Samvinnan - 01.08.1972, Blaðsíða 13

Þórður Björnsson
Jónatan Þórmundsson
Sveinbjörn S. Bjarnason
Þorvaldur Ari Arason
Séra Jón Bjarman
Sigurjón Bjarnason
Svavar Björnsson
Gróa Jakobsdóttir
Þóra Einarsdóttir
in.
Afbrot þykja fréttnæm tíð-
indi og vekja umtal. Það ber
því gjarna meira á þeim en
ýmsu öðru, sem gerist í þjóð-
lífinu og fer fram í kyrrþey.
Það er þó rétt, að frá lokum
seinni heimstyrjaldar hefur
alda afbrota flætt víða um
lönd. Sem betur fer er eigi
hægt að segja að slik alda hafi
skollið yfir okkar land. Við
þurfum eigi að síður að glíma
við ýmsan vanda vegna brota
gegn landsins lögum.
Snögg þjóðlífsbreyting eða
öllu heldur bylting hefur orðið
hér á landi. Á fáeinum áratug-
um hefur orðið gjörbreyting á
atvinnuháttum. Þjóðflutningar
hafa orðið úr dreifbýli í þétt-
býli bæja og borgar og skapað
nýja þjóðlífshætti. Hér við
bætist svo skyndileg lifskjara-
b.eyting, sem meðal annars
hefur komið fram í verulegum
fjárráðum barna og unglinga.
Með breyttu þjóðlifi hafa
komið nýjar tegundir afbrota,
t. d. skjalafals, tékkasvik, ölv-
un við bifreiðarakstur o. fl.
Eitt er þó athyglisvert. Hér á
landi þekk.jast varla mörg hin
alvarlegustu afbrot, sem algeng
eru í nágrannarikjum okkar,
svo sem grimmdarbrot og mis-
þyrmingar.
Margt hefur verið ritað um
orsakir afbrota. Áður fyrr höll-
uðust menn mjög að því, að
þau stöfuðu af meðfæddum
skapgerðarveilum. Síðar héldu
hugsjónamenn 19. aldar því
fram, að orsakir afbrota væru
fátækt og örbirgð, og að unnt
væri að stemma stigu við af-
brotum með því að útrýma
hungri og fátækt og auka
mennt og menningu almenn-
ings. Því miður hefur þetta
eigi dugað. Hin bættu lífskjör
hafa leitt til nýrra afbrota,
eins og dæmin sýna ljóslega i
velferðarríkjum nútimans.
Hið rétta er, að orsakir af-
brota eru margar og af mjög
ólíkum toga. Nefna mætti
skapgerðarveilur, skort á sið-
ferðisþreki, ágirnd, ístöðuleysi,
slæman félagsskap, skort á
raunsæi, galla á uppeldi, og er
þá aðeins fátt eitt nefnt og í
þeirri röð, sem atriðin koma í
hugann. Þá er Bakkus oft böl-
valdurinn mikli, sem skiptir
sköpum.
IV.
Á seinni árum hafa einnig
orðið miklar umræður um
refsingar og réttmæti þeirra,
einkum refsivistar. Refsing er
fólgin í skerðingu á einhverj-
um hagsmunum brotamanns,
lifi, líkama, frelsi, fjármunum
o. s. frv. Áður fyrr voru ýmsar
refsingar til, sem nú er ekki
beitt, eins og líflát, hýðing,
mark, útlegð, viðurnefni.
í dag eru hér á landi aðeins
til tvennskonar refsingar,
refsivist og fjársektir. Refsi-
vist er tvennskonar: fangelsi
og varðhald. Vinnuskylda fylg-
ir fangelsi. Fangelsi er því
þyngri refsing og er einkum
lögð við alvarlegri brotum
gegn hinum almennu hegning-
arlögum.
Fyrr á öldum var refsing
skoðuð sem réttmæt hefnd eða
endurgjald fyrir afbrot, sbr.
regluna: auga fyrir auga og
tönn fyrir tönn.
Nú á timum er talið, að refs-
ing sé ein þeirra aðferða, sem
þjóðfélagið hefur til þess að
verjast réttarbrotum. Rök fyrir
refsingum og beiting þeirra eru
þau, að refsing valdi hræðslu
hjá þeim, sem hefur í hyggju
að fremja afbrot, og að vitund
um refsingu skapi ótta hjá öðr-
um mönnum, og þannig dragi
refsingar úr afbrotum. Á hinn
bóginn er almennt viðurkennt,
að refsing sé ekki til þess fall-
in að bæta hugarfar brota-
manns, og hér má taka fram,
að í greinargerð fyrir núgild-
andi almennum hegningarlög-
um frá 1940 segir meðal ann-
ars: „Sú siðaskoðun alls al-
mennings, að virða beri lög-
varða hagsmuni annarra
manna, er öllum refsingum
drýgri til að aftra réttarbrot-
um“.
V.
Ég held að það sé í samræmi
við réttarhugmyndir þjóðar-
innar, þegar hegningarlög okk-
ar láta skerðingu á vissum
grundvallarhagsmunum og
réttindum varða refsivist, og
ég hef ekki trú á því, að þar
verði mikil breyting á á næst-
unni.
Fnimriómnr Revkjavikur að störfum. Dómarar frá vinstri: Halldór Þorbjörnsson, Þórður Björnsson og Gunnlaugur Briem.
13