Samvinnan - 01.08.1972, Blaðsíða 48

5
í Lahti voru á annað hundrað rithöf-
undar frá tuttugu og átta löndum. Flestir
voru frá Evrópu og Ameríku. Hvers vegna
var enginn Asíumaður? Og hvers vegna
bara einn frá Afríku? Sá var frá Da-
homey: Olympe Bhely-Quenum, skáld-
sagnahöfundur sem meðal annars hefur
skrifað bók sem heitir: Svanasöngur.
Hann bætti nýrri vídd í umræðurnar með
því að minna á vandamál þriðja heims-
ins sem svo er nefndur. Hann talaði um
aðstæðurnar í Afríkulöndunum nýfrjálsu
þar sem frelsið er reyndar margvíslegum
takmörkunum háð og víðast hefur ný
stétt innlendra arðræningja komið í stað
nýlendudrottnaranna, reyndar gjarnan í
samspili við auðvald hinna gömlu ný-
lenduvelda, því ástandi lýsir Frantz Fa-
non bezt að mínu viti. En Bhely-Quenum
lýsti einkum vanda andans manna i þess-
um löndum að ná sambandi við fjöldann
þar sem fjölmiðlar eru í höndum lítilla
Thor Vilhjálmsson:
Seinni
grein
Hugleiðingar vegna
rithöfundamótsins
i Lathi 1971
valdahópa víðast sem hirða um annað
fremur en fjalla raunsæilega um vanda-
mál alþýðunnar og hirða litt um afrísk
menningarverðmæti, að sögn hans: meiri
áherzla sé lögð á að segja fréttir frá
London og París en það sem varðar
heimamenn og þeirra menningu, skáldin
einangrist gangi þau ekki á mála hjá
þessum klíkum. Hann sagði að rithöf-
undunum væri meinað að nota sér fjöl-
miðlana ef þeir reyndu að vinna að efl-
ingu afrískrar menningar og sjálfstæðra
viðhorfa. Og þeim er ekki komið á fram-
fæ:i sem skáldum þar, heldur sé helzta
von þeirra sú að þeir hljóti athygli og
frama fyrir tilstuðlan evrópskra og am-
erískra fjölmiðla og áhrifaafla.
Bhely-Quenum sagði að jafnvel hefðu
fæst dagblöð i þessum löndum fjallað að
neinu ráði um stórmerka ráðstefnu helg-
aða blökkumenningu (négritude) sem var
haldin í Dakar í byrjun þess árs og þó var
þetta að minnsta kosti á menningarsvið-
inu markverður samafrískur viðburður, í
Afríkueiningarátt. Annað dæmi nefndi
hann í þessari andrá sem væri að á tíma-
bilinu 1. janúar til 1. júní 1971 hefðu
blaðamenn Evrópu fjallað miklu meira
og skilmerkilegar um bókmenntir og
menningu Afríku heldur en afrísk dag-
blöð og tíma'rit. Ein af ástæðunum er sú,
að erlent fjármagn hefur bein eða óbein
áhrif á alla þessa fjölmiðla. Mennta-
mennirnir í Afríku, vökumenn af því tagi
sem hér á landi kallast skammaryrðinu
menningarvitar (einsog ritstjóri Sam-
vinnunnar), — þá er reynt að einangra
með öllu móti svo að þeir trufli ekki
svikamylluna, samsæri litillar nýríkrar
stéttar og erlendra fjármálastórvelda. Og
hvað lesa þeir svo sjálfir menntamenn-
irnir? Ekki dagblöð síns lands heldur
miklu fremur Le Monde, Newsweek, Nou-
vel Observateur, L’Humanité, Figaro og
Observer og svo einstök samafrísk timarit
einsog Afrique Nouvelle. Margt sagði þessi
rithöfundur fleira af aðstæðum í Afríku-
löndunum í framhaldi af því sem hér var
greint sem hann sagði að gilti um alla
hina svörtu Afríku, einsog hann orðaði
það, en undanskildi þó að einhverju leyti
Nígeríu og Ghana, þar sem væru til ó-
háðari og fleiri blöð. Þannig vék umræð-
an snöggvast frá þrasvengi austurs og
vesturs í evrópskum skilningi og var þörf
hugvekja, hefðu mátt vera fleiri Afríku-
höfundar, menn einsog Wole Soyinho,
sköpunarmáttinn í lesandanum sjálfum.
Hann áleit að lesandinn ætti skilið að fá
að finna ríkulega til sjálfs sín, skynja
sinn mátt í samspili við höfundinn. Hann
vildi að bækur leiddu lesandann æ lengra
í þá átt að skynja og skilja hvernig text-
inn verður tii. Það mátti skilja á orðum
hans að höfundurinn ætti að ala upp
sjálfur og móta sína lesendur, og tók
Claude Simon til dæmis um höfunda sem
beinlínis framleiði lesendur sem séu færir
um að lesa þá. Það er á meðan maður les
að maður iærir að lesa, sagði Ricardou.
Annars kepptust þessir tveir Frakkar við
að hæla hvor öðrum. Claude Simon hefur
verið talinn í sömu andránni og Robbe-
Giillet og Michel Butor sem athyglisverð-
ustu höfundar meðal þeirra sem hafa
verið færðir undir fyrirsögnina: roman
nouveau. Þó eru þetta afskaplega ólíkir
höfundar en það er ekkert nýtt í listasög-
unni að ólikum mönnum sé skipað saman
og afgreiddir með samheiti sem gefi í
James Baldwin
Paavo Haavikko
Paavo Rintala
Katcheb Yacine, Draiss Charibi, Mongo
Beti, Amos Tutola, Peter Abrahms, Aime
Césaire, Leopold Senghor, svo einhverjir
séu nefndir.
6.
En nú komu Frakkar tveir sem settu
mikinn svip á umræðurnar og beindu
þeim mjög í aðra átt en verið hafði:
Ricardou, aðalhugmyndafræðingur hóps-
ins kringum róttæka tímaritið Tel Quel,
og einn helztu höfunda frönsku nýskáld-
sögunnar svonefndu sem er nú ekki alveg
ný lengur: Claude Simon. Varla getur
meiri andstæður í viðhorfum til skáld-
skapar heldur en með þessum Frökkum
annarsvegar og svo hið ofureinfalda sjón-
armið sósíalrealismans sem átti sinn
helzta talsmann í svipbreytingalausum
Sovétmanni, sá talaði á sínu máli og kom
með túlkinn með sér: Valentínu Moro-
sovu sem margir íslendingar þekkja, vin-
gjarnleg kona og skynsöm, og hefur þýtt
eftir Laxness. Og hefur vonandi ekki
þurft að standa í því að þýða óþarfann
lika einsog eftir Gunnar Benediktsson,
sérfræðing Tímarits Máls og Menningar
um nútimabókmenntir.
Mega bókmenntir vera erfiðar þannig
að lesandinn þurfi eitthvað að hafa fyrir
því að tileinka sér þær? Það vildu Frakk-
arnir að væri leyft til ágóða fyrir lesand-
ann og í virðingarskyni við hann. Ricar-
dou var á því að bækur ættu að vekja
skyn að þeir séu líkari en reynist við
könnun verka þeirra. Claude Simon var
mjög undir áhrifum frá William Faulkner
í frásagnaraðferðum sínum og stíl en þó
sterkur og sérkennilegur höfundur sem
mér þótti vert að kynnast þótt það færi
stundum í taugarnar á mér að sjá hann
í Faulknersfötunum. f nýjustu bókinni
sem ég hef séð eftir hann: Les Corps
Conducteurs virðist hann laus við Faulk-
nerskækina ef svo má kalla: margræð
bók sem verður að lesa hægt og vandlega
einsog Ricardou gaf til kynna.
Claude Simon talaði um afstöðu sína til
rittækninnar og átaldi síðan viðleitni til
þess að þrælka bókmenntir, listir og lika
vísindi i þágu hugmyndafræði, og minnti
á það þegar Mitsúrín og Lýsenkó leiðst
að stífla farveg erfðafræði-vísindanna í
Sovétrikjunum í þrjátiu ár og reyndar
i fleiri greinum vísinda. Þetta dæmi sýnir
skelfilegar afleiðingar þess að þvinga vís-
indin til þess að þjóna hugmyndafræð-
inni.
Er nauðsynlegt að minna á, sagði Si-
mon: að þessi afstaða hefur leitt til fram-
leiðslu á verkum sem eru hræðilega aka-
demísk bæði i málaralist, byggingalist og
rússneskum bókmenntum sem er þó arf-
taki eins af auðugustu skeiðum í sögu
skáldsögunnar, og eins af mestu rithöf-
undum sem heimurinn hefur átt, Fjodors
Dostojevskí? Og hann vitnaði í grein sem
Dostojevskí skrifaði 1861 í dagblað og
48