Samvinnan - 01.08.1972, Blaðsíða 49

nefndi: HvaS er list? Þar sýndi Dosto-
jevskí fram á hve fráleit er afstaða þeirra
sem vilja ekki viðurkenna að formið sé
nauðsynlegt en innihaldið og tilgangur-
inn skipti öllu máli. Og hvernig á verk
sem hefur ekki listrænt form að geta náð
tilgangi sínum, þannig spyr Dostojevskí,
og Simon með honum rúmum hundrað
árum seinna og þarf reyndar ekki þá til
að benda á svo augljóst mál að sterkt
fo:m efli innihaldið, ef það er þá hægt
að greina þetta að. Simon velti fyrir sér
að ekki mætti dæma höfunda og lista-
menn eftir pólitík einni og nefndi dæmi
um vonda rithöfunda sem hefðu jákvæð
viðhorf, og snillinga sem hefðu auðgað
mannkynið en hefðu haft slæm pólitisk
sjónarmið. Sartre nefndi hann með höf-
undum sem væru alveg geldir listrænt en
á hinn bóginn menn einsog Céline,
Beckett, Joyce, Proust, menn sem hefðu
gefið heiminum nýtt forrn í verkum sin-
um en væru ekki alltaf að ota fram sín-
segja hvað sem það kostar. Það kann að
vera að form hans sé gamaldags en það
er satt fyrir honum og þar með okkur.
Það getur verið að hann skrifi i sama stíl
og Tolstoj, þessum breiða þungstreymandi
með urmul af persónum, sama er mér.
Með sinum hætti gegnir hann því skyld-
uga hlutverki skálds og listamanns að
vera vitnisberi um þá veröld sem hann
Iifir í, einsog hann sér hana og skynjar
með engan dómara æðri yfir sér en sam-
vizku sína.
7.
Og svo sveif allt i einu yfir grasblettinn
g æna prinsessa frá írlandi sem bar sig
einsog hana langaði alveg eins til að fara
að dansa þangað til hún kom að hljóð-
nemanum, settist við hann og tók um
legginn á honum einsog væri stilkur
á blómi sem hún væri hissa að hefði
vaxið upp úr tréborðinu og fór að tala
við þetta blóm á dýru máli sem bar keim
sömu ræðu, og væri kannski eini dag-
skrárliðurinn sem aldrei brygðist.
Ana Maria Matute er einn af helztu
skáldsagnahöfundunum sem hafa reynt
að þrífast á Spáni þrátt fyrir tvennskonar
ritskoðun sem hefur ógnað, ríkis og
kirkju. Það hefur viljað til láns að stjórn-
arvöldin eru stundum að reyna að þykjast
vera frjálslynd einkum til að gera sig
samkvæmishæf hjá sinum bandarísku
verndurum og fjármögnurum, eða til að
gera ekki eins óþægilegt fyrir þá síðar-
nefndu í ýmsum þjóðasamtökum að
halda uppi núverandi tíðleikum. Þó hafa
mörg skáld og aðrir listamenn löngum
gist fangelsi Frankó og ýmsir látið þar
lífið. Ana Maria Matute segir að óviða sé
gott að lifa sem skáld þar sem hún þekki
til, en á Spáni verði það til að flýta fyrir
að menn deyi ef þeir eru skáld. Hún hef-
ur lýst flestum betur að mínu viti sálar-
strííi og klofningu hverrar fjölskyldu sem
fylgdi borgarastyrjöldinni með sínum
Leopold. Senghor Claude Simon
Martin Walser Veijo Meri
Vladimir Nabokov
um göfugu og hreinu tilfinningum. Hann
nefndi slíka eldheita Stalínista einsog
Picasso og Neruda sem samtímis hefðu
verið miklir listamenn og hélt áfram: því
það eru líka til hugrakkir and-stalínistar
sem eru skrambi vondir höfundar, einsog
til að mynda Solsjenitsín sem á kannski
sinar mörgu góðu hliðar, er kannski mjög
hugrakkur en aðhyllist skáldsöguvinnu-
brögð sem eru næstum alveg þau sömu og
langafar okkar höfðu.
Simon sagði að Majakovski hefði haft
eftir frönskum manni að striðið væri
alltof alvarlegt mál til þess að trúa her-
mönnunum fyrir því. En Michel Deguy
hefði sagt að bókmenntirnar væru alltof
alvarlegt mál til að trúa byltingarmönnum
fyrir þeim. Simon sagði: sönn byltingar-
list eða -bókmenntir er sjaldan, kannski
aldrei, bókmenntir sem fjalla um bylt-
ingu heldur ala upp menn i því að tala
frjálst, þær forðast troðnar slóðir, vikja
langt frá stöðnuðum og gamalkunnum
formum. í bókmenntum verði alltaf að
felast gagnrýni á bókmenntirnar sjálfar
og málið, þvi maðurinn er mótaður í
mynd síns máls. Simon sagði: það er ekki
til nein byltingarlist sem hefur ekki bylt-
ingarform, sagði Majakovskí, og skaut sig
að lokum.
En hvað sem Claude Simon segir er
Solsjenitsín höfundur sem segir okkur
margt sem við þurfum að vita, mikill
maður sem segir það sem hann þarf að
af James Joyce og Yeats, með tónblæ
þaðan og kannski var það söngur máls-
ins sem gaf því blæ af ijóði, ef til vill
meira en efnið átti í sjálfu sér. Edna O’
Brien, skáldsagnahöfundur frá írlandi
sem hefur flúið eyjuna sína grænu og
býr i Englandi, og ræða hennar bar keim
af einskonar ástarhatri til írlands einsog
tal fleiri íra sem hvorki geta verið á ír-
landi né lifað án þess. Svo sveif hún aftur
í sæti sitt með samskonar dansfreistingar
og augun græn einsog grasið og hárið
rauða svo sólhitað að maður bjóst við
að færi að rjúka úr því.
Síðan kom fullur Finni, skáldsagnahöf-
undurinn Paavo Rintala, og hljóðneminn
var ekki lengur blóm heldur var hann
orðinn að glasi í hendi skáldsins sem tók
að lesa okkur pistilinn á finnsku með slik-
um formælingum að þýðendur skiluðu
bara setningu og setningu meðan flaum-
urinn rann rauðglóandi úr skáldinu, og
Finnarnir veltust allir um af hlátri en út-
lendu gestirnir vissu ekki hvaðan á sig
stóð veðrið; enda kom á daginn að hann
hafði verið að segja að við værum bæði
asnar og fífl að láta teyma okkur á okkar
löngu og loðnu eyrum stífluðum af merg
og kuski og kannski heymoði hingað á
þessa hálfvitalegu samkomu þangað sem
enginn heilvita maður kæmi.... og fylgdi
sögunni að þetta væri árviss viðburður á
Lahtimótunum að þangað kæmi Rintala
alltaf jafnfullur og flytti ævinlega þessa
bræðravigum. Hún var tiu ára þegar
styrjöldin brauzt út og friðsæll bernsku-
heimur hennar hrundi til grunna. Allt
var skyndilega eitrað og lævi blandið og
allur heimurinn ægilegur. Ein systir í
hópi margra bræðra, móðirin dó, hún ólst
upp við brúðuleikhús, hún samdi sjálf
leikina fyrir það, og skrifaði og skrifaði.
Hún var aðeins sautján ára þegar hún
skrifaði fyrstu skáldsögu sina, gaf út
fyrstu skáldsögu sina tuttugu og tveggja
ára gömul: Los Abel, Abelfjölskyldan sem
eignast sinn Kain. Og aftur og aftur koma
fyrir í verkum Matute andstæðurnar
Kain—Abel, togstreita þeirra. Sakleysi
og sekt, hver er saklaus og hver er sekur?
í bókum Matute eru sterkar ástriður sem
skapa persónum mikil og dramatisk örlög
og leiða til hatrammra átaka, stundum
til bölvunar. Helzta skáldsaga hennar er
Los hijos muertos, Hinir dauðu synir þar
sem fordæming Kains fylgir kynslóð eftir
kynslóð og steypir i glötun, kraftmikil bók,
með ítarlegu raunsæi samanslungnu við
ljóðræna fegurð. Þar koma fyrir marg-
breytilegar manneskjur og margþættar,
þar blandast viðkvæmni og styrkur og
sársauki, reynslusviðið er ótrúlega vitt
í bókum hennar.
Yfir þessari konu var tiginn blær og
mikil fágun, fjarlæg og nálæg í senn,
sterk og brothætt. Hún var mjög óstyrk
þegar hún flutti framsöguerindi sitt sem
var vönduð hugvekja; persónuleg og
49