Samvinnan - 01.10.1972, Blaðsíða 36

IV.
í ljósi þessarar þróunar er hægt að
gera sér grein fyrir væntanlegum breyt-
ingum á skipan kennslubókaútgáfunnar
næstu árin. Skýrust mynd af þeim fæst
með því að vitna til greinar eftir Andra
ísaksson, forstöðumann Skólarann-
sóknadeildar Menntamálaráðuneytisins,
sem birtist í 1. hefti tímaritsins Mennta-
mála í ár. Þar er lýst grundvelli og hugs-
anlegu framtíðarskipulagi þeirrar end-
urskoðunar námsefnis og kennslu sem
fram fer á vegum deildarinnar. Er gert
ráð fyrir að Menntamálaráðuneytið ráði
í fullt eða hálft starf allt að 10 náms-
stjóra í einstökum greinum sem kenndar
eru á barna- og gagnfræðastigi, og stjórni
þeir endurskoðuninni, hver í sinni grein.
Hverjum námsstjóra til aðstoðar verði
námsefnisnefnd skipuð 8—11 manns.
„Hlutverk hennar verði fyrst og fremst
að láta í ljós álit, m. ö. o. að samþykkja,
hafna eða breyta þeim tillögum eða verk-
um, sem einstaklingar eða framkvæmda-
nefnd á vegum námsefnisnefndar raun-
verulega vinna.“ Auk námsstjóra er gert
ráð fyrir að í námsefnisnefnd verði 2—3
fulltrúar kennara, skipaðir samkvæmt
tilnefningu kennarasamtaka, 1—2 full-
trúar kennaramenntunar, skipaðir sam-
kvæmt tilnefningu hlutaðeigandi kenn-
aramenntastofnana, 3—4 fulltrúar skip-
aðir án tilnefningar og verði í þeim hópi
bæði sérfræðingar í viðkomandi grein og
sérfræðingar í kennslu greinarinnar
(kennarar). Innan námsefnisnefndar
starfi framkvæmdanefnd 3—4 manna í
a. m. k. 30% af fullu starfi er skili tillög-
um um skilgreind námsmarkmið og
námsskrá og áætlun um námsmat. „Hver
námsefnisnefnd ræður úr sínum hópi eða
utan að þá höfunda til að semja tilrauna-
námsefni í samræmi við námsmarkmið
þau og námsskrá, sem nefndin hefur
komið sér saman um. Ráðningarform
höfunda verði „akkorð“ með skýrum á-
kvæðum um skilafrest handrita. Áherzla
verði lögð á það, að höfundar séu ekki
einangraðir, meðan á verki þeirra stend-
ur, heldur hafi nokkrir höfundar verka-
skiptingu um heildarstarf og vinni í
sem nánustu samráði innbyrðis og við
námsstjóra." Gert er ráð fyrir ítarlegri
og skipulegri forprófun efnisins áður en
það er gefið út í endanlegri gerð.
Skipan sem þessi felur í sér gífurlegar
breytingar frá því fyrirkomulagi sem áð-
ur er lýst, er 5 manna stjórn Ríkisút-
gáfu námsbóka var ætlað að ráða höf-
unda eða meta handrit í öllum greinum
sem kenndar eru á barna- og gagnfræða-
stigi. Ýmsir kunna að spyrja hvort slíkt
skipulag verði ekki óþarflega viðamikið
og dýrt í framkvæmd. Ég fæ ekki séð að
komizt verði hjá að vinna að endurnýjun
námsefnis með svipuðum hætti og þarna
er lýst, eigi að tryggja góðan árangur. Það
mun kosta talsvert fé, en þess má lika
vænta að það skili arði sem kemur allri
þjóðinni til góða er timar líða, bæði efna-
lega og andlega. Dýrast verður alltaf að
sóa tíma nemenda í fánýtt eða úrelt
viðfangsefni. 4
Sigrún Klara Magnúsdóttir:
Steinar fyrir brauð?
Barnabækur á íslenzku
Það hefur verið sagt, og það með
nokkrum sanni, að börnin væru eitt af
uppgötvunum nútímans. Hversu mót-
sagnakennt, sem þetta kann að hljóma,
er hitt þó víst, að barnið á í dag við
að búa öryggi og virðingu, sem er einstæð
í veraldarsögunni. Staða barna í þjóð-
félaginu hefur venjulega og víðast hvar
verið ótrygg og háð þörfum og duttlung-
um hinna fullorðnu, og til þeirra hafa
verið gerðar kröfur, sem óhóflegar mega
teljast miðað við andlegan og líkamlegan
þroska þeirra. Barnavernd, unglingadóm-
stólar og önnur lagaleg vernd fyrir börn
eru tiltölulega ný fyrirbrigði og eru
sprottin upp úr aukinni þekkingu á sál-
arlífi barna og viðurkenningu á því að
börn má ekki meðhöndla á nákvæmlega
sama hátt og fullorðna.
Fleira en aukin sálfræðiþekking hefur
ýtt undir og aukið fjölbreytni hinnar svo-
kölluðu barnamenningar. Þar hafa kom-
ið til aukin menntun og skólaganga, sem
gera kröfur til þess að gnægð efnis sé
fyrir hendi, sem auðveldi kennslu í hin-
um ýmsu greinum. Þær gífurlegu breyt-
ingar, sem átt hafa sér stað í þjóðfélagi
nútímans, gera einnig kröfur til fjöl-
breytni þess efnis, sem framleitt er og
framreitt fyrir arftaka þessa þjóðfélags.
Áður fyrr þótti sjálfsagt, að sonur fetaði
í fótspor föður síns og dóttir lærði við
kné móður sinnar til þess að búa sig
undir lífsstarfið. Við breyttar aðstæður
verða að vera til bækur, sem kynna þá
margbreytilegu möguleika, sem fyrir
hendi eru. Enn má svo nefna að þegar
barnavinna er úr sögunni og frístund-
irnar frá skólunum fleiri, er þörf fyrir
aukið tómstundalesefni við hæfi barna.
Sem afleiðing þessara þarfa hafa
sprottið upp sérstakir menningarþættir,
sem eingöngu eru ætlaðir börnum, t. d.
hafa börn nú sínar eigin kvikmyndir,
sjónvarps- og útvarpsþætti, tónlist og
myndlist og síðast en ekki sízt eru nú
skrifaðar bækur fyrir börn um allt milli
himins og jarðar. f stuttu máli hefur
þróun á sérstöku efni fyrir börn verið sú,
að fyrir miðja seinustu öld var lestrar-
efni barna mestmegnis bækur ritaðar fyr-
ir fullorðna, t. d. sögur eins og Dæmisögur
Esóps, Þúsund og ein nótt og þjóðsögur
og ævintýri ýmiskonar. Þá fara menn
að semja uppeldisfræðileg og trúarleg
rit fyrir börn til þess að innprenta þeim
góða siði og bæta hegðun þeirra. Næst
má segja að fram komi alls kyns reyfara-
bækur og stríðsfrásagnir í fjöldafram-
leiðslu sem ávöxtur heimsstyrjalda og
stríðsrekstrar. „Nýja barnabókin," sem
Svíar tala manna mest um í dag, er svo
raunsæ kynning á þjóðfélaginu í öllum
þess margbreytileik. Efnið er margt það,
sem var alger bannvara í barnabókarit-
un fyrir nokkrum árum, svo sem kyn-
ferðismál, hjónaskilnaður, eiturlyfjanotk-
un, striðsrekstur frá sjónarhóli þolandans
en ekki sigurvegarans, mengun og ýmis-
konar innri barátta svo sem einmana-
leiki og kynþáttamisrétti. Á barnabóka-
markaðinum í þeim löndum sem bezt búa
að sínu er að finna sambland af öllu
þessu. Þar finnast ævintýri og fantasíur,
spennandi reyfarar og raunsæjar bækur
um umhverfið, að ógleymdum hafsjó
fræðibóka fyrir börn, uppsláttarritum og
myndskreyttum vísindabókum. Hvert ein-
asta þjóðfélag, sem lætur sig barna-
fræðslu og menntun þegnanna miklu
skipta, leggur áherzlu á gæði þeirra bóka
og fræðsluefnis sem á boðstólum er fyrir
börn. Enginn verður menntaður án
bóka.
Barnabækur á íslenzku
Elzta barnabókin, sem prentuð var hér
á landi, var Sumargjöf handa börnum,
sem prentuð var í Leirárgörðum 1795.
Skömmu áður höfðu komið út í Kaup-
mannhöfn Barnaljóð, sem gefin voru út
á íslenzku. Á 19. öldinni komu út t. d.
þýðingar Steingríms Thorsteinssonar á
Þúsund og einni nótt, Kátur piltur,
Róbinson Krúsó og Mjallhvít í þýðingu
Magnúsar Grímssonar, en bókaútgáfa
fyrir börn hefst þó ekki að neinu marki
fyrr en eftir 1900.
Samkvæmt nýútkomnu riti, sem Eirík-
ur Sigurðsson hefur tekið saman og kall-
ar „íslenzkar barna- og unglingabækur
1900-1971“, hafa 160 íslenzkir höfundar
skrifað fyrir börn á þessari öld. 74 hafa
skrifað eina bók, en 86 fleiri en eina. Af
þeirn 86, sem skrifað hafa fleiri en eina
bók, eru 49 kennarar og/eða skólastjórar
eða hafa fengizt við kennslu einhvern
tíma ævinnar. Átta eru húsmæður (sem
ekki eru kennarar), fjórir blaða- og
36