Samvinnan - 01.10.1972, Blaðsíða 17

Ólafur Haukur Símonarson:
í upphafi leiks eða Davíð og Golíat
i.
„Varla verður með réttlátum hœtti úthrópað
í svo stuttu máli þetta sem ekki er neitt
launúngarmál hvorki mikið né lítið að þeim
voluðu sauðum sem undir ýmsu yfirskini á
sig tekið hafa með öllu óláni sem þvílíku
fargani fylgir að samanfella kver sem megi
verða til nokkurrar upplýsíngar eða skemmt-
tmar alþýðu eða Capitalistum ílla farnast
flestum í efnalegu tilliti og margar ágætar
manneskjur útslíta sinni sál og ekki er óal-
gengt að likamir þessara bili fljótt vegna
óskaplegrar meðferðar sem líkja má oft að-
eins við pyndíngar á óbótamönnum sem svo
kallast af þjóðfélaginu . . .
„Slík er meðferðin á þessum lömbum (rit-
höfundum) í höndunum á þessari undarlega
samsettu þjóð sem hefur um lángan aldur
stytt sér stundir á þennan dólgslega hátt og
lagt þari metnað sinn og tekið á sig margan
krók með engu öðru markmiði en þvi að troða
á riturum sínum helst lemja þá og svelta
allt til dauða . .“
„Þó megi segja að meðferðinni (á rithöf-
undum) hafi heldur þokað í áttina til þol-
anlegs skepnuskapar þá er engin sála á þessu
landi frí af þeim djöfulsskap að vilja alla
hugsun útmá og stíga hœlnum á þá hönd-
ina sem er rétt út til farsœllegrar leiðslu . .“
„Þessa svívirðu (arðrán á rithöjundum)
má eygja með auðveldum hœtti ef heiðar-
legur vilji leiðir sjónir og knýr undir skiln-
inginn sem er hið œvarandi skilyrði allra
mannagjörða er til gagns eru œtlaðar varan-
legs en ekki til óþurftar og hneisu .
„Öldúngakynslóðin sem stjórnar hinum
geirnegldu menníngarfyrirtœkjum fyllir
frystikistur sínar af handritum úngra höf-
unda. Menníngarmálaliðar hins opinbera slá
úr og í sé þeim boðinn texti leiki nokkur
minnsti grunur á um að höfundurinn dragi
andann . .“
„Stirfni bókaútgefenda drepur i dróma sjálft
sköpunarstarfið“.
Ó. H. Torfason.
„Bóktjáníng er okkar œr og kýr. Við hugs-
um öllum þjóðum fremur í letri — epískt. Við
erum einsog ritvélar sem umhverfið skrifar
á málshœtti. Því er okkur meiri nauðsyn en
öðrum að útgáfan sé óheft".
„Aðeins einum manni hefur haldist það
sœmilega uppi hér á landi að helga sig skrif-
um fagurbókmennta svokallaðra: Halldóri
Laxness. Hann er eini atvinnurithöfundurinn
í þeim dúrnum. Aðrir eru annaðhvort at-
vinnulausir rithöfundar eða dauðir atvinnu-
rithöfundar“.
„Það er því engin furða þótt ýmsir tengi
þetta ástand meinbugum þjóðfélagsins —
þeirri furðu að allt virðist gánga klakklaust
og greiðlega sem gefur af sér hið dularfulla
efni penínga. Stýrimenn þjóðfélagsins sýngja
fyrir lofsönginn um allt hið blessunarlega
sem lýtur auðskildum lögmálum framboðs og
tilbúinna þarfa"
„Hví eru verk Thors Vilhjálmssonar ekki
rifin útúr höndunum á honum glóðvolg og
gefin út samtímis á 3—4 túngumálum?"
„Er það nokkur hemja að Steinar Sigur-
jónsson missi heilsuna á lángdregnu salt-
fiskáti í leku húsnœði og neyðist tilað gefa
út sína texta sjálfur — maður sem ekki á
bót fyrir rassinn á sér?“
II.
Staðan í hálfleik.
Það er ekki launúngarmál að úngviði
meðal höfunda gengur ílla að koma verk-
um sínum þennan síðasta spöl tilorðníng-
arinnar:um greipar hinna dularfullu út-
gefenda, um prentvélar og bókabúðir í
hendur og fyrir sjónir þeirrar álþjóðar
sem þau sannarlega eru ætluð.
Má vera að úngum skrifurum hafi á
öllum tímum ílla tekist við þennan þátt
sem virðist krefjast ótvíræðra hæfileika
i sölumennsku með öllu sem slíku fylgir:
ýtni, hanastélsyppingar, vindlareykíngar
og útblásin goðverustellíng.
Furðulegt þetta basl þegar alkunna er
að aldrei í sögunni hefur verið svo laf-
auðvelt um fjölföldun og dreifíngu les-
máls. Enga skarpskyggni þarf tilað koma
auga á reisuleg prenthúsin byggð fyrir
gildisaukann spýtandi feiknum prentaðs
máls yfir lesandi lýð:verðlistum, ferða-
mannatrekkeríi, símaskrám, viðskipta-
skrám, dagatölum, klósettpappír með
brandara á, munnþurrkum með spakmæli
á, áletruðum brúðuklæðum, skattskýrsl-
um og öðrum morðhótunum hins opin-
bera ásamt órannsakanlegum fjöllum
eyðublaða — öllu þessu er hrannað á
sakleysíngjana sem ljúka upp augum.
Prenthúsum á íslandi hefur fjölgað og
þá ekki orðin lítil afkastagetan. Nokkrar
offsettprentsmiðjur hafa komið til sög-
unnar eða sagan til þeirra. Mart er út
gefið, borgað vel og umyrðalaust — nema
lítið af fagurbókmenntum. Greyið.
Hvaða slægur er í þeim forlögum sem
fyrir hendi eru á íslandi? Kannski mætti
svara þessari spurníngu með því að bera
fram aðra. Hver skyldi trúa því að jafn
ágætur höfundur og Guðbergur Bergsson
þurfi að fara bónleiður milli búða útgef-
enda — hafi t. d. verið neitað um út-
gáfu á Tómasi Jónssyni Metsölubók hjá
því forlagi sem róttækast telur sig
(M&M); handrit hans hafa legið svo ár-
um skiptir í salti hjá forleggjurum án-
þess höfundur hafi fengið klár svör varð-
andi útgáfu. Hver fæst til að trúa því að
greiðslur til Guðbergs fyrir margra ára
vinnu nemi einum mánaðarlaunum
verkamanns?! Ótrúlegt en satt.
Þau forlög sem einkum hafa haft með
höndum útgáfu á fagurbókmenntum eru
annaðhvort uppbyggð sem klíkufyrir-
tæki sem losnað hafa úr öllum tengslum
við það fólk sem eittsinn var stoðin og
styttan (M&M, ab), eða lúta lögmálum
menntaðs einveldis (Helgafell).
Reynsla úngra höfunda af M&M er
slæm einsog dæmið um Guðberg Bergs-
son sannar; ab hefur að vísu gefið út
ljóðabækur úngra skálda og sannað að
mögulegt er að gera slíkar bækur ódýr-
ar, en útgáfusjónarmið eru afturhaldsöm
og forræðishneigð stjórnanda íllþolanleg
fyrir höfunda.
Helgafell hefur reynst einasta skjól
margra. Það hefur á undangengnum ár-
um gefið út mart verka ýngri höfunda
stundum myndarlega. Má gera því skóna
að lækka muni risið á fagurbókmenntum
á íslandi er ekki nýtur við í framtíðinni
smjörlíkispenínga Ragnars í Smára. En
ekki er við þvi að búast að Ragnar hald-
ist endalaust við grínið. Hvað tekur þá
við?
Ekkert raunverulega lifandi bók-
rnennta- og listatímaiit er til á íslandi.
Höfundar eiga því ekki í það húsið að
venda með afurðir sínar. Að vísu er til
tímarit M&M sem einsog fársjúkur mað-
ur rís uppvið dogg annað veifið og segir
bænirnar sínar. Mikil skömm var að því
að Birtíngsmenn skyldi fremur kjósa að
drepa rit sitt heldren fá til liðs við sig
ýngri menn. Þannig ónýttist mikið og
merkilegt starf sem þeir vissulega unnu.
Ennþá er ósvarað þeirri spurníngu hvað
verður úr Skírni eftir að Ólafur Jónsson
kom að honum dauðvona. Er þó von til
að slíkum bardagamanni takist að gera
gott rit.
Hvað virðist aðallega hamla bóklífi?
Það er dæmigert fyrir hin alsnægu þjóð-
félög að öll vinna er bituð niður og þeir
einstaklíngar sem eiga hlut að gerð vöru
(bókar) eru í flestum tilvikum gjörsam-
lega úr tengslum við aðra þá er þátt eiga
að framleiðslu vörunnar. Skapast þannig
vantraust og firríng; og þeir sem vel
eru staðsettir í framleiðslukeðjunni geta
komið sér upp aðstöðu tilað arðræna
hina. Koma þannig á daginn ótrúleg
misskipti á arði og valdi.
Af öðru því sem heftir eðlilegt bók-
líf má nefna bókaverð sem hér á landi
er óhóflegt. Svo mart hefur verið spjall-
að um þessi mál og bent m. a. á fárán-
leg tollalög. En eitt er víst: afar stórum
hópum úngmenna og aldraðs fólks er
vegna okurverðs gert ókleift að festa
kaup á bókum. Þótt viljinn sé fyrir hendi
til slíkrar fjárfestíngar þá hrökkva aur-
arnir ekki til.
Einnig má nefna að dreifíngarkerfi er
hér ekkert til þannig að nái til allra
byggðra bóla. Jafnvel stærri kauptún eru
afskipt.
Loks er skylt að nefna að útgáfu hér
virðist ekki vera mörkuð nein stefna,
hún er ekki tengd ákveðnum þjóðfélags-
hópum eða skoðunum. Þetta er viða er-
lendis grundvöllur útgáfustarfs. Afdönk-
un sú sem virðist hafa orðið hlutskipti
M&M er auðvitað skilyrt af þeirri stjórn-
málalegu lognmollu sem hér hefur ríkt.
Óvíst er hvort Halldór Laxness hefði
nokkrusinni náð slíkri stærð í vitund
þjóðarinnar hvaðþá útávið ef ekki hefði
borið hann uppi mikil undiralda sósíal-
ískrar hugsjónar og menníngarpólítíkur
þá er vonin og fyrirmyndin skein í Sovét.
Þessa undiröldu hefur lægt gjörsamlega.
Menn spyrja sig:mun bókin blíva? Og
það er fyllilega ástæða tilað bera fram
þessa spurníngu. Komið hafa til sögunn-
ar myndsegulbönd; svokölluð kassettu-
tæki hafa kollvarpað segulbandinu og
gert það almenníngseign. Tónskáld hafa
þegar hafist handa umað hagnýta sér
kassetturnar og komast á þann hátt um-
17