Samvinnan - 01.08.1972, Blaðsíða 45

einkenni þessara aðila er und-
irstrikun fórnfýsinnar. Einnig
þessi þáttur i skapferli íslend-
ingsins gefur til kynna, að
þrátt fyrir ólík sjónarmið og
skil á milli stétta og samfé-
lagshópa eru fyrir hendi for-
sendur, sem gætu gert okkur
að einstaklingum samvinnu og
samhj álpar.
Þegar horft er yfir starfsemi
Verndar frá byrjun, hefur hún
fyrst og fremst miðazt við
þjónustu. Það sem nauðsynlegt
er að láta i té er vinátta, um-
burðarlyndi og þolinmæði,
ásamt þeirri fyrirgreiðslu, sem
unnt hefur verið að veita. Vin-
átta og trúnaður eru öllum
nauðsynleg, ekki sízt þeim sem
dæmdir eru i augum samfé-
lagsins. í þjóðfélaginu hlýtur
gildi félagsskapar sem Verndar
að miðast við þarfir ákveðins
hóps, sem ekki virðist ýkja
fjölmennur, en er engu að síð-
ur þjóðfélaginu vandabundinn
og hefur áhrif á það beint og
óbeint, miklu meira en menn
gera sér almennt grein fyrir.
„Sta3reyndir“?
Tölulegur árangur er kannski
ekki ýkja mikill, en vonbrigðin
gleymast og verða að lærdóms-
ríkri reynslu. Eftir verður i
minningunni gleði yfir unnum
sigri, hversu smár sem hann
virðist vera. Að fylgjast með
baráttu þeirri, sem menn heyj a
fyrir lífi sinu og tilveru, er
lærdómsríkt okkur hinum, sem
ef til vill eigum við önnur
vandamál að stríða.
Það er sagt að velferðarþjóð-
félag búi svo vel að þegnum
sinum, að hverjum manni sé
unnt að sjá sér og sínum far-
borða. Sérfróðir menn hafa þó
bent á, að með aukinni velmeg-
un reyni meira á manninn
sjálfan, og viðurkennt að fé-
lagslegt liðsinni komi nú í stað
baráttu fyrir bættum lifskjör-
um. Aðrir telja það „stað-
reynd“, að til séu menn, sem
ekkert sé hægt að gera fyrir.
Hugtakið „staðreynd" er næsta
vafasamt, þegar það er notað
um mannleg samskipti. Þekkt-
ur læknir hefur fullyrt að
staðreyndir læknavísindanna
næðu því sjaldan að verða eldri
en sjö ára. Með þessu er átt við,
að margt af þvi, sem kallað er
staðreynd i dag, er ekki annað
en takmörkuð þekking, sem
síðar á eftir að víkja fyrir öðr-
um staðreyndum. Þannig getur
staðreyndarhugtakið orðið
skálkaskjól vanþekkingar, og
það sem verra er, að á forsend-
um vafasamra „staðreynda" er
hægt að réttiæta aðgerða- og
úrræðaleysi. „Staðreyndir eru
til að breyta þeim“, er haft eft-
ir Karli Marx. Með því átti
hann við, að menn þyrftu ekki
að sætta sig við þær aðstæð-
ur eða kringumstæður, sem
þeir byggju við og ættu rætur
sínar að rekja til tímabund-
inna forsendna, sem hægt væri
að lagfæra, ef ákveðinn og ein-
beittur vilji væri fyrir hendi —
ef ekki hjá manninum sjálfum,
þá þjóðfélaginu í heild.
Við megum aldrei sætta okk-
ur við þá staðreynd, að ekki sé
hægt að hjálpa meðbræðrum
okkar í neyð — vegna þess að
„forlög“, umhverfi eða uppeldi
hafa dæmt þá úr leik. Það
væri uppgjöf. Og sú uppgjöf er
á engan hátt merkilegri eða
réttlætanlegri, þótt hún hafi
fengið stimpil þjóðfélagsins
eða tíðarandans.
Frjálst eftirlit
Ýmsar breytingar eru nú fyr-
irhugaðar hjá systurfélögum
Verndar á Norðurlöndum. Allt
bendir til þess, að í stað inni-
lokunar fanga verði aukið
„frjálst eftirlit“ undir forustu
hins opinbera. Félög þessi
vinna nú kappsamlega að því
að þetta starf verði viðurkennt
sem einn þáttur í afplánun
refsivistar, og að sjálft dóms-
valdið verði hinn ábyrgi aðili.
Sú skoðun er nú ríkjandi á
Vesturlöndum, að breyta
„fangelsishugtakinu“ frá inni-
lokun i eftirlit, endurhæfingu
eða nám. Læknisleg þjónusta
og aukin og endurbætt vinnu-
aðstaða. Augljóst er þó, að
alltaf eru einhverjir, sem af
einhverjum ástæðum þurfa á
einangrun að halda, en það sé
gert á þann hátt, að hlutað-
eigandi aðili eigi uppreisnar
von, nái bata, sem siðar gæti
orðið til þess að hann fái end-
urhæfingu eftir getu og hæfni.
Svo mikilvæg er þessi þjón-
usta nú þegar talin vera, að
ríkið greiðir yfir 90% af heild-
arkostnaði við starfið, auk þess
sem bæjar- og sveitarfélög láta
af mörkum.
Þróunin hlýtur að fara á
sama veg hérlendis. Ég játa að
ég hef látið mér detta i hug,
að nú sé kominn timi til að
endurskoða starfsemi frjálsra
samtaka eins og Verndar í
þessu ljósi: ríkið tæki að sér
þá áhættu, ábyrgð og kostnað,
sem því fylgir. Það er einfalt
reikningsdæmi, hvað það kost-
ar þjóðfélagið að hafa full-
fríska menn innilokaða árum
saman, í stað þess að kosta til
„frjáls eftirlits“ undir leiðsögn
manna, sem hafa kunnáttu og
skilning til að bera. Ég gæti i
þessu sambandi hugsað mér,
enda þótt rikið bæri beinan
kostnað, að tilnefnd yrði stjórn
sérstaklega, eins og t. d. End-
urhæfingarráð — frá ýmsum
aðilum sem bein afskipti hafa
af málefnum hlutaðeigandi að-
ila -— sem hefði með höndum
umsjón og eftirlit með rekstri,
ráðningu starfsmanna og þess
háttar.
Ölmusuhugtakið úrelt
Vandamál þessara manna
verða þó ekki leyst með fjár-
munum einum saman. Auðvit-
að þarf nægilegt fjármagn og
gott skipulag. Hitt ræður ef til
vill meiru: skilningur og pers-
ónulegt framlag þeirra sem
starfið hafa með höndum. „Eitt
bros getur dimmu í dagsljós
breytt“, stendur þar. Oft getur
verið stutt á milli skins og
skúra. Mistök í samtali, eitt orð
í ógáti getur ráðið örlögum.
Þrátt fyrir vonbrigði, verður sú
von alltaf að vera fyrir hendi,
að starf, sem unnið er af alúð
og einlægni, beri einhversstað-
ar og einhverntíma ávöxt.
Ölmusuhugtakið er úrelt. Það
sem um er að ræða er að hlut-
aðeigandi aðili fái þann styrk,
sem hann þarfnast, og þá vin-
áttu, sem hann á rétt á. Þetta
má ekki gleymast. Mörg sáð-
korn falla þannig í grýtta jörð,
að þau ná seint þroska. Önnur
falla ef til vill milli steina, ná
þroska og bera að lokum ávöxt.
Það er þessi von, sem réttlætir
starf Verndar og gefur fyrir-
heit um að takast megi að
skapa betri jarðveg. Sagt er, að
vonin sé lífsuppspretta allra
manna.
Eitt sinn heyrði ég ræðu-
mann segja: „Teldu aldrei
mínúturnar, sem þú vinnur;
gerðu alltaf eitthvað, sem þú
tekur ekki peninga fyrir“. Með
öðrum orðum: gefðu eitthvað
af sjálfum þér. Sagt er að lífið
sé auður mannsins. Það líf,
sem fer á mis við tjáningu í
vinnu og starfi, verður rislágt,
sjálfa lífsfyllinguna vantar.
Flestir fullþroska menn gera
sér þetta ljóst.
Alkunnugt er virðingarleysi
íslendingsins fyrir því „sem
ríkisins er“. Vandinn verður að
sameina þetta tvennt, ábyrgð
ríkisvaldsins og framlag ein-
staklingsins, þannig að saman
megi fara fagur draumur og
fyrirheit og raunhæft starf
unnið á grundvelli menningar-
þjóðfélags.
Að siðustu ósk mín til for-
ráðamanna þessa þjóðfélags:
Að sætta sig ekki við „stað-
reyndir", sem gera fegurstu
drauma okkar og dýrustu vonir
að innantómum orðum, og
missa aldrei sjónar á því, „að
maðurinn sjálfur er mæli-
kvarði allra hluta“.
Þóra Einarsdóttir.
Trúarleg viðfangsefni eru algeng í leirmunagerð fanga á Litla-Hrauni.
45