Samvinnan - 01.05.1976, Blaðsíða 10
Afrakstur iðjuleysisins
DÝR EYÐA mestum tíma sínum í að næra sig, að því er
virðist, og sinna fáu ella. Maðurinn er á svipuðu stigi. Hjá
honum heitir þetta að vinna fyrir sér.
Mér kemur í hug hvað yrði um fólk ef það þyrfti ekki að
þræla. Hvað yrði um fangann ef hann væri rekinn útúr dýfl-
issunni? Hann yrði húsnæðislaus! Og hvað verður um mann-
inn þegar lífsbaráttan er að kalla úr sögunni? Að því getur
komið. Við höfum þegar forsmekkinn: tómstunda vandræðin.
í sjálfu sér er ágætt að taka sér eitthvert hugvitsamlegt
tómstundadútl þegar tíminn til að vera til er orðinn full-rúm-
ur og maður vill helst stemma stigu fyrir að verða ringlaður,
Ieggjast í drykkjuskap og peningaspil og fara svo rakleitt í
hundana!
En eitthvað finnst mér bogið við þann skilning á tilveru
mannsins að gleði og heilbrigt líf sé í því einu fólgið að bjástra
alla tíma við eitthvað, helst baki brotnu — vera alltaf að
gera eitthvað í stað þess aðeins að vera.
Þeir sem þannig eru fara mikils á mis.
Ég sé ekki betur en gleði sé eðlileg öllu lífi, a. m. k. þegar
einskis er vant. Öll tilveran brosir, himinbláminn, fjöllin í
stöðugleika sínum og tign, blómin — jafnvel haustið er bros.
Hví eru menn þá ekki glaðir í velsæld nútímalífs þegar hinn
beiski bikar miskunnarlausrar lífsbaráttu fyrri tíma hefur að
mestu verið frá þeim tekinn og þeir leyft sér að vera sjúkir
og örvasa á ábyrgð heildarinnar?
Aðallega af gömlum vana. Þeir horfa of lágt, einsog hross
á beit, vilja fá eitthvað í staðinn fyrir þrældóminn, helst ann-
an þrældóm, einsog fugl sem er fleygur en tekur samt búrið
framyfir himinblámann.
Mér er nær að halda að bót verði aldrei ráðin á hinum al-
varlegustu samfélagsmeinum fyrren maðurinn kemst uppá
lag með að vera eðlilega iðjulaus rétt einsog að iðja, og sá
tími mun koma að sú kunnusta verði talin eitt af meginskil-
yrðum hversdagslegrar hamingju.
Gífurlegt þrek þarf til að geta verið iðjulaus, latur maður
er síst af öllum fær um það. Letinginn flöktir. Sá sem kann
að vera iðjulaus er stöðugt eins og fjall. Hann tekur eftir útúr
kyrrð, hið hljóða í sálinni hefur tekið við.
Þá ljúkast upp nýir heimar.
Þá lærist að una við það sem í manninum sjálfum býr: að
hlusta fremur en tala, virða fyrir sér fremuren aðhafast.
Ég hygg að þetta sé þeim mönnum eðlilegt sem kallaðir eru
vitrir.
Og maður verður skáld þó hann yrki ekki, gefur sér næði
til að láta sér detta í hug, finna hugmyndir líða hjá einsog
skýjaflota á heiðum degi, og ræktar þann mjúkleika hugans
sem er óumflýjanlegt skilyrði fyrir innspírasjón — sem þá
er þeim mun gjafmildari ef hann truflar ekki návist hennar
með því að reyna að hneppa hana í viðjar orða eða forma.
Rækt verður lögð við þetta í framtiðinni þegar lífsbaráttan
er úr sögunni og maðurinn á ekki við neitt að glíma nema
sjálfan sig.
Þá liggur ekkert á, eftir engu þarf að hlaupa, og mönnum
skilst að athöfn og iðjuleysi eiga að réttu lagi að skiptast á
einsog svefn og vaka.
Engum blandast þá hugur um að sólarlagið er miklu feg-
urra en nokkur listsýning, og fuglasöngur, gjálfur öldunnar og
niður vatna, að ég nú ekki minnist á goluþyt í grasi — allt
þetta tekur fram öllum hljóðfæraleik manna.
Og maðurinn verður þá ekki slíkur geigvænlegur ærslabelg-
ur og friðarspillir í umhverfi sínu og hann er í dag. Hann
verður meira áhorfandi en þátttakandi í sjónarspili daganna,
og hann lætur sér nægja það sem hann þarf.
sjávarafurða fer til útflutn-
ings. Með því móti væri nauð-
synlegt að einn aðalliður
rekstrarvöru útgerðar, veiðar-
færi, væri undanþeginn virðis-
aukaskatti, en endurgreiðslur
færu fram á öðrum rekstrar-
liðum, eins og t. d. viðhaldi,
samkv. framlögðum reikning-
um. Á þessu sést að aukinn
fjöldi framteljenda skapar
ekki aðeins aukna vinnu hjá
skattyfirvöldum, heldur einn-
ig hjá atvinnurekendum og
kemur sem hrein viðbót á út-
gerðarmenn og bændur. Skatt-
meðferð landbúnaðar og út-
gerðar hefur því greinilega úr-
slita þýðingu fyrir framkvæmd
og kostnað skattyfirvalda vega
kerfisins.
Kostnaður gjaldenda mun
einnig aukast. Framtal til sölu-
skatts er tiltölulega einfalt í
framkvæmd. Þó getur valdið
nokkrum erfiðleikum að skipta
heildarveltu í skattfrjálsa og
skattskylda veltu, þannig að
ekki er alveg átakalaust að
ganga frá söluskattsskýrslu.
Við gerð framtals til virðis-
aukaskatts fellur öll skipting
veltunnar niður. Það er hins
vegar nauðsynlegt, að telja
fram allan greiddan skatt eða
inntaksskatt.
Að vísu koma tvær leiðir til
greina við innheimtu skattsins.
1. Frádráttaraðferðin, þ. e.
að öll aðföng með virðis-
aukaskatti séu dregin frá
skattskyldri veltu, á sama
hátt og í söluskattsfram-
tölum.
2. Reikningslega aðferðin.
Inntaksskattur er þá
færður sérstaklega í bók-
haldi, en það þýðir, að
virðisaukaskattur þarf að
vera tilgreindur sérstak-
lega á hverjum reikningi,
svo að hægt sé að að-
greina hann í bókhaldi.
• AUKIN SKRIFFINNSKA
Kostnaður við framtal til
virðisaukaskatts verður mjög
misjafn hjá einstökum gjald-
endum. Ég tel þó all augljóst,
að aukin vinna og aukin skrif-
finnska fylgi virðisaukaskatt-
inum, hjá ýmsum aðilum öðr-
um en bændum og útgerðar-
mönnum. Milliliðir, sem nú
greiða lítinn sem engan sölu-
skatt, eins og heildverslanir,
munu fá á sig aukna vinnu og
sama má segja um fleiri aðila.
Virðisaukaskattkerfið gerir
það að verkum að ríkissjóður
fær tekjur sínar fyrr, þar sem
milliliðir koma inn í dæmið.
Hins vegar útheimtir þetta
meira fjármagn í milliliðaversl-
un, sem rétt er að gera sér
grein fyrir. Hér getur að vísu
skipt verulegu máli hversu oft
gjaldendur eiga að gera skii á
virðisaukaskattinum.
Ein afleiðing virðisauka-
skattkerfisins er, að það kemur
fyrir að fyrirtæki fái endur-
greiddan skatt, sem þau hafa
greitt i innstakskatt umfram
úttaksskatt. Þannig mundi t. d.
verða um hraðfrystihús og
önnur útflutningsfyrirtæki, er
litla sölu hafa á innanlands-
markaði. Hjá slíkum fyrirtækj-
um yrði inntaksskattur all
mikill, en úttaksskattur lítill
sem enginn. Sama kemur upp,
ef fyrirtæki eykur birgðir sín-
ar óvenjulega mikið, eða legg-
ur i fjárfestingar. Af þessum
sökum virkar kerfið hvetjandi
fyrir útflutningsframleiðslu og
einnig hvetur það til atvinnu-
fjárfestingar.
Eitt af þeim atriðum, sem
munu hafa veruleg áhrif á
framkvæmd og skattstofn virð-
isaukaskatts eru húsbyggingar
og mannvirkj agerð, en bygg-
ingarvinna er ein stærsta und-
anþága í núverandi söluskatts-
kerfi. Núgildandi reglur eru á
þann hátt að allt efni til hús-
bygginga er söluskattsskylt.
Sama er að segja um verkstæð-
isvinnu. Vinna á byggingar-
stað er hins vegar undanþegin
söluskatti og valda þessi á-
kvæði verulegum vandkvæðum-
Vegna breyttra byggingarhátta
verður erfiðara að greina á
milli verkstæðis- og verk-
smiðjuvinnu annars vegar og
vinnu á byggingarstað hins
vegar. Núgildandi reglur hafa
augljós áhrif á samkeppnisað-
stöðu þeirra aðila, sem fást við
húsbyggingar og standa senni-
lega í vegi fyrir bættum bygg-
ingarháttum. Samkvæmt virð-
isaukakerfinu ætti öll vinna
og þjónusta að gjalda virðis-
aukaskatt, þ. m. t. vinna við
húsbyggingar. Ef slíkt væri
tekið upp fjölgaði gjaldendum
verulega og nauðsynlegt er að
athuga mjög náið hvernig
skattmeðferð byggingarvinnu
og byggingariðnaðar verður
best fyrir komið.
• ÚRBÓTA ÞÖRF
Ég hef hér að framan reynt
á hlutlausan hátt að gera virð-
isaukaskatti nokkur skil í
megindráttum. Ég er þeirrar
skoðunar, að ekki verði lengur
beðið með úrbætur á sölu-
skattskerfinu, að gefinni þeirri
staðreynd, að farið hefur verið
út á braut óbeinna skatta í rík-
um mæli.
10