virkinu gamla þar
sem var kringbyggt utan um opið svæði:
háir veggir með skotraufum og svölum,
og gengt eftir virkisveggjum í skjóli;
áhorfendasæti miðsvæðis; iðulega færð-
ist leikurinn frá hinu hófsamlega leik-
sviði út um virkið, og uppi og niðri birt-
ust leikarar með allskonar erindismálum
eða hlupu með írafári um áhorfenda-
svæðið, 9 leikarar fóru með 52 hlutverk;
fyndinn ádeiluleikur og pólitísk hugvekja
byggð á efni úr Finnlandssögu þegar líkt
var komið með þeim og okkur, því báðir
urðu frjálsir 1918; en margir Finnar mis-
skildu það einsog bændurnir Lúther forð-
um þegar þeir héldu að hann ætti við að
alþýðan ætti loksins að öðlast sinn rétt
4.
Svo var komið til Lahti stundarakstur
frá Helsinki i gistibústaðinn Mukkula þar
sem rithöfundarnir voru fyrstu gestirnir
i nýju húsi, og næstu dagana var farið að
hætti Einherja með Óðni forðum i Val-
höll: því nú vógust menn á um daga með
orðum að vísu fyrir bitvopn; að kvöldi
íisu fallnir úr valnum og gengu til fagn-
aðar þar sem allt fór fram með setningi
og margvíslegum trúnaði sem er kannski
helzti ávinningur slíkra funda með frjó-
um kynnum sem takast stundum.
Rithöfundunum hafði verið sett fyrir
að fjalla á fundunum um efni sem mætti
færa undir fyrirsögnina: Hlutverk rit-
höfundarins í heimi vaxandi átaka. Það
er kannski vandséð hvað rithöfundur gæti
borið fram sem ekki kæmist undir lög-
gildingu slíkrar yfirskriftar. Strax fyrsta
daginn tóku að gerast greinir með mönn-
um á fundum, og fyrstur til að stofna til
deilu var enska leikritaskáldið og upp-
arins að láta ekki stjórnmálamenn eða
skrifstofufólk valdsins hefta sig.
Hvað er þetta Padilla-mál sem hafði
svo mikil áhrif á Lahti-fundina? Aðal-
persóna leiksins skáldið Padilla hlaut
verðlaun Rithöfundasambands Kúbu fyr-
ir fjórum árum fyrir bók sem nefndist
Fuera del Juego, Utan við leikinn. Síðan
gerðist það að hernaðartímarit landsins
tók að deila hart á þessa bók og vændi
höfund um þá kórvillu að hann væri gin-
keyptur fyrir fríhyggju Vestur-Evrópu.
Svo var haldið áfram að deila á Padilla af
opinberri hálfu: hann átti að vera of
torræður og óaðgengilegur fyrir aiþýðu
manna, og þess vegna þjóðniðingur eða
svikari við málstað sósíalismans á Kúbu
og of gagnrýninn og þó hálfvolgur og tví-
stígandi i henni og ekki nógu klár i kenn-
ingunni. Hann var viðurkenndur sem
skáld engu að síður, og þvi verri villa
hans. Síðan gerist það að hann er fang-
elsaður í fyrravor og haldið þrjár vikur
Solsjenitsin
Pasternak
Osip Mandelstam
Julio Cortazar
og hinir snauðu og smáðu skyldu hljóta
uppreisn. Fína fólkið áleit það bara frat-
frelsi ef það fengi ekki kóng, og sendi tild-
ursmenn út að leita um lönd að konungs-
efni svo Finnland gæti orðið fínt einsog
aðrir; Svínhöfuð og Fagerholm fóru að
finna Vilhjálm Þýzkalandskeisara og
biðja unr að fá systurson hans fyrir kóng,
prinsroiu af Hessen sem barðist um og
kveinaði og bað um að fá að vera kyrr
heima í pilsum og púðum konu sinnar,
en Mannerheim sótti Breta heim, og allir
misskildu alla sem betur fór. Þetta var
blessunarlega auðskilið því að látbragðs-
leikur var mikill og leiktaktar ýktir og
söngvar eftir Chydeníus, og sólin skein á
okkur unz hún tók að færa sig undan til
að ná háttum og hvarf bak við háan gul-
leitan virkisvegginn úr tíglum, en lét
eftir rauða andríka glóð á múrbrún; og
það kólnaði; en hugurinn var þá vikinn
heim að nema leiklistinni land i byggðum
trölla og huldufólks og útilegumanna með
draumórum um Shakespearesýningar við
Hljóðakletta eða í Dimmuborgum. Við
eyinaatlæti af hinu framandi máii Finna
sem hlítir þó sama framburðarhætti og
íslenzkan að hafa áherzlu á fyrsta at-
kvæði orða, frá þessum vandamálum með
borgarastyrjöld og konungsefnisleit hing-
að heim til atómstöðvarinnar, að her-
námsmáli og þeirri sýkingu í þjóðarlík-
amanum sem þaðan stafar og klofningu
þjóðarinnar og....
hafsmaður Theatre Workshop i London
Arnold Wesker, — sem hljóp í ofvæni um
Þingvelli um árið til að leita að þögninni.
Hann var einarður í tali um vanda og
ábyrgð rithöfundarins og hætturnar sem
fylgja orðum svo maður segi ekki orðinu.
Um hin margvíslegu meiningarblæbrigði
og hve mistúlkanleg þau séu, geti leitt
afvega og ruglað i stað þess að leiðbeina
og skýra, og hæglega megi nota til þess
að æsa til ofbeldis, hræða og vekja móð-
ursýki og afskræma. Wesker kom líka að
þvi hvernig menn geta belgt sig út af
vandamálunum, velt sér upp úr þeim og
fleytt sér áfram á slagorðum, samþykktum
í stórum félögum án þess að leggja nokk-
urn raunverulegan skerf til þess að kanna
þau og leysa. Hann kom víða við, hér
verður aðeins vikið að þeirri djúpsprengju
sem hann kastaði og setti svip á umræð-
urnar síðan. Það var mál Kúbuskáldsins
Padilla. Um það mál urðu síðan mjög
skiftar skoðanir þar sem flestir suður-
amerísku höfundarnir sem þarna voru
tóku svari Kúbustjórnar ásamt hinum
dapurlegu fulltrúum sósíalrealismans
svonefnda sem hefur um sinn þótt vont
orð á Vesturlöndum Evrópu en hefur nú
af ýmsum æskuhópum verið sett í fram-
boð af nýju. Hinsvegar stóðu öndverðir
ágætir höfundar einsog hinn franski
Claude Simon og Ana Maria Matute frá
Spáni, svo víðkunn nöfn séu nefnd með-
al þeirra sem héldu fram skyldu höfund-
í fangelsi. Þetta vakti mörgum vinum
Kúbu-sósíalismans sár vonbrigði, og síð-
an reiði sem brauzt út með ástríðuþunga
þegar það gerðist að Padilla las skrifaða
ákæru á sjálfan sig (eða það sem þeir
kalla sjálfsgagnrýni) fyrir völdum áheyr-
endum sem siðan var birt: þar sem hann
ákærði sig sjálfan fyrir margfalda glæpi
gagnvart málstað byltingarinnar og svik
við alþýðu, og auk þeirra saka sem hann
bar sig sjálfan i ræðu þessari í rithöf-
undafélaginu bar hann ýmsa vini sína
og starfsbræður þungum sökum, og nafn-
greindi ýmsa stórsvikara þar á meðal
konu sina. Hann og hinir áttu að hafa
verið á mála hjá bandarísku leyniþjón-
ustunni CIA. Margt annað fáránlegt
fylgdi einsog það að þýzka skáldið fræga
Enzensberger væri leiguþý sömu skaðræð-
isþjónustu og hefði komið til Kúbu til að
sá glundroða og grafa undan uppbygg-
ingunni, gott ef ekki trufla við sykurupp-
skeruna og raða CIApöddum á reyrplönt-
urnar. Enzensberger kom til Kúbu frá
Bandaríkjunum þar sem hann hafði
vænan dvalarstyrk sem gistiskáld við
bandarískan háskóla, en fór þaðan í fússi,
og sagðist ekki geta hugsað sér að þiggja
fé af þeim sem væru að murka lífið úr
fólkinu í Víetnam og skrifaði ákærubréf
á hendur Bandaríkjastjórn sem varð
frægt. Hann kom til Kúbu fullur samúð-
ar með málstað byltingarinnar og trún-
aðartrausts. En hugsun Enzensberger er
41