Samvinnan - 01.10.1972, Blaðsíða 21

mannfélagsúrbætur. Hann ætti því að
kynna sér þessi mál betur.
Við þetta má svo bæta því, að réttindi
rithöfunda i samfélaginu eru vægt sagt
mjög takmörkum háð að öðru leyti. Oft
sýnist hægt að taka verk þeirra og brúka
til margskonar hluta, án þess svo mikið
sem tala við höfund. í því sambandi má
nefna afnot af bókasöfnum, sem farið
hafa mjög vaxandi. Á s. 1. vetri upplýsti
borgarbókavörður i útvarpi að útlán hjá
honum hefðu aukist um tæp 200% s. 1.
5 ár. Fyrir þessi not af vinnu höfunda fá
þeir ekkert.
Ég hef hér að framan rætt nokkuð á-
standið í kjaramálum rithöfunda, eins og
það horfir við mér. Þá er liklega næst
að hugleiða hvað helst sé hægt að gera
í málinu, en áhugi á því hefur mér fund-
ist vera lítill fram að þessu. Litið hefur
verið á rithöfunda sem einskonar horn-
rekur er litlu máli skipti í gróðaspekúla-
sjónum nútímans. í þeim hefur þótt lé-
leg fjárfesting. Þeir urðu einnig hart úti
i þeim áróðri sem var nokkuð áhrifamikill
á síðustu áratugum, þótt nú sýnist hann
á þónokkru undanhaldi. Ég á við áróður-
inn fyrir útlendri forsjá á sem flestum
sviðum, samfara vantrú á mátt og sjálf-
stæði þjóðarinnar. Það hefur verið stefna
vissra afla i þjóðfélaginu að gera sem
minnst úr öllu sem þjóðlegt getur kall-
ast. Svo langt gekk þetta um skeið að
rætt var í alvöru um að gera ísland að
hluta annars ríkis og leggja niður ís-
lenska tungu af hagkvæmnisástæðum.
Það gefur auga leið að þessi þjóðfélags-
öfl hafa aldrei haft mikinn áhuga á
kjörum íslenskra rithöfunda, eða tilveru
þeirra yfirleitt. Úr þessum herbúðum er
runnin lítilsvirðing íslenskra fjölmiðla
á rithöfundastéttinni. Rithöfundar hafa
reyndar verið og eru enn sundraðir og
klofnir félagslega, og hafa því ekki getað
sinnt stéttarlegum málefnum eins og átt
hefði að vera. Á þeirra reikning verður
því að skrifa nokkuð af vesöld stéttar-
innar.
En eru rithöfundar léleg fjárfesting?
Það sýndi sig í fyrra, þegar þessi mál
voru athuguð, að tekjur hins opinbera
af vinnu rithöfunda voru margfallt meiri
en menn höfðu gert sér ljóst. T. d. nam
söluskattur af innlendum bókum einn
saman um 20 miljónum. Svo koma aðrir
skattar og tollar, bæði frá fyrirtækjum
og starfsfólki í bókaiðnaði og bókaversl-
un, og sá óbeini hagnaður sem samfélag-
ið hefur af allri þeirri atvinnu sem rit-
höfundar skapa í landinu. Mér sýnist, að
þegar allt kemur saman, muni gróði hins
opinbera, beinn og óbeinn, varla vera
langt undir 100 miljónum á ári núorðið.
Segi menn svo að rithöfundar séu ölm-
usumenn!
Alþingi samþykkti á s. 1. vetri tillögu
um að upphæð, sem jafngilti tekjum ríkis-
sjóðs af söluskatti á bókum, rynni til rit-
höfundastéttarinnar. Mál þetta var ekki
nægilega undirbúið og framkvæmd máls-
ins síðan hefur verið í algerum ólestri,
svo vítavert verður að teljast. Að mínu
áliti var þetta annað af tveim merkustu
málum, sem það þing afgreiddi. Hitt var
landhelgismálið. Verndun menningar-
helginnar getur varla talist minna mál
en verndun fiskveiðilandhelginnar.
Tuttugu miljónir eru stórfé á mæli-
kvarða íslenskra rithöfunda, og geta gert
mikið gagn. Ég held að í aðalatriðum
verði að ráðstafa þessu fé á þrennan hátt.
í fyrsta lagi þarf að tryggja öldruðum
höfundum lágmarksafkomu. í öðru lagi
þarf að gefa höfundum á eðlilegum
starfsaldri kost á tryggari starfsaðstöðu
svo þeir þurfi ekki að hrökklast frá verki
vegna fátæktar. í þriða lagi þarf að veita
aðstoð ungum, eða öðrum byrjandi höf-
undum.
Þessar hugleiðingar eru festar á blað í
trausti þess að rithöfundar hljóti að
teljast gagnleg stétt i þjóðfélaginu, og
þeir hljóti því að eiga sama rétt til venju-
legra lífshátta og annað vinnandi fólk.
Að rithöfundarstarfið er fullt starf, ef
það á að vera almennilega rækt.
Víst er að höfundarlaun frá útgefend-
um verða aldrei lifibrauð íslenskra rithöf-
unda, og hafa aldrei verið. Til þess að
lifa af höfundarlaununum verða höfund-
ar að komast inná erlendan markað, en
það er dýrt og á allan hátt erfitt verk,
og varla mögulegt venjulegum íslenskum
höfundum, eins og högum þeirra er nú
háttað.
Þar að auki finnst mér að rithöfundur
eigi ekki að vera einskonar alþjóðagagn
á markaðstorgi. Mér finnst hann eiga
skyldur að rækja við sitt móðurmál og
sitt samfélag. En til þess að geta rækt
þær skyldur þarf hann nauðsynlega að-
stöðu.
Þegar kjaramál rithöfunda ber á góma
verður mér stundum hugsað til manns
nokkurs sem uppi var við Eyjafjörð á
fyrstu áratugum þessarar aldar. Baldvin
hét hann, en var oft nefndur Baldi spil-
ari. íveruhús hans var lítill torfbær hólf-
aður sundur í eldhús og baðstofu. Bað-
stofan var naumast stærri en nú gerist
um venjulega forstofu i fínni hverfum
Reykjavíkur, og túnið umhverfis bæinn
varla stærra en meðal stofugólf núna í
samskonar hverfi hér. Þarna bjó þessi
maður með konu sinni og 6 börnum
þeirra, og harmoniku. Það var semsé
þannig, að varla var samkomufært talið
þar í sýslunni og víðar jafnvel, nema
Baldi spilari væri á staðnum með nikk-
una sína. Oft þurfti hann að ganga 20—
50 kílómetra með hljóðfærið á bakinu,
og kannski vaða nokkrar óbrúaðar ár
á leiðinni, leika á hljóðfærið allt til morg-
uns, án hvíldar, og ganga svo heim sömu
leið til baka. f gustukaskyni voru honum
stundum greiddar 10 krónur fyrir við-
vikið hin síðustu ár hans. Baldvin mun
hafa látist árið 1935.
Er ekki þessi tíð að verða liðin? Fer
ekki þessi hugsunarháttur, þetta verð-
mætamat að ganga sér til húðar hjá einni
af tekjuhæstu þjóðum á jörðinni, sem
auk þess hefur sérstaklega kennt sig við
bókmenntir, og talið sig eiga þeim smá-
ræði að þakka?
Svo kveð ég þig, og heilsaðu frú þinni
ágætri og ykkar efnilegum sonum frá
mér.
Þinn einlægur,
Jón frá Pálmholti
Jón Daníelsson:
UPPGJÖR
Spekingarnir hafa boðað
mig á sinn fund
og spurt mig ráða
Ég hef kannað 'ómæli geimsins
á hraðfleygu tungli
Og ég hef leitað lindarinnar
sem svalar þorsta andans
En frammi fyrir þér
mikli meistari
allra tíma
stend ég ráðþrota
Og er þú spyrð mig
hvort ég hafi valið
lífi mínu réttan farveg
kann ég ekki að svara
ÞRJÚ ÍTÖLSK LJÓÐSKÁLD
Vincenzo Cardarelli (1887—1959)
KVÖLD í LÍGÚRÍU
Hægt og rjótt rís það úr hafi
kvöldið í Lígúríu, bölvun
elskandi hjartna og fjarlægra hluta.
Hjón ganga hægar í görðum,
gluggar kvikna einn og einn
einsog fjölmörg hringleikahús.
Hafið ilmar í elligröf sinni.
Kirkjurnar á árbakkanum eru sem skip
sem búa sig til ferðar.
Giuseppe Ungaretti (1888—1971)
HRÓPIÐ EKKI LENGUR
Hættið að deyða þá dauðu,
hrópið ekki lengur, hrópið ekki
ef þið viljið heyra í þeim,
ef þið vonist eftir náðun.
Þeir hvísla svo að enginn heyrir,
þeir eru aftur orðnir hljóðir
einsog grasið sem grær,
hamingjusamir, fjarri mönnum.
Bartolo Cattafi (f. 1922)
EYJAR
Eyjarnar þínar birtast
rísa smátt og smátt
eða Ijóma skyndilega
skarpsorfnar útlínur
eyjaklasi
lönd þin sem blasa við sólu og súld
án undirstöðu
og anda af varúð:
hve margar aldir að bakl
hve oftsigldur sjór.
ASalsteinn Ingólfsson þýddi.
21