Samvinnan - 01.06.1972, Blaðsíða 56

)
Á
J

** j'A-J
u LmrL
P. Sreenivasa Rao:
Fyrsta
grein
ALÞJÓÐALÖGIN
I. Inngangur
1. LandfræSileg skilgreining
í sögulegu tilliti varð H.R. Mill fyrstur
landfræðinga til að nota orðið landgrunn,
í bók sinni Realm of Nature (Ríki náttúr-
unnar) (1897) um banka á grunnsævi,
sem nær að tilnefndu dýpi, þar sem
skyndilega tekur við bratti niður á mikið
dýpi.1) Hugtakið landgrunn, sem heyrir
aðallega til jarðfræði og náttúruvísindum,
var ítarlega skýrt í álitsgerð, sem unnin
var á vegum Menningar- og fræðslustofn-
unar Sameinuðu þjóðanna (UNESCO)
fyrir Genfarráðstefnuna um lögin á út-
hafinu 1958. Því var lýst sem „beltinu
umhverfis meginland, sem nær frá sjáv-
arborði á fjöru að dýpi, þar sem glögglega
verður aukinn halli niður á meira dýpi.
Þar sem sú (halla-)aukning verður er
heitið grunnbrún viðeigandi. Að hefð er
brúnin talin vera á 100 föðmum eða 200
metrum, en kunn eru dæmi þess, að halla-
aukningin verði á meira dýpi en 200 föðm-
um eða minna dýpi en 65 föðmum.“2)
Svæði grunnsævisins, sem að er vikið sem
landgrunni, er ekki ávallt flatt (rif), og
eins og á er bent í álitsgerð Menningar-
og fræðslustofnunar Sameinuðu þjóðanna
(UNESCO) „fyndist landgrunn ekki á
mörgum stöðum í heiminum, ef þess væri
krafizt að flæmið á milli strandar og ytri
markanna, sem upp á er stungið að ofan,
væri alveg flatt.“3)
2. Mikilvægi landgrunnsins
Jafnvel þótt allmiklar rannsóknir hafi
farið fram á þessu sviði, þarfnast hugtak-
ið landgrunn frekari athugunar, til að
hafðar verði um það nákvæmar hug-
myndir. Það er þess vegna lítið undrun-
arefni, að vísindamenn greini mjög á um
skilgreiningu og takmörkun landgrunns-
ins.4) Vísindalegar rannsóknir hafa samt
sem áður fært sönnur á, svo að ekki verða
brigður á bornar, að svæði þetta er ríkt
að náttúruauðæfum, og meðal þeirra eru
mikilvæg jarðolía, kol, járn, gull, plútón-
íum, úraníum, fosfat, jarðgas, súlfúr,
málmar, sjávarlíf í setlögum, svo sem
ostrur, perluskeljar, svampar, kórallar og
annar skeljagróður.5)
Ríki sækjast að vanda eftir því að
kanna og nýta náttúruauðæfi, og þau
voru fljót til að átta sig á verðmætunum
á sjávarbotninum og jarðveginum undir
sjónum umhverfis strendur þeirra. Þegar
árið 1900, í málinu Lord Advocat vs. We-
myss, lýsti Watson lávarður yfir:
„að lögum Skotlands eru í vörzlu krún-
unnar solum undir sjónum í hafinu, hvort
sem er á innsævi (the narrow seas) eða
á milli strandarinnar og þriggja mílna
markanna, og námaefni undir því.°)
Með tilliti til hins ríkulega fiskstofns
yfir landgrunninu hvatti fiskimálastjóri
Spánar, de Buren, fiskiþing landsins í
Madrid 1916, til að færa út landhelgina,
svo að hún næði til „alls landgrunns-
ins.“7) Rússland hefur (fyrir og eftir bylt-
inguna) í orðsendingum útsendum 1916
og 1924 gert kröfu til, sem óaðskiljanlegra
hluta lands síns, nokkurra eyja, sem
liggja fast undan Asíuströndum ríkisins,
með þeim rökum, að þær væru framhald
Paría-flóa (1942), á milli Englands og
landgrunns Síberíu.8) Samningurinn um
Venezúela, var umfangsmeiri tilraun til að
krefjast óskoraðrar lögsagnar og yfirráða
yfir olíuauðæfum þess svæðis.0)
3. Einhliða yfirlýsingar og
vandamálið
Truman-yfirlýsingin 28. september 1945
ruddi samt sem áður braut nýrri kenn-
ingu, þvi að með henni var tilkall gert til
landgrunnsins ipso jure, á grundvelli
samfestu eða nálægðar (on the basis of
contiguity). í yfirlýsingunni frá 28. sept-
ember 1945 var yfir lýst lögsögu og yfir-
ráðum yfir „náttúruauðæfum í jarðvegi
og á botni landgrunnsins undir úthafinu,
sem er samfast ströndum Bandaríkj-
anna.“ Tilkall til yfirráða og lögsögu sem
gert var í yfirlýsingunni, snertir ekki „eðli
sjávarins yfir landgrunninu sem úthafs
eða réttinn til frjálsra og óhindraðra sigl-
inga.“10) í yfirlýsingu þessari var land-
grunnið talið vera svæði grunnsævis, sem
væri ekki meira en 100 faðma (600 fet)
undir yfirborði sjávar. Eftir birtingu yfir-
lýsingar Bandarikjanna gáfu allmörg
lönd út sínar eigin stefnuyfirlýsingar ein-
hliða um útfærslu réttar þeirra til land-
grunnsins, sem væri samfast ströndum
þeirra.11)
Þessum einhliða yfirlýsingum verður
skipt í tvo hópa samkvæmt eðli réttarins,
sem með þeim er gert tilkall til. Fyrri hóp-
urinn12) krafðist óskorairar lögsögu og
yfirráða yfir eða fullveldisréttar yfir
námaefnum og lifandi auðæfum á botn-
inum og í jarðveginum. Síðari hópurinn,
sem lönd í Suður-Ameríku mynda,13)
færði út fullveldi sitt, ekki aðeins til botns
og jarðvegs landgrunnsins, heldur einnig
yfir landgrunninu og til loftsins fyrir of-
an þetta svæði. Þótt sum þessara ríkja1*)
færðu berum orðum fram sem lagalegar
forsendur fyrir kröfum sínum, að land-
grunnið væri áfast ströndum þeirra, gerðu
önnur ríki15) tilkall til landgrunnsins á
grundvelli viðtekins alþjóðlegs háttalags.
Á milli þessara tveggja forma skilur, að í
hinu fyrra er ný kenning sett fram, en í
hinu síðara er litið á slíka kenningu sem
viðtekna meginreglu í alþjóðalögum, og
yfirlýsingarnar eru að eðli til tilkynningar,
sem lönd þessi birta í því skyni að setj a ná-
kvæmlega fram og kunngera rétt sinn.16)
Ennfremur, í yfirlýsingum landa þessara
var ekki upp tekin sams konar aðferð til
afmörkunar landgrunnsins. Sum lönd,
eins og Bandaríkin, tóku upp mælikvarða
600 feta dýptar, en önnur sem Perú við-
höfðu mælikvarða 200 sjómílna fjarlægð-
ar. Hins vegar var í þeim öllum í einu
hljóði og með áherzlu yfir lýst, að með
kenningunni um landgrunnið væri að
engu leyti þrengt að eðli úthafsins né þess
frelsis sem því heyrir til.
Sakir þessarar einhliða yfirlýsingar
56