Samvinnan - 01.08.1972, Blaðsíða 31

stjóri, frá sakadómi Reykjavik-
ur Sverrir Einarsson fulltrúi
sakadómara, og undirritaður
frá Félagasamtökunum Vernd.
í upphafi setti þessi nefnd sér
nokkrar einfaldar meginreglur
að fara eftir. Þær eru þessar
helztar: a) beiðnir þeirra
fanga, sem eiga óafgreidd mál
fyrir dómi, eru ekki teknar
fyrir; b) þeir fangar, sem af-
plána refsidóm í fyrsta sinn,
skulu fá losun (skilorðsb. náð-
un) eftir að hafa afplánað
helming refsingar; þeir fang-
ar, sem afplána í annað sinn,
skulu fá losun (skilorðsb. náð-
un eða reynslulausn) eftir að
hafa afplánað tvo þriðju hluta
refsingar; þeir fangar, sem af-
plána í þriðja sinn, skulu fá
losun (skilorðsb. náðun eða
reynslulausn) eftir að hafa af-
plánað þrjá fjórðu hluta refs-
ingar. Ekki er gert ráð fyrir
því, að þeir, sem afplána oftar
en þrisvar, fái eftirgjöf; þó
hefur það i sumum tilvikum
verið gert með áframhaldandi
svipaðri viðmiðun; d) þegar
um skilorðsrof er að ræða og
fangi, sem er að afplána eftir-
stöðvar eldri dóms og svo nýj-
an dóm, sækir um náðun,
verður ekki reiknað með þeim
dómi, sem hann hefur þegar
fengið losun á.
Um reynslulausnir
Eins og fram hefur komið
hér að framan, eru til tvær
leiðir í sambandi við skilorðs-
bundna losun fanga; önnur er
náðun, hin skilorðsbundin
reynslulausn. Munurinn á
þessu tvennu er i stórum drátt-
um sá, að forseti íslands náð-
ar, en dómsmálaráðuneytið
veitir reynslulausn. í fram-
kvæmd er skilorðstími náðun-
ar venjulega frá tveimur og
upp í fimm ár. Skilorðstími
reynslulausnar er yfirleitt
miklu styttri og má ekki vera
lengri en til loka refsitimans.
Reynslulausnin er miklu betur
ákveðin í lögum en náðun. Svo
segir um reynslulausn í hinum
almennu hegningarlögum:
„Þegar liðnir eru % hlutar
refsitímans, en þó minnst 8
mánuðir, getur dómsmálaráð-
herra ákveðið, að fengnum til-
lögum fangelsisstjórnar, að
fanginn skuli látinn laus til
reynslu. Reynslulausn úr fang-
elsi má því aðeins veita, að
líklegt sé, að fanginn hafi séð
að sér, að honum sé vis sama-
staður og vinna eða önnur þau
kjör, sem nægja honum til lífs-
uppeldis, og yfirlýsing hans sé
fengin um það, að hann vilji
hlíta skilyrðum þeim, sem sett
kunna að vera fyrir reynslu-
lausninni. Fangi, sem lausn
fær til reynslu, skal vera háður
eftirliti stofnunar eða einstakl-
ings, sem til þess telst fallinn
og vill taka eftirlitið að sér.
Jafnan skal það vera meðal
skilyrða fyrir reynslulausn, að
fanginn lifi reglusömu líferni,
gerist ekki á ný sekur um
refsiverðan verknað og hagi
sér eftir fyrirmætum þess, sem
eftirlit hefur með honum. Sá,
sem eftirlit er falið, skal gefa
lögreglustjóra skýrslu um hagi
mannsins, eftir ákvörðun lög-
reglustjóra. Þegar fangi fær
lausn til reynslu, skal afhenda
honum skírteini, er greinir
skilyrðin fyrir lausninni. Skal
þar tekið fram, að brot á skil-
yrðum varði því, að hann verði
settur i fangelsi á ný. Sé það
gert, skal hann taka út refs-
ingu þá, sem eftir stendur, sem
nýja refsingu. Hafi fanginn,
eftir að hann var látinn laus,
til reynslu, verið dæmdur í
refsingu, sömu tegundar, skal
leggja refsingarnar saman, en
sé síðari refsingin varðhalds-
vist, skal dómsmálaráðherra
breyta henni í fangelsisvist
samkvæmt reglum 79. gr.
Reynslutíma má ákveða allt að
2 árum, en þó ekki lengri en til
loka refsitima. Hafi ekki verið
tekin ákvörðun um að setja
fangann i fangelsi á ný, áður
en reynslutiminn er liðinn,
telst refsingunni fullnægt i lok
reynslutimans". (Alm.hgl. 1940,
nr. 19 — 12. febr.). Losun af
þessu tagi nefna fangar yfir-
leitt „afplánun úti“, og er hún
miklu eftirsóttari en náðun. Er
það skiljanlegt út frá því einu,
að þeir einir eiga kost á losun
sem þessari, sem afplána 12
mánaða fangelsi eða lengri
tíma, og hafa þegar afplánað
% hluta þess tima. Á hinn bóg-
inn er vaxandi tregða hjá
fangelsisyfirvöldum að nota
þessa losunarleið, vegna þess
hve skilorðstíminn er stuttur,
venjulega frá 4 og upp i 10
mánuði.
Óæskileg tilhögun
Allt frá þvi að ég hóf að
starfa að losunarmálum fanga
i hinni svokölluðu náðunar-
nefnd, hef ég verið óánægður
með það fyrirkomulag. Mér
hefur fundizt, að þátttaka mín
i þessum störfum hafi verið
mjög vanþökkuð af föngum, og
aðstaða mín sem sálusorgara
þeirra verði mjög örðug vegna
þessa fyrirkomulags. Fangarn-
ir eru sér þess alltaf meðvit-
andi í samskiptum við mig, að
ég eigi eftir að fjalla um þenn-
an þátt mála þeirra; það gerir
sambandið óeinlægara á allan
hátt. Það er einnig oftast nær
mitt hlutskipti að tilkynna
föngum niðurstöður nefndar-
innar, reyna að útskýra þær
og rökstyðja. Hversu vel, sem
það er gert, fyllist sá, sem fær
synjun, vonbrigðum og beizkju,
og það er ekki nema eðlilegt,
að þær tilfinningar beinist
gegn þeim, sem ótíðindin
flytja.
Þessi gagnrýni hefur komið
frá föngum, og finnst mér hún
fyllilega réttmæt. Einnig hafa
fangar mjög gagnrýnt það fyr-
irkomulag, að fulltrúi saka-
dómara skuli sitja i nefndinni.
Þeim finnst það órökrétt, að
dómari, sem fjallað hefur um
rannsókn mála þeirra og setið
andspænis þeim sem dómari
þeirra, skuli einnig mæta þeim
á þessu stigi málsins, og finnst
þeim að þar sé hætt við, að
sjónarmið hans rnótist urn of
af fyrri kynnurn. Þessa gagn-
rýni fanga, sem og mörg önn-
ur sjónarmið þeirra, þyrfti að
hafa i huga og taka til greina,
þegar öll þessi mál verða end-
urskoðuð niður i kjöl og byggð
upp á ný. Fangar eru þolendur
í þessu kerfi og finna bezt hvar
skórinn kreppir.
Önnur tilhögun
En hvernig er hægt að bæta
þennan þátt fangelsismál-
anna? Hinn almenni borgari
spyr: „Er nauðsynlegt, að föng-
um sé gefinn eftir tími? Er
það ekki allra hluta vegna
betri kostur fyrir samfélagið,
að fanginn sitji inni allan sinn
dæmda tíma?“ Fanginn spyr:
„Hvers vegna fæ ég ekki tæki-
færi til að sýna það og sanna,
að ég vil bæta mig? Hvers
vegna er ekkert tillit tekið til
fjölskyldu minnar, heilsu minn-
ar og allra hinna þáttanna,
aðeins til tímans og í hvaða
skipti ég er að afplána?" Fang-
elsisyfirvöldin spyrja: „Hvern-
ig er hægt að beita þessum
þætti, þannig að hann veiti
manninum sannanlegt aðhald
og stuðli að því, að hann nái
á ný jafnvægi í eðlilegu sam-
félagi, þ. e. hætti afbrotum?"
Það er örðugt að svara öllum
þessum spurningum, og til þess
er ég tæpast maður. En það
eru þó nokkur atriði, sem ég
vildi drepa á í sambandi við
þær. Ég sagði í upphafi, að á
fyrsta degi afplánunarinnar
hugsi fanginn til losunardags
síns, og það er rétt. Það er
skoðun mín, að fangelsisyfir-
völd, þ. e. fangelsisstjórn, og
þeir starfsmenn ráðuneytisins,
sem fjalla um mál fanga, skuli
og eigi að taka þátt í þessum
hugsunum og bollaleggingum
fangans frá upphafi. Strax í
upphafi afplánunar þurfa
þessir aðilar í samvinnu við
fangann að beina öllum kröft-
um sínum að því að búa í hag-
inn fyrir hann, þegar hann
kemur út, og að sá dagur mætti
koma sem fyrst. Markmiðið sé,
að fanginn geti gengið eðlilega
Lögregluþjónar meö fanga fyrir utan Hegningarhúsið i Reykjavík.
31