Samvinnan - 01.05.1976, Blaðsíða 29

aí stærstu spámönnum á þeirri
gullöld íslenzkra bókmennta, sem
við höfum átt að fagna að undan-
ornu. Hin heita og einlæga ætt-
jarðarást hans mætti gjaman
verða okkur leiðarljós í framtíð-
lnni i stað þess boðskapar, að
visasta leiðin til að varðveita
relsi smáþjóðar sé að glata því.
samræmi við ást sína á öllu, sem
'slenzkt var, var hann mikill her-
bámsandstæðingur. Honum sám-
uði vissulega að sjá söguna endur-
taka sig frá „Sturlunga öld“, sjá
áappsamlega unnið gegn sjálf-
stæði þjóðarinnar, sem hún hafði
orðið að berjast fyrir á hnjánum
1 sjö myrkar aldir.
Rauði þráðurinn í hinum fág-
uSu 'jóðum hans er fegurð lands-
jos, saga þess og velferð. Flest eru
bau óður til íslenzkrar náttúru,
enda lifsi hann í kærleiksríkri
sambúð við hana sem bóndi. Jörð-
m ^ans var þó lítil og mjög erfið
* ræktun. Þó að ég hafi lengst af
bmð í nágrenni við hann, hef ég
ongu gefizt upp vís as skilja,
vernig hann fór að því að búa
svo vel, að það var hrein fyrir-
uiynd, svo mörg jám sem hann
hafði í eldinum. Á Kirkjubóli bar
a t vitni sömu alúð og smekkvísi
°g birtist í ljóðum hans. Þar var
e ki vanrækslubragur á neinu,
enda fén húsráðendmn aldrei
verk úr hendi. Það var ekki að-
euis skáldskapur, sem Guðmund-
yr hafífi i hjáverkum. Hann las
reiknin öll, smíðaði bæði tré og
Jarn, sinnti félagsmálum og gest-
Um> ræktaði skóg, skar út o. fl.
fl. Samt var hann síður en svo
heitt afarmenni að þreki eða burð-
Utn' Hann var með lægri mönnum
a. vöxt og eftir því grannur og
higerður. Hvernig gat hann þá
'omið öllu þessu í verk? Spyr sú,
£em ekki veit.
það er mesti misskilningur,
fem heyrzt hefur haldið fram, að
hati verið einhver togstreita
í111 ’f sááldsins og bóndans. Hefur
rjoðið Sveitaskáld verið túlkað
sem kvörtun yfir „andlegri ein-
angrun" hans sjálfs, skáldið kalli
sja fan sig einstæðingsmann og
Par fram eftir götunum. Þetta
..1 Guðmundur alls ekki um
sjalfan sig heldur annað borgfirzkt
am, sem kunnugir vita hver var.
annaðist á þeim manni, að sitt
1 •, VaS sæta og gjörvuleiki. En
a dið og bóndinn toguðust ekki
a i sál Guðmundar. Þeir áttu báð-
eina sál og stækkuðu báðir af.
hinir stórmerka og áhrifaríka
Joði sínu, Bréf til bróður míns,
ar sem hann segir samtvinnaða
gu sina og íslenzku þjóðarinnar
a ar einlægan og persónulegan
a > lýsir hann m. a. virðingu
rir hinu göfuga starfi bóndans.
En vis vildum, vinurinr
rða okkar snauðu mó
Sræðimenn, svo greri a
gamalt kal og brunasái
egar bóndans þrek er
ha er gott að hafa skils
oættu landi í bams síns
öetra er það en auður f
sa> er vex við svik og tá:
Skáldið talar f næstsíðasta er-
Frumherjar samvinnustefnunnar
William
King
William King fæddist i
Ipswitch árið 1786. Upphaf-
lega hóf hann að læra til
prests, en hætti guðfræði-
náminu fljótlega og sneri sér
að læknisfræði, og lækna-
prófi lauk hann árið 1821.
Hann sótti þá þegar um starf
sem fátækralæknir i Brigh-
ton og því starfi gegndi hann
til dauðadags árið 1865.
Á fyrstu starfsárum sinum
í Brighton fékk William King
mikinn áhuga á félagsmálum.
Sem fátækralæknir kynntist
hann náið þeim lífskjörum,
sem fátæklingar bjuggu við.
Hann hóf þá umfangsmikið
félagsstarf og stofnaði með-
al annars fyrsta barnaskól-
ann í borginni. Hann tók all-
mikinn þátt i starfi „Samfé-
lags kvekaranna" og það átti
eftir að hafa mikil áhrif á
hann. í þeim samtökum var
honum fljótlega falin umsjá
sparisjóðs, sem eiginlega var
pöntunarfélag á samvinnu-
grundvelli.
En það sem Williams Kings
er fyrst og fremst minnst fyr-
ir í sögu samvinnustefnunn-
ar er útgáfa hans á blaðinu
The Co-operator — Sam-
vinnumaðurinn. í því reyndi
King að sýna verkamönnum
fram á það að i þeim byggi
aflið til að losna undan oki
atvinnurekenda og fjármagns
þeirra og verða sjálfir eigin
atvinnurekendur. Aðferðin
var sú að losna við að skipta
við kaupmenn og síðan at-
vinnurekendur, hvort tveggja
með eigin frumkvæði og eig-
in framleiðslu. Með eigin
framleiðslu áttu verkamenn-
irnir að verða sér úti um það
fjármagn, sem þeim var
nauðsynlegt til að verða al-
gerlega óháðir kapítalistum
og atvinnurekendum. Þar sem
það er vinnan, sem skapar
auðinn, hlutu verkamenn-
irnir að geta orðið sér úti um
fjármagn, þvi að þeir seldu
vinnu sína. Það var því King,
sem fyrstur benti verka-
mönnum á, að með því_ að
sameinast og vinna saman,
gátu þeir eignast ótvíræða
sameign. Engin breyting gat
orðið án efnahagslegrar end-
urskipulagningar verkalýðs-
ins.
The Co-operator kom út
reglulega einu sinni i mánuði
frá því í maí 1828 þar til í
ágúst 1830, i allt 28 tölublöð.
Kannski er það ekki stórvirk
útgáfa, en hún var þýðing-
armikil, því að þar var fjall-
að opinskátt um málin og á
þann hátt, að allir skildu,
enda varð blaðið víðlesið.
Annað tímarit þess tíma sagði
svo um The Co-operator:
„Verkalýðurinn má vera höf-
undi og ritstjóra The Co-
operator þakklátur, þvi að úr
penna hans hefur verkalýð-
urinn fengið mjög mikilvæg-
ar hugmyndir. Blaðið er orð-
ið lærdómsbók fyrir sam-
vinnumenn.“ Síðar var eftir-
farandi klausa birt í sama
tímariti: „Meirihluti þeirra
verzlunarfyrirtækja, sem
stofnuð hafa verið síðan 1828,
eru grundvölluð á þeim heil-
brigðu hugmyndum, sem
fram koma i The Co-opera-
tor.“ Þá er það einnig vitað,
að mennirnir, sem stofnuðu
Rochdalesamtökin 1844,
höfðu lesið The Co-opera-
tor rækilega.
Mikið hefur verið rætt um
sambandið milli Williams
Kings og Roberts Owens.
Hvor á „heiðurinn"? Augljóst
virðist, að King hefur haft
meiri áhrif á samvinnustefn-
una eins og við þekkjum
hana. En það er líka jafnvíst,
að Owen hafði mikil áhrif á
King, enda voru þeir vinir.
Kannski réttast væri að
nefna þá i sömu andránni,
Owen sem fyrsta áróðurs-
mann samvinnuhreyfingar-
innar og King sem þann
mann, sem fyrstur hratt hug-
myndunum i framkvæmd, í
Englandi fyrir einni og hálfri
öld — hugmyndunum, sem
orðið hafa lifseigar um viða
veröld. +
indinu um dauða sinn, og honum
kvíðir hann ekki:
Lundurinn helgi lokkar og seiðir,
lúnum manni faðminn breiðir,
og við þagnarþyt i laufi
þakklát hvílast gömul bein ...
En í síðustu vísunni kemur fram
sú hugsun, sem ég man ekki eftir,
að sett hafi verið fram í íslenzku
ljóði fyrr né síðar. Hún er sú, að
skilyrði fyrir því, að hann geti
notið sælunnar fyrir handan er
fyrst og fremst gifta íslenzku
þjóðarinnar, — ættjarðarástin nær
út yfir gröf og dauða — í öðru
lagi vitundin um að móðir okkar
allra, sem hann ávarpaði svo oft
í ljóðum sínum, fósturjörðin, hafi
verið einhverju bættari með lífi
hans og starfi, hann hafi verið
henni góður sonur.
Vænst yrði þá að vita, bróðir,
verið hefðum við okkar móður
stundar-virði að bera á brjósti,
bjart yrði þá um okkar kvöld.
Yrði gott að njóta næðis,
næturhúmsins vöggukvæðis,
ef glitaði bjarma af giftu hennar
gegnum svefnsins bláu tjöld
öld af öld — öld af öld. 4
29