Samvinnan - 01.08.1972, Blaðsíða 36
Svavar Björnsson:
Hlutverk félagsráö-
gjafa í endurhæfingu
afbrotamanna
Ný starfsstétt, félagsráðgjaf-
ar, er nú sem óðast að skjóta
rótum hér á landi, og má
segja að mál sé til komið.
Hingað til hefur meira eða
minna ómenntað eða þá sjálf-
menntað fólk annazt þau störf
sem falla inn undir starfssvið
félagsráðgjafans, bæði í sam-
bandi við afbrotamenn og á
öðrum sviðum félagsmála. Á
engan hátt skulu vanmetin
störf þessa fólks, en í landi
með jafnflókna félagslega upp-
byggingu og hér er vitanlega
full þörf félagsráðgjafa sem
lokið hafa prófi frá viður-
kenndum skólum í þessari
grein.
Ég mun hér gera í fáum orð-
um að umræðuefni þátt þann,
er félagsráðgjafar geta átt hér
á landi í endurhæfingu af-
brotamanna, ef lögð verður
nægileg alúð við að skipuleggja
þau mál vel, svo sem brýna
nauðsyn ber til.
Ég vil skipta því starfssviði
í þrjá meginþætti. Félagsleg
aðstoð við unga afbrotamenn
og fyrirbyggj andi starf á þvi
sviði verður tvímælalaust að
teljast það mikilvægasta; þá
eftirlit með afbrotamönnum,
og félagsleg aðstoð innan
fangelsismúranna.
Neyðarástand
Vegna skorts á starfsliði við
barnaverndarmál í Reykjavik
og tilfinnanlegs skorts á stofn-
unum, sem hafa það hlutverk
að veita aðstoð ungu fólki er
hefur stigið sin fyrstu spor á
afbrotabrautinni, má segja að
hér ríki neyðarástand á því
sviði.
Það hiýtur öllum að vera
ljóst, að sé gripið nógu fljótt
inn, eru möguleikarnir til ár-
angurs langtum meiri en ef
beðið er eftir að viðkomandi
hafni í fangelsi og þá reynt að
byrja að gera eitthvað til
hj álpar.
Unglinga innan 20 ára aldurs
ætti ekki að setja i fangelsi
nema afbrotið sé þeim mun al-
varlegra, og gæzluvarðhaldsvist
ætti ekki að beita nema brýna
nauðsyn beri til. Sálarlíf ungl-
ingsins hefur svo brothætta
skurn, að líkurnar eru miklar
fyrir varanlegri röskun og
eyðileggingu, sé fangelsun
beitt.
Félagsmálastofnun Reykja-
víkurborgar þarf að koma sér
upp, og það svo fljótt sem
auðið er, það stórum hópi fé-
lagsráðgjafa til að starfa að
bamaverndarmálum, að hægt
verði á raunhæfan hátt að
bjóða aðstoð og hjálpa svo sem
kostur er öllum þeim ungling-
um innan 15 ára aldurs, sem
lögreglan hefur haft afskipti
af vegna afbrota og vísar til
barnaverndarnefndar. Starf
félagsráðgjafans á þessu sviði
verður að vera í nánum tengsl-
um við foreldra, og hann skal
með vísindalegum aðferðum
reyna að hafa áhrif á ungling-
inn til hins betra og hafa
strangt eftirlit með gerðum
hans fyrstu mánuðina eftir af-
brotið. Sé ekki annars kostur,
á að koma honum fyrir á
stofnun sem starfi eingöngu
innan þess ramrna að aðstoða
afbrotaunglinga.
Allt þetta skal miða að því
að fyrirbyggja, að unglingur-
inn lendi á ný í kasti við lag-
anna verði.
Vitaskuld eru þetta framtíð-
ardraumar.
Við höfum ekki eins og
stendur einn einasta félagsráð-
gjafa til að sinna barnavernd-
armálum, og við höfum ekki
heldur stofnanir sem haga
starfsemi sinni á þann veg að
stemma stigu við afbrota-
hneigð unglinga.
En vitanlega er aldrei hægt
að koma algjörlega í veg fyrir
afbrot unglinga. Það eru alltaf
einhverjir sem halda áfram og
láta ekki segjast. Komast inn
í þá seigdrepandi myllu, sem
dómsmálakerfi okkar íslend-
inga er.
Ég hygg að vænlegt til ár-
angurs væri að taka til fyrir-
myndar það skipulag, sem
Norðmenn hafa í sambandi við
skilorðsbundna dóma og eftir-
lit með unglingum, er hlotið
hafa skilorðsbundna dóma. Sé
brotið ekki svo alvarlegs eðlis,
að dæma verði viðkomandi í
fangelsi, er venjan að dæmt sé
skilorðsbundið fyrstu 2—3
skiptin undir eftirliti félags-
ráðgjafa og eftirlitstiminn
venjulega 2—3 ár.
Félagsráðgjafinn skal veita
unglingnum alla þá félagslegu
aðstoð sem nauðsynleg er,
meðan eftirlitið varir. Og
margir eru þeir sem aldrei fara
lengra á afbrotabrautinni.
Sökum skorts á menntuðu
starfsliði hefur eftirlit hér á
skilorðsbundna alla dóma sem
væru styttri en 120 daga fang-
elsi, en þó með því skilyrði að
viðkomandi samþykki að vera
undir eftirliti í 2 ár eftir að
dómur er upp kveðinn og njóti
á þeim tíma handleiðslu fé-
lagsráðgjafa og annarra vís-
indamanna á sviði félagslegrar
aðstoðar.
Tökum við til fyrirmyndar
nágranna okkar, Dani og
Norðmenn, myndi skrifstofa
með 4—5 félagsráðgjöfum og
Kvöldvinna eins fangans á Litla-Hrauni: innkaupatöskur úr nœlongarni.
landi með unglingum, sem eru
að stíga sín fyrstu spor á af-
brotabrautinni, verið mjög til-
viljanakennt og skipulag þess
vart á þann veg að miklu verði
áorkað. Þetta er knýjandi al-
varlegt vandamál, sem ríki og
bær eiga að sameinast um
lausn á, en ekki að einn maður
starfi að þessu veigamikla
starfi i hjáverkum, svo sem
nú er.
Það þarf meira til, ef við
eigum ekki að eignast fjöl-
mennan hóp atvinnuafbrota-
manna hér á íslandi.
Skipulegt starf fagfólks á
þessu sviði er það eina, sem
getur forðað okkur frá því böli.
Eftirlitsstofnun
Svo sem fangelsismálum okk-
ar er nú háttað, hygg ég að
dómsvaldið ætti að nota meira
en nú er gert skilorðsbundna
dóma, og leggja þá í samræmi
við það af mörkum fjármagn
til að byggja upp eftirlitskerfi
með afbrotamönnum svo vel
sem kostur er.
Væri til dæmis hægt að gera
lausráðnum geðlækni og sál-
fræðingi fá miklu áorkað í
sambandi við eftirlit með ung-
um afbrotamönnum, og fleir-
um yrði hjálpað á réttan kjöl
með þeirri aðferð en með því
að loka viðkomandi inni í
fangelsi.
Með þessu móti væri hægt að
losa Litla-Hraun við að taka
við mönnum með stutta dóma
og þá hægt að nýta plássið
betur fyrir menn með langa
dóma. Hverja fjárhagslega
þýðingu þetta hefði fyrir rikis-
sjóð, ræði ég ekki; það hlýtur
að vera hverjum manni ljóst.
Eftirlitsstofnun sú, sem ég
hef gert hér að umræðuefni,
yrði vitaskuld að vera rekin af
ríkinu. Til þess að hægt sé að
inna slikt starf af hendi á
sómasamlegan hátt, verður að
vera fyrir hendi nægilegt fjár-
magn, ekki aðeins til launa-
greiðslna, heldur einnig til að-
stoðar við skjólstæðinga.
Stofnanir sem að þessu starfa
frá góðgerðasjónarmiði geta
vissulega látið margt gott af
sér leiða. En þeim er þröngur
36