Samvinnan - 01.10.1972, Blaðsíða 54

Ólafur Haukur Símonarson:
llm fallþunga fílabeinsflísa
Á hinum alsnægu vesturlöndum bjuggu
skiáldin í fílabeinsturnum. Ekki voru allir turn-
arnir beinhvítir; margir voru grómaðir af skít
og vanþrifum. Sumir voru beinlínis hrörlegir
uppá að líta og stórhættulegt að nálgast þá í
vindhviðum.
En þeir voru raunverulegir fílabeinsturnar —
enginn gat borið brigður á það.
Var það oft að gónarar fengu fílabeinsflísar
í gegnum höfuðið og beinustu leið niðrí maga.
En sem alkunna er þá geta fallandi filabeins-
flísar náð hræðilegum hraða og fallið jafn-
þúngt og loftsteinar.
Fallþúngi slíkra flísa kallast þúngi sögunnar.
Þúngi sögunnar er talinn mestur þúngi í
heimi.
Að öðru leyti svipaði þessum turnum til
þýskra turna sem kunnir eru úr Grímmsæfin-
týrum. Standa þeir venjulega á ystu nöf og
yfir þeim hvelfist blár himinn semað skýja-
flotar sigla tígulega um.
Daglega gengu skáldin útá svalir turnanna.
Þau virtu fyrir sér amstur og mas fólksins
niðrí borgunum sem voru greinilega byggðar
af brenndum múrsteinum rauðum sem hlaðið
var í samhengi. Þann veg mynduðust veggir
er skáru hver annan í horn. Hin aðskiljan-
legu horn og línurnar sem tengdu hornpúnkt-
ana fengu sín nöfn og ódauðlegt líf í óðum
skáldanna.
í rýminu milli veggjanna bjó fólkið um slg
þegar það fæddist. Síðan dó það. Þessa stuttu
stund innámilli fæðíngar og dauða lifði það
lífinu með ýmsum hætti. Allt þetta var kjörið
söguefni.
Skáldin drógu sjónauka sína úr svínsleðurs-
púngunum og skutu einhverjum setgögnum
undir rassinn.
Þegar þau höfðu vandlega stillt sjónglerin
þannig að sótteppið sem sífellt sveif yfir borg-
unum vék til hliðar fyrir snerpu sjónarinnar
þá hölluðu þau sér afturí og fylgdu grannt at-
höfnum manna.
Og ef það varð (sem stundum varð) að skáld
kæmi auga á örlagaþráð þá var engu líkara
en rafstraumur færi um vöðva þess alla.
Skáldið hniþraði sig saman einsog köttur
og fylgdi þræðinum fast eftir. Jafnvel þótt það
kostaði daglánga yfirlegu — já það kom oft
uppá að nauðsynlegt reyndist að hánga yfir
þræðinum framá kvöld, næturlángt, dögum,
vikum, jafnvel mánuðum saman; húngrað og
þyrst sat skáldið skorið frá öllum skemmt-
unum fjölmiðla starþlínandi í sjónaukann fylgj-
andi örlagaþræðinum.
Það var von að mæður hvettu börn sín tilað
losa sig við skáldagrillur — ef mæður fengju
að ráða þá væru engar bókmenntir til.
Það kom iðulega fyrir að sjónaukinn gréri
við augnlokin; jafnvel að sjónaukar gréru við
bæði augnlokin.
Þau skáld sem þannig var komið fyrir voru
dregin í dilka og nefnd skarpskyggn, framsýn
eða glámskyggn — allt eftir duttlúngum Sög-
unnar. Það er önnur saga.
En mörgum fannst og finnst enn réttlátast
í heiminum að draga í dilka.
Til dæmis gátu sum skáld aldrei sleppt mál-
tíð; jafnvel þótt þau kæmu auga á auðrakin
þráð þá ruku þau upptil handa og fóta við klið
hádegisbjöllunnar og hökkuðu í sig vistirnar
sem hinir ágætu fóðurmeistarar tosuðu uppí
fílabeinsturnana með ærnum erfiðismunum.
Allir þræðir þessara skálda urðu af þessum
sökum smáþræðir, einmana tækifærisþræðir
eða einhver furðulegur samþættíngur; létu
mörg þessara skálda í það skína að rusla-
haugaþræðir þessir væru formbyltíng og
hömpuðu sem nýjúng.
Þessi skáld voru sífellt banhúngruð og auð-
vitað ætíð gjálmandi yfir íllri meðferð og
lélegri fóðrun. Mestur tími þeirra fór í lángar
og torskildar athugasemdir við það skipulag
er ekki sæi íbúum fílabeinsturnanna fyrir nægi-
legum vistum. Vitnuðu þau mjög í kennínguna
um súrefnisnotkun heilans. En sú kenníng er
svona: einn örgrannur tækifærisþráður er tíu
sinnum súrefnisfrekari en tíu sinnum styttri
skolplögn. Sjá nú allir heilvita menn að þetta
er hin versta kenníng. Nú er þessi kenníng
yfirleitt nefnd hreppapólitík.
bátum skilið við þennan sorglega fénað í
bili.
Einhverju öðru máli gegndi um hin skarp-
skyggnu, framsýnu skáld. Og það kom heim
og saman (það þykir sannað) að þau voru
hávaxnari, ennishærri og tær hreinlyndissviþ-
urinn á andlitum þeirra staðfastur. Kæmu þau
auga á örlagaþráð brögðuðu þau hvorki vott
né þurrt dögum, vikum, mánuðum, jafnvel ár-
um saman.
Því gerðist það iðulega að slík skáld féllu
af húngri. Varð það að jafnaði efni í fagrar
endurminníngar sem fólkið í borgunum annað-
hvort geymdi í hjörtum sínum eða lét binda
í svínsleður og treysta með gullspengíngu. En
sem vonlegt var hryllti ýmsa við því að tylla sér
á tá og seilast eftir dýrgripunum uppí í hillu
því þúngi fortíðarinnar er næstur þúnga sög-
unnar; og hver kærir sig umað fá slíkan
þúnga í höfuðið?
Ekki varð hjá því komist að vistirnar hlæð-
ust upp hjá þessum ágætu skáldum. Fóður-
meistararnir sem flestir voru nurlarar að eðlis-
fari sáu það í hendi sér að í stað þess að
láta matbelgina kála vistum þjóðarinnar þá
væri nær lagi að hlaða á hin hávöxnu, ennis-
miklu og framsýnu skáld sem aldrei litu upp
frá þeim þræði sem þau einusinni höfðu kom-
ið auga á.
Fóðurmeistararnir sáu tilþess ýmis ráð að
verja vistabirgðirnar fyrir átvöglunum. Má
nefna hin órlegu vistaverðlaun sem árvisst féllu
mjúklega í skaut þeirra skálda sem vitað var
að ekki snertu vistir sínar. Þessir klækir sem
margir kölluðu svo juku að sjálfsögðu aðeins
a nagg átvaglanna sem rituðu hverja svívirð-
íngaromsuna á fætur annarri um fóðurmeistar-
anna fláttskap og hið rotna skipulag.
Loks kom þar að þau stofnuðu öfundarfélag
gegn hagsmunum hinna hávöxnu, ennismiklu
og skarpskyggnu skálda. Fyrirslátturinn var
rángsleitni fóðurmeistaranna og hið rotna
skipulag. Var það félag nefnt Félag þjóðlegra
skálda. Gamla félagið hét Þjóðskáldafélagið.
Hin hávöxnu, skarpskyggnu skáld höfðu eng-
an tíma lilað standa í stappi (þau litu ekki
upp frá þráðum sínum þótt reynt væri að setja
þau inní vandann) og því sáu fóðurmeistararn-
ir sig tilneydda að taka upp hanskann fyrir
neyslugrönnu skáldin.
En þareð fóðurmeistararnir voru engir af-
burða stílistar og margir fremur tregt gefnir
þá fengu þeir fremur slæma útreið á ritvell-
inum. Margur feitur flibbinn féll þúngt til jarð-
ar undan geirum og ýmsir mölvuðu lappirnar
þvi völlurinn er sem alþýða veit tyrfinn og inn-
ámilli leynist Ijótt eggjagrjót sem sker inní
holdið.
En fóðurmeistararnir voru karlmenni og
spruttu á fætur jafnharðan tvíefldir. Og í trássi
við þá hörðu hríð sem að þeim var gerð, í
blóra við alla heilbrigða skynsemi og rök—svo
ekki séu nefndar háðsglósurnar sem rigndi yfir
fóðurmeistarana—þá seigluðust þeir; stuttu át-
vöglin höfðu ekkert uppúr krafsinu.
Lyklavöldin voru traustlega fólgin í höndum
réttkjörinna fulltrúa fólksins: fóðurmeistaranna.
En fólkið í borgunum sem sífellt uxu einsog
arfi á haugi fylgdist með atinu úr hættulausri
fjarlægð. Hið hræðilega er alltaf skemmtilegt
á meðan það er hættulaust.
Öllum til óblandinnar ánægju þá birtu fjöl-
miðlar daglegar myndir og lýsíngar af hinum
hávöxnu, ennismiklu skáldum er stóðu tein-
rétt á svölum fílabeinsturna sinna umkríngd
af ósnertum vistum (svo þjóðin fékk vatn í
munninn) og rýndu gegnum sjónaukann á
þræði örlaganna, spunann óaflátanlega.
Og undir reykteppunum sem huldu borgirnar
í vínklunum milli hinna hörðu veggja las fálk-
ið af lifandi áhuga og áfergju sumt digru verk-
in um örlagaþræðina.
Ekki d.Vó það úr reisn hefðarinnar þegar
ýngri og uppáfinníngasamari skáld létu prenta
doðranta sína með eyðum fyrir nöfn söguhetj-
anna. Þannig gátu lesendur með auðveldum
hætti (fylla útí eyðurnar gjörið svo vel) orðið
samofnir söguþræðinum. Flestir lesendur létu
sér nægja hógvær aukapersónuhlutverk; en
aðrir þeir sem vildu berast á rituðu nöfn sfn
með gullnum sjálfblekjúngum hvar stóð SH
eða Sögu-Hetja.
Þann veg gátu allir fundið eitthvað við sitt
hæfi og fundið samhljóminn við hæfileika sína
og aðstöðu í samfélaginu.
Jafnvel varð sú raunin á stöku sinni að menn
gerðust uppistöður voldugra þráða og það fyrir
hreina tilviljun; ómerkíngar og skítaseiði urðu
oft miðdeplar sögunnar.
En hvað sem annars má segja þá er eitt
víst: hefðin fékk haldið reisn sinni, þjóðin var
hrifsuð úr klóm firríngaróvættarins.
Fóðurmeistararnir gátu með sanni sagt:
Hinu heilaga umboði fólksins er best varið í
okkar höndum. Látum fólin væla á köldum
klaka. Lítið upp til hæða, sjáið hin raunveru-
legu skáld þjóðarinnar starblína frá Uþþhæð-
um andans!
Það tóku að iokum allir fyrir gott og
giit. ♦
54