Samvinnan - 01.08.1972, Blaðsíða 16

sem ætlað er að orka upp-
byggjandi á fangann. Því mið-
ur á það langt í land, að á-
kvæðum laga þar um sé fram-
fylgt hvað þá meira.
1) Menntun. í 36. gr. al-
mennra hegningarlaga er gert
ráð fyrir kennslu og fyrirlestr-
um handa föngum. Að því er
varðar unga fanga (dæmda
innan 22 ára aldurs) er tekið
fram í 43. gr. laganna, að
leggja skuli sérstaka stund á
að efla andlegan og líkamlegan
þroska fanganna með kennslu,
líkamsæfingum og hentugri
útivinnu, svo og með þvi að
kenna þeim atvinnugreinir,
sem komið geta þeim að gagni,
er þeir hafa fengið frelsi sitt
aftur. f reglugerðinni fyrir
Litla-Hraun segir svo um
kennslu i 51. gr.: „Kennsla,
verkleg eða bók’eg, skal fara
fram a. m. k. 4 klukkustundir
í viku hverri eftir nánari á-
kvörðun dómsmálaráðherra að
fengnum tillögum fangelsis-
stjórnar. Föngum 24 ára og
yngri skal skylt að taka þátt
í námi. Eldri föngum má veita
kost á að taka þátt í námi. —
Fangelsisstjórn getur leyst
fanga undan námsskyldu, ef
námið telst honum ekki nauð-
synlegt vegna menntunar eða
af öðrum ástæðum“.
Það er fljótsagt, að ekkert af
þessu hefur komizt i fram-
kvæmd. Ástæðan kann sum-
part að vera fjarlægð hælisins
frá höfuðborginni, en sumpart
skortur á aðstöðu. Til að unnt
sé að kenna einhverjar iðnir,
þarf annaðhvort að vera að-
staða til þess á hælinu eða þá
að fangar séu sendir í læri
utan hælisins. Þau menntunar-
tæki, er fangar hafa á Litla-
Hrauni, eru útvarp og sjón-
varp, dagblöð og bækur. Bóka-
kostur hælisins er mjög tak-
markaður. Fangar mega láta
færa sér bækur án verulegra
takmarkana. Þess má að lok-
um geta, að nýtt bókaherbergi
er í nýbyggingunni á Litla-
Hrauni.
2) Vinna. í 37. gr. almennra
hegningarlaga er kveðið á um
vinnuskyldu. Nánari ákvæði
um vinnutilhögun og vinnu-
laun eru í reglugerð. Almenn-
ur vinnudagur fanga skal vera
8 stundir 6 daga í viku. Unnið
skal frá kl. 9 að morgni til kl.
6 að kvöldi. Á sumrin er þó
ekki unnið lengur en til kl. 4.
í reglugerðinni segir, að vinnu-
hælið skuli, eftir því sem við
verður komið, sjá föngum fyrir
atvinnu við þeirra hæfi. í
hinni almennu reglugerð um
fangavist (260/1957) er boðið,
að föngum skuli haldið að
vinnu, eftir þvi sem kostur er
á. Einnig skal hafa hliðsjón af
þvi, svo sem aðstæður leyfa, til
hvers konar vinnu hver fangi
telst bezt fallinn. Einnig hér er
framkvæmdin dapurleg. í
hegningarhúsinu við Skóla-
vörðustig er alls enga vinnu að
fá nema föndurvinnu, enda að-
staða til þess engin. Á Litla-
Hrauni er ástandið ívið skárra.
Mjólkurbúskapur var lagður
þar niður fyrir 6—7 árum.
Hrossabú var þar um tíma. Nú
er þar ekki um útivinnu að
ræða, nema helzt við heyöflun
og kartöflurækt. Auk þess
vinna fangar við að steypa
netasteina, setja upp línu,
hnýta tauma og spyrðubönd.
Nokkrir hafa vinnu í eldhúsi
og við hreingerningar. Öðru
hverju fá fangar vinnu utan
hælisins við fiskverkun eða
heyskap. Þá ber að nefna fönd-
urvinnuna. Vinnulaunin eru,
eins og getið var, hraksmánar-
leg: dagkaup hið sama og
klukkustundarkaup verka-
manns (um 115 kr.). Fyrir
vinnu utan hælisins fá fangar
þó fullt kaup. Af kaupi sinu
þurfa fangar m. a. að greiða
fyrir vinnuföt og hreinlætis-
vörur. Skal gæta þess, sem
auðið er, að fangar fái ekki
meiri úttekt en þeir eiga inni
fyrir á viðskiptareikningi sín-
um. Er áherzla á það lögð, að
fangar eigi jafnan inni á við-
skiptareikningi sínum fyrir
nauðsynlegri úttekt. Þótt ljóst
megi vera, að vinnulaun fanga
séu alls ófullnægjandi, nánast
smánarleg, er það þó engan
veginn auðleyst verkefni að
ráða á því verulega bót. Kostn-
aður við dvöl fanganna er ær-
inn, þótt ekki séu vinnulaun
hækkuð. Meginforsenda hækk-
unar hlýtur að vera sú, að
fangar vinni arðbærari vinnu
en nú er að fá og með eðlileg-
um afköstum, þannig að af-
rakstur hennar standi undir
launahækkun. Ákjósanlegast
væri, að fangar hefðu svipuð
starfskjör og tíðkast á hinum
almenna vinnumarkaði, sömu
laun fyrir sömu vinnu. En mörg
ljón eru þar í veginum. Sé at-
vinnuleysi í þjóðfélaginu, er
það öfugsnúin stefna að þurfa
í fangelsi til að fá vinnu. Að
vísu mætti láta fanga sitja á
hakanum með vinnu, meðan
svo stendur. Þá hafa samtök
verkalýðs og atvinnurekenda
víða barizt gegn þessari skipan
af ótta við óeðlilega samkeppni
af hálfu fangelsanna og þess
söluvarnings, er þaðan kemur
á markaðinn (fangarnir taka
vinnu frá verkamönnum, verð-
lækkun verður vegna mikils
framboðs fangaframleiðslu).
Hefur sums staðar verið horf-
ið að því ráði að láta fanga
einungis starfa að framleiðslu
í þágu ríkisstofnana. Slík fram-
leiðsla er fremur fábreytt (ein-
kennisbúningar, póstpokar,
umslög o. fl.).
3) Heilsugæzla og sálgæzla.
í hegningarlögum og reglu-
gerðum um fangavist eru
nokkur ákvæði, þar sem vikið
er að heilbrigðisástandi fanga
og þætti lækna í þvi sambandi.
Þannig getur fangelsisstjórnin
eftir tillögum fangelsislæknis
ákveðið föngum, sem sökum
aldurs, veiklunar eða af öðr-
um ástæðum þurfa að hafa
sérstaka aðbúð, sérstakt mat-
aræði og annan aðbúnað um
tíma. í vinnuhælinu á Litla-
Hrauni skal vera eitt herbergi
til reiðu sem sjúkrastofa. Þar
skal læknisskoðun fara fram.
Læknir skoðar fanga a. m. k.
einu sinni i mánuði, og úr-
skurðar hann i einu og öllu
um heilsufar þeirra. Nákvæm
skoðun fer fram í upphafi á
öllu heilsufarsástandi fangans.
Fangar eiga rétt á ókeypis
læknishjálp frá læknum vinnu-
hælisins, sáraumbúðum og
sótthreinsunarlyfjum. Ekki má
setja fanga til vinnu, sem
hættuleg er heilsu þeirra. Hér
er það aðallega líkamlegt heil-
brigði, sem haft er í huga. Að
geðheilsu fanga er ekki vikið.
Verður því miður að viðurkenn-
ast, að heilbrigðisþjónusta er
mjög af skornum skammti. Að
hinni almennu heilbrigðisþjón-
ustu slepptri skortir algjörlega
alla sérmenntaða starfskrafta.
Hér nýtur ekki þjónustu geð-
læknis, sálfræðings né félags-
ráðgjafa eins og almennt er í
fangelsum á Norðurlöndum.
Hér skortir með öllu umræðu-
hópa vistmanna með ráðgjafa
til að brjóta vandamál fanga
til mergjar.
í hegningarlögum er gert ráð
fyrir, að fangar hlýði á guðs-
þjónustur. Þegar guðsþjónusta
fer fram í vinnuhælinu, skal
gefa föngum kost á að vera
viðstaddir. Fyrir nokkru var
16