Samvinnan - 01.10.1972, Blaðsíða 32

sig að vanda til útgáfu innlendra barna-
bóka. Einhvern veginn virðast þeir kom-
ast að góðum samningum við erlenda
aðila og er þá ekkert sparað til hvorki
í auglýsingakostnaði eða annarri um-
setningu. Slik útlend kjörbók flýgur svo
inn á jólamarkaðinn eins og halastjarna
og setur allt á annan endann. Það verður
harla lítið úr svarthvítu, heftu pésunum
heimaunnu við hliðina á þeirri ljómandi
dýrð.
Slitnar úr samhengi
Þó svo stór hundraðshluti árlegrar
barnabókaútgáfu, sem raun ber vitni, sé
þýðingar ýmist í skrautlegum útgáfum,
sem yfirtrompa þær innlendu, eða í lé-
legum útgáfum, sem undirbjóða frum-
samdar íslenzkar bækur, virðist mjög
erfitt að koma islenzkum barnabókum á
framfæri erlendis. íslenzkir bókaútgef-
endur eru fúsir til að hafa samvinnu við
erlend útgáfufyrirtæki og láta prenta ís-
lenzkan texta í glæsilegu myndskreyttu
smábarnabækurnar, sem alveg eru ómiss-
andi í jólapakkana, en gagnkvæm við-
skipti koma ekki til greina. Hvers vegna
eru viðskiptin bara á aðra hlið? Eru ís-
lenzkar barnabækur svo slæmar að dönsk
eða sænsk börn vilji alls ekki lesa þær?
Sjónvarpið hefur þó einstaka sinnum
troðið íslenzkri kvikmynd upp á aðrar
norrænar sjónvarpsstöðvar — eða var
það kannski þannig að norrænu sjón-
varpsstöðvarnar gengu eftir þeim? Af
hverju er útilokað að fyrirtæki, sem
prentar íslenzkan texta í danska bók,
geti prentað danskan texta í ís-
lenzka bók? Það er sárt að sjá kastað
margföldu því fé, sem borgað er fyrir
handrit íslenzkrar barnabókar, til að aug-
lýsa útlenda bók og þá er ekki talinn
eftir aurinn í auglýsingateiknarana.
Til skamms tíma var ekki skrifuð gagn-
rýni um barnabækur, nema þá ef vinur
eða vandamaður höfundarins tók sér
penna í hönd og skrifaði grein, svonefnd-
an kunningjadóm, sem ævinlega var vin-
samlegur. Lærðir bókmenntafræðingar
lutu ekki að svo lágu, enda barnabækur
ekki taldar til bókmennta í æðstu
menntastofnun landsins, reyndar eiga
barnakennarar ekki upp á pallborðið þar
heldur.
Nú hafa tvö dagblaðanna ráðið sér
mann til að gagnrýna barnabækur fyrir
jólin, þó starfandi bókmenntagagnrýn-
endur væru þar fyrir. Barnabækurnar
eru þar með slitnar úr samhengi við
aðrar bókmenntir, og hvorugt blaðið réð
til starfans bókmenntafræðing. Það hlýt-
ur að vera sanngjörn krafa að blöð og
tímarit, sem fjalla um menningarmál
yfirleitt, gagnrýni samvizkusamlega og
að staðaldri barna- og unglingabækur.
Ég álit að útgáfa barna- og unglinga-
bóka sé félagslega mikilvægt atriði og að
samfélaginu stafi hætta af því, ef þannig
er búið að skáldum, sem vilja skrifa al-
varlegar, listrænar og leitandi barnabók-
menntir, að þau neyðist til að leggja árar
í bát, vegna þess að þeim er annars veg-
ar sýnt algert tómlæti og hins vegar gert
íllmögulegt að semja nokkuð þar sem
vinnan er ekki metin til launa. 4
Þorbjörn Broddason:
Menningarleg apartheid?
í 3. hefti Samvinnunnar 1971 skrifar
Sigurður A. Magnússon grein um kann-
anir, sem ég gerði i samvinnu við Harald
Swedner, á dreifingu nokkurra bóka á
íslandi og í Svíþjóð.
Kannanir þessar fóru þannig fram, að
spurningalistar voru lagðir inn í bækurn-
ar áður en þeim var dreift frá forlaginu,
og var til þess ætlazt að þeir, sem fyrstir
opnuðu bækurnar — í flestum tilvikum
kaupendur þeirra eða þeir sem fengu þær
að gjöf — svöruðu spurningunum og end-
ursendu síðan listana í sérstökum um-
slögum. Jafnframt leitaði ég uppi alla
kaupendur og eigendur bókanna sem til
náðist í tveimur meðalstórum kaupstöð-
um úti á landi, og átti viðtöl við þá.
í fyrrnefndri grein Sigurðar segir frá
helztu niðurstöðum viðtalanna, og ég mun
ekki rekja hér allt, sem kom fram þar,
þótt um einhverja skörun verði óhjá-
kvæmilega að ræða.
Hér verður leitazt við að gefa stutt
heildaryfirlit yfir niðurstöður þessara
kannana. Jafnframt vil ég benda lesend-
um á, að í Skírni 1972 birtist ýtarlegri
greinargerð og ýmsar tölulegar upplýs-
ingar, sem ekki þótti ástæða til að rekja
í smáatriðum hér.
Undirtektir svarenda
Við notuðum eftirtaldar bækur í könn-
ununum: Innlönd, ljóðasafn eftir Hann-
es Pétursson; Anna, skáldsaga eftir Guð-
berg Bergsson; í álögum, skáldsaga eftir
Magneu frá Kleifum; Legionárerna,
heimildaskáldsaga eftir Per Olov
Enquist; Teresa, skáldsaga eftir Bengt
Söderbergh; Bestsellern, skáldsaga eftir
Márten Edlund; Partitur, ljóðasafn eftir
Gunnar Ekelöf.
Við val bókanna höfðum við í huga að
þær gæfu svo fjölbreytilega mynd af
bókaútgáfu þessara tveggja landa sem
kostur væri með aðeins örfáum bókum.
Gagnasöfnun fór fram á íslandi í 10-12
mánuði og 7-12 mánuði í Sviþjóð. Við
byrjuðum haustið 1968 með 4 bækur, þ. e.
hinar íslenzku ásamt Legionárerna í Sví-
þjóð. Að nokkrum mánuðum liðnum varð
Ijóst, að svörin við spurningum okkar ætl-
uðu að verða töluvert dræmari en við
höfðum gert okkur vonir um. Við ákváð-
um því, áður en áfram yrði haldið í Sví-
þjóð, að einfalda spurningalistana, og
jafnframt að veita svarendum hvatn-
ingu með því að lofa öllum, sem svöruðu,
bók að launum fyrir þátttökuna.
Ekki virtust Svíarnir meta þessa hvatn-
ingu mikils, því að í engu tilviki komst
svarahlutfallið nálægt því að vera við-
unandi. Að visu vitum við ekki með fullri
vissu, hve mörg eintök seldust af bók-
unum, en ágizkanir okkar munu þó fara
nærri lagi:
•» <o g sp
Ö
Heiti bókar: S ’ö Sgs » s s .5 « a n « 03 Fjöldi endursendi lista Svars- hlutfall
Innlönd 800 237 30%
Anna 600 181 30%
í álögum 927 169 18%
Legionárerna 500 105 21%
Teresa 600 151 25%
Bestsellern 600 159 26%
Partitur 800 338 42%
Hér verður ekki farið út i umræður um
ástæðurnar fyrir þessari dræmu þátt-
töku — en þar lagðist margt á eitt —
heldur þess aðeins getið, að hún gerir
túlkun á niðurstöðum kannananna mjög
erfiða. Ég mun þó hér á eftir hætta mér
nokkurn spöl út á þann hála ís.
Kerlingabækur — karlabækur
gjafabækur
Karlar og konur dreifast með mjög
ólikum hætti á kaupendahópa bókanna,
eins og sjá má á eftirfarandi yfirliti:
Hlutfall Jcarla
meöal kaupenda
bókarinnar:
Innlönd: 77%
Anna: 77%
Partitur: 71%
Bastsellern: 58%
Legionárerna: 55%
í álögum 44%
Teresa: 36%
Flestir, sem eru bókum kunnugir, munu á
einu máli um að bækurnar efst á þess-
um lista geri töluvert meiri kröfur tii
lesenda sinna en bækurnar neðst á list-
anum. Ágreiningur getur auðveldlega orð-
ið um innbyrðis röðun einstakra bóka,
en bilið milli Innlanda, Önnu og Partiturs
annars vegar og Teresu og í álögum hins
vegar er ótvírætt.
Svo langt sem hún nær er sú vísbend-
ing, sem hér fæst, á þá leið, að karlar
kaupi „erfiðar“ bækur, en konur kaupi
„auðveldar". Einhverjum kann að þykja
44% furðu hátt hlutfall karla meðal
kaupenda í álögum. Skýring fæst á því
þegar athugað er, í hvaða tilgangi bæk-
urnar eru keyptar: Meðal kaupenda Önnu
keyptu 12% karla bókina til gjafa, meðal
kaupenda Innlanda keyptu 33% bókina
til gjafa, en meðal kaupenda í álögum
keyptu 77% bókina til gjafa (og nær all-
ir þiggjendur í álögum voru konur.) Okk-
ur skortir upplýsingar um tilgang kaup-
anna varðandi sænsku bækurnar.
Nú er þess hins vegar að gæta, að við
höfum ekki kannað hlutfall kynjanna
meðal kaupenda aðgengilegrar og auð-
meltrar stríðshetjubókar, svo dæmi sé
32