Samvinnan - 01.10.1972, Blaðsíða 39

og kaupa einhverja bók án þess að tími
hafi unnizt til að kanna innihald hennar
og valið fer oftast eftir kápumyndinni.
Jólamarkaðurinn er eini öruggi sölutím-
inn fyrir barnabækur og þvi barnabóka-
útgáfan öll miðuð við nóvember og des-
■ember. Hvaða bók það verður, sem lendir
í jólapakka barnsins, er alger slembilukka
og svo erum við steinhissa þegar orða-
forði barnanna er takmarkaður og hug-
myndaflugið snautt. Stingum við kannski
stundum steini í jólapakkann í staðinn
fyrir brauð?
Gagnrýni eða áróður
Fyrir skömmu birtu dagblöðin hneyksl-
issögur um ungt fólk, sem sótt hefði um
inngöngu í einn skóla landsins og hefði
ekki vitað almenn atriði um sitt eigið
þjóðfélag. Menn velta vöngum yfir or-
sökinni og skal hér því bent á eina af
þeim ástæðum, sem legið geta til grund-
vallar, en það er skortur á bókum fyrir
börn og unglinga um okkar eigið þjóð-
félag og menningu. Kennslubækurnar eru
úreltar, t. d. er ennþá kennt í landafræði
um alla síldina á Siglufirði enda þótt öll
síld sé löngu horfin. Bækur um þjóð-
kunna menn svo sem Kiljan, Kjarval o.fl.
hafa ekki verið skrifaðar fyrir börn. Hvers
vegna hefur engum dottið i hug að skrifa
léttlæsar bækur um framámenn þjóðar
okkar, lífs og liðina, og vekja þannig
áhuga ungmenna á landi og þjóð?
Flestum þeim, sem eitthvað hafa kynnt
sér barnabækur á íslenzku, hlýtur að
ógna það regindjúp, sem er á milli gæða
örfárra, valdra bóka og þorra bók-
anna, sem varla er virði pappirsins, sem
þær eru prentaðar á. Sumir þessir reyf-
arar eru gefnir út í nokkurs konar fram-
haldsformi, þar sem sömu persónurnar
sýna yfirnáttúrlega snilld i veröld, þar
sem fullorðna fólkið er annað hvort
heimskt, fólskt eða trúgjarnt, ef það er
þá yfirleitt tekið með í söguna. Ofan á
það bætist að þessir reyfarar eru prentað-
ir á ljótan, þykkan pappír og bækurnar
brotna á kili við fyrsta lestur. Prentvill-
ur eru algengar og allt það sem prýtt
gæti bókina er borið fyrir borð til þess
að halda kostnaðinum niðri og græða
sem mest á útgáfunni. Ef við lítum í
kringum okkur í bókaverzlunum með of-
urlitilli gagnrýni, getum við fljótlega
þekkt úr þær bækur, sem eingöngu eru
gefnar út í gróðaskyni. Til þeirra er kast-
að höndunum og ýmsar sjálfsagðar upp-
lýsingar um bókina vanræktar. Til er i
dæminu, að bækur séu gefnar út án þess
að upprunalega höfundarins sé getið.
Þetta kallast ritstuldur og er refsivert at-
hæfi. Jafnvel er bókin gefin þeim, sem
hana endursagði á íslenzku, þótt efnið sé
allt þýtt. Oft er vanrækt að geta um þýð-
anda, titil á frummáli ef bókin er þýdd,
útgáfuár og ef um endurútgáfu eldra rits
er að ræða. Teiknara er oft sleppt eða
myndir teknar úr erlendum bókum og
svo látið heita að einhver hérlendur
maður hafi myndskreytt.
Ef foreldrar gerðu sér grein fyrir því,
að hver einasta bók, sem barnið les, er
nokkur uppeldisleg reynsla fyrir það,
hlyti það að verða til þess að foreldrar
og kennarar reyndu að vanda betur til
bókakostsins, sem boðinn er börnum og
unglingum, og eitthváð af því lélegasta,
sem er á markaðinum í dag, hyrfi úr
sögunni vegna þess að enginn vildi lengur
kaupa það.
En nú kann einhver að spyrja. Hvað er
góð barnabók? Hvað er það, sem einkenn-
ir vel skrifaða sögu? í stuttu máli er
svarið þetta: Sagan verður að vera byggð
á skýrri hugmynd, sem er nógu vel mót-
uð til þess að hægt sé að skapa líflegan
og fjörugan söguþráð. Söguhetjurnar
verða að vera eftirminnilegar og heil-
steyptar og frásagnarstíliinn læsilegur og
þannig að hann hrífi hugi lesendanna.
Sameini bókin alla þessa fjóra þætti get-
ur hún talizt gott verk.
Hvernig er háttað gagnrýni á barna-
bækur? íslenzkir rithöfundar eru ákaf-
lega hörundsárir, enda verður öll gagn-
rýni rnjög persónuleg í svo litlu þjóð-
félagi sem okkar. Ekki er útilokað að
einn rithöfundur skrifi lofræðu um verk
vinar síns, og svo þegar næsta bók gagn-
rýnanda kemur út verða hlutverkaskipti.
Gagnrýni á barnabókum hefur verið mjög
tilviljanakennd og margur mátt halda að
barnabækur væru of ómerkilegt bók-
menntaefni til þess að gagnrýna þær.
Þessi viðkvæmni höfunda kom mjög skýrt
fram fyrir jólin 1971 þegar fimm fram-
takssamar konur úr kennarastétt tóku sig
til og lásu þær nýjar barnabækur, sem
boðnar voru á jólamarkaðinum, og gáfu
þeim einkunn i stjörnuformi. Þetta var
ákaflega þarflegt verk og furðulegt að
engum skyldi hafa dottið þetta í hug
fyrr. En eins og oft er um byrjunarverk
mátti margt að þessu finna. Sérlega
skorti umsögn um hverja bók, stjörnu-
gjöfinni til stuðnings. Það vantaði að
geta um kosti og galla bókarinnar og á-
bendingar um það, sem betur mátti fara.
En árásir þær, sem þessar konur fengu
fyrir viðleitni sína, voru svo óhóflegar, að
þær hefðu getað dugað til þess að drepa
niður allar tilraunir til heilbrigðrar gagn-
rýni á íslenzkum barnabókum.
Að lokum þetta: Barna- og unglinga-
bækur eru einn vanræktasti þátturinn í
fjölbreyttri bókaútgáfu á íslenzku. Ungl-
ingabókmenntir hvers konar eru nær ó-
þekktar á bókamarkaðinum og fræðibæk-
ur og uppsláttarrit fyrir börn um alla
hluti eru af frámunalega skornum
skammti. Sérlega vantar okkur skemmti-
lega skrifaðar bækur um sögu okkar og
menningu, þjóðlif og stöðu okkar í heim-
inum.
Við þörfnumst gagnrýni á þær bækur,
sem á boðstólum eru fyrir börn, skrifað-
ar af hlutleysi og kunnáttu til þess að
geta fylgzt með því, sem gott kann að
koma fram, og sneiða hjá því lakara.
Við getum ekki alltaf gefið börnum okk-
ar steina og talið okkur trú um að við
séum að gefa þeim brauð. Ef okkur skort-
ir vit og vilja til þess að bæta þá and-
legu fæðu, sem við bjóðum börnum okkar,
skulum við ekki undrast þótt Jón Sigurðs-
son haldi áfram að vera fyrsti forseti
lýðveldisins og Hannes Pétursson verði
kaþólskur prestur í hugum unglinga á ís-
landi um ófyrirsjáanlega framtíð. 4
Júlíus Oddsson:
ALDASKIL
Sat ég við Selhamar
sungu dísir.
Greiddu gullna lokka
gyðjur vænar.
Daggir mót dögun
dýrar skinu.
Sat ég við Selhamar
sá óravegu
risu sólarsynir
af svæflum mjúkum.
Hlakkaði hrægammur
hátt í lofti
hnitaði hringa
yfir Hirosima.
Sat ég við Selhamar
sólroðinn morgun
nornir flugu norðan
nástrandarvegu
þær er sköp skipa
skötnum ýtrum.
Dró drungaský
dökk fyrir sól.
Bylgjuðust bergþil
sem björk í vindi.
Rigndi glóðum rauðum
rigndi eitri.
Féllu menn og fé
feig að moldu.
Sviðnaði sígrænn
svörður jarðar.
Ógnaði alheim
örlaga spil.
Hafði gömul goð
giftu þrotið.
Rekkar skeið runnið
að ragnarökum.
Var upphaf enda
upprunnið.
Skil allra skulda
skrifuð á vegginn.
Sat ég við Selhamar
sá undur mikil.
Tímans tjöld
til hliðar dregin.
Endalok aldar,
öld fæðast
með kynngikrafti
kjarnans orku.
Erich Fried:
17. - 22. MAÍ 1966
Frá Da Nang
bárust þær fregnir daglega
í fimm daga
að skothvellir heyrðust af og til
Á sjötta degi barst sú fregn
að í Da Nang
hefðu í bardögum síðustu fimm daga
látið lífið
um þúsund manns
arthúr björgvin þýddi
39