Samvinnan - 01.08.1972, Blaðsíða 21

kallar Þorvaldur Ari: „Kvur er Ólafur Jóhannesson?“
heldur en þetta gauf á þriðja
ár. Margt við hana er ófullgert,
en gárungarnir segja, að henni
verði lokið um leið og hring-
veginum um landið.
Frægt er dæmið, þegar bær-
inn að Bakkaseli í Öxnadal var
reistur. Meðan á smíðinni stóð
var þar stöðug þoka. Svo birti
og í ljós kom, að smiðirnir
höfðu verið áttavilltir, svo að
suðurdyr sneru í norður. Sama
gerðist á Litla-Hrauni með ný-
bygginguna, þótt þar hafi ekki
verið nema um andlega þoku
að ræða. Hroðvirknin var svo
mikil meðal annars, að aðal-
inngangurinn var settur á bak-
hlið! Allt þetta með nýbygg-
inguna er innskot, þó til nokk-
urrar upplýsingar. Eftir við-
reisnarstjórnina varð Ólafur
Jóhannesson dómsmálaráð-
herra. Um hann segir biskup-
inn, að ánægjulegt sé að vita
hve velkristinn hann er. Lík-
lega veit biskupinn ekki, að Ól-
afur dómsmálaráðherra hefur
i ráðherradómi sínum gleymt
sínum smæstu bræðrum. í
fangelsismálum hefur engin
breyting orðið hjá honum.
Hingað hefur hann komið einu
sinni til að líta á skúrbygg-
inguna. Fangelsismálin eru
sem fyrr i höndum ráðuneytis-
stjórans og aðstoðarmanna
hans. Vík ég þá aftur að náð-
unum og losunum.
Um náðunarnefnd
Framan af afgreiddi ráðu-
neytisstjórinn náðanir og los-
anir fanga að mestu sjálfur i
tíð áðurnefndra ráðherra. Þar
sem ýmsar gamansamar sögur
eru til af handahófskenndum
losunum, leyfi ég mér að segja
hér eina. Mörgum er kunnugt,
hvernig skjöl og pappírar eru
dreifðir út um allt í skrifstofu
ráðuneytisstjórans. Frú ein
kom til hans og bað um losun
á manni sínum, sem hér var
fangi í fyrsta sinn, og var langt
í land að hann fengi losun
eftir þeim reglum, sem þá áttu
að gilda. Ráðuneytisstjórinn
tók frúnni vel og bauð henni
sæti í eina stólnum, sem auður
var fyrir skjölum. Ekki var
hægt að afgreiða beiðni henn-
ar og þvi að venju skotið á
frest. Frúin gafst ekki upp, og
þegar hún í næsta sinn heim-
sótti ráðuneytisstjórann, var
stóll sá, sem henni hafði verið
boðið sæti í við fyrri heimsókn,
hlaðinn skjölum. Frúnni var
boðið sæti í öðrum stól, en þá
bað hún kurteislega um að fá
að sitja i sama stól og hún
hafði setið í síðast. Önnum
kafinn ráðuneytisstjórinn
mátti þá fara að taka til hjá
sér til að rýma stólinn. Ekki
var beiðni hennar afgreidd
frekar í þetta sinn. í næsta
skipti byrjaði ráðuneytisstjór-
inn að taka til við komu frúar-
innar, svo að hún gæti setzt i
sinn stól. Enn var ekki hægt
að afgreiða mál eða beiðni frú-
arinnar. Svo þegar frúin kom
í fjórða sinn, þá nennti ráðu-
neytisstjórinn ekki að vera að
þessum sífelldu tiltektum og
náðaði mann frúarinnar, þótt
hann væri ekki búinn að af-
plána fjórðung af dæmdri refs-
ingu. Þessi fangi hefur ekki
lent í fangelsi aftur og kveður
sig vera í ævarandi þakkar-
skuld við þennan góða stól í
ráðuneytinu.
Flestir fangar eru nú ekki
svona hepþnir, enda hefur
ráðuneytisstjórinn undið þess-
um náðunarvanda ofan af sér
til þriggja aðstoðarmanna, sem
kalla sig náðunarnefnd, þótt
slík nefnd hafi enga stoð i lög-
um. Þetta litla „ríkisráð“ ráðu-
neytisstjórans, sem raunveru-
lega er léttadrengjaráð hans,
er skiþað þremur mönnum,
fangelsisprestinum, stjórnar-
ráðsfulltrúanum, sem lærði á
hasshundinn, og svo einum
sakadómsfulltrúa. Þarna held-
ur svikamyllan áfram, þegar
fulltrúi sakadóms er farinn að
hafa áhrif á framkvæmdar-
vald dómsmálaráðuneytisins.
Sakadómi nægir ekki dóms-
valdið, að ákveða úttekt refs-
inga, heldur teygir hann anga
sína einnig inn í náðunar- og
losunarframkvæmdina. Þessi
refsibrandur sakadóms verður
eins konar fylgifé fangans frá
því að hann er úrskurðaður
fyrst í gæzlu, síðan í úttekt og
allt til losunar. Þessi vafasama
tilhögun rýrir álit fangans á
vinnubrögðum dómsmálaráðu-
neytisins og skapar honum
vonleysi og leiða, enda hafa
fangar ekki of mikið traust á
þessum velgifta þríhöfðaða
refsibrandi sakadóms.
Um Vernd
Eins og áður segir, yfirgefa
verjendur sakamanna þá, þeg-
ar dómur er upp kveðinn og
þeir hafa fengið þóknun sína
greidda. Mun þá margur
spyrja, hvað sé þá fanganum
til hjálpar til framdráttar per-
sónulegum hagsmunum hans.
Áður segir frá því, hvernig er-
indum hans er ekki svarað. Til
að láta fangelsismálin líta bet-
ur út hafa verið settir á fót
áhrifalausir milliliðir til að
dreifa ábyrgðinni og sem emb-
ættin geta vísað til um erindi
fanga. Svo þurfa milliliðirnir
aftur að leita til embættanna
um lausn á erindunum, og þá
lokast hringurinn og erindið
jafnvel þagað í hel. Þó léttir
fanganum að geta rætt við
þessa milliliði, sem eru Vernd,
fangelsispresturinn og fang-
elsisnefndin, sem til þessa hef-
ur verið nær óvirk, vegna þess
að gleymzt hefur að setja
henni starfsreglur, en það mun
nú standa til bóta. Fangelsis-
nefndin, sem á undan þessari
var, kærði fangelsisstjórann
hér árið 1968 fyrir ýmis afbrot
í starfi og taldi hann óhæfan.
Dómsmálaráðuneytið þagði
málið i hel, og fangelsisstjór-
inn gegnir störfum enn og fór
ekkert að hafa fyrir því að
senda símskeyti til saksóknara
og panta eitt stykki dómsrann-
sókn. Við fangar gleðjumst yfir
núverandi fangelsisnefnd og
vonum og treystum því að hún
verði virk og fái viðunandi
starfsvettvang. Á bak við fé-
lagasamtökin Vernd er mikil
og göfug hugsjón, sem því mið-
ur hefur ekki fengið að njóta
sin fyrir yfirstjórn fangelsis-
mála, sem notað hefur Vernd
til að gera ýmislegt, sem yfir-
stjórnin sjálf hefði átt að gera,
og hefur Vernd fyrst og fremst
verið notuð sem stuðpúði milli
ráðuneytis og fanga. Þá hafði
ráðuneytið misnotað Vernd
með því að afsaka sig á bak
við hana. Meðan Vernd kvart-
ar ekki opinberlega, þá er allt
í lagi. Ekkert hefur heyrzt frá
Vernd um þetta; því er ekkert
hægt að gera. Fleira mætti
nefna þessu likt. Ýmsar gjafir
Verndar til fanga sameiginlega
eru lokaðar inni, og er mjög
takmarkað hvað fangar geta
notið þeirra. Þetta á t. d. við
um smíðaverkfæri, hefilbekk
og rennibekk. Þó að fangar
hefðu aðgang að þessum verk-
færum, þá vantar hráefni til
að vinna úr, og er ætlazt til að
Vernd gefi hráefnið, þar sem
hún gaf verkfærin. Það helzta,
sem fangar fá gert hjá föndur-
kennaranum, hefur verið til
þessa að laga eða smíða nauð-
synlega hluti i klefa sína, eins
og rúm, borð og skápa, sem
fangelsið sjálft ætti að sjá um
sem nauðsynlegt viðhald.
Vernd gefur mörgum fangan-
um fatnað og annast ýmsa
smáfyrirgreiðslu fyrir fanga,
en allt það finnst mér að fang-
elsið sjálft eigi að gera. Full-
trúar Verndar koma nokkuð
reglulega í fangelsin og ræða
við fanga. Það er nokkur til-
breytni og dægrastytting fyrir
marga. Þá gefur hún öllum
föngum smájólaglaðning. Vilj-
inn hjá Vernd er góður og
þakkarverður, þó að tilgang-
urinn fái ekki að njóta sín,
þar sem starfsemi hennar er
ferlega misnotuð af yfirstjórn
fangelsismála og hún notuð
sem eitt helzta skálkaskjólið í
þvi sem miður fer í fangelsis-
málunum; en við skulum lifa
i voninni að á þessu verði
ráðin bót.
Um fangelsisprestinn
Eitt af hámörkum hræsninn-
ar hjá stjórnendum fangelsis-
mála var, þegar ráðinn var sér-
stakur fangelsisprestur. Það
átti að vera konungsstimpillinn
á göfuglyndi ráðamanna og
gert i auglýsingaskyni fyrir
veglyndi þeirra. Ef þetta emb-
ætti væri athugað nánar, þá
væri þetta erfiðasta embætti
landsins, því að fangelsisprest-
inum er ætlað svo margþætt
hlutverk, að það samræmist
ekki prestsheiti hans, og hann
þarf að þjóna þremur herrum.
Auk þess að vera prestur fang-
anna, er hann fulltrúi í dóms-
málaráðuneytinu og einnig
fulltrúi Verndar og hefur að-
setur hjá Vernd. Sagt er að
21