Samvinnan - 01.11.1974, Blaðsíða 16
Dr. Björn Dagbjartsson flutti fyrirlestur á fræðsluráðstefnu
Sjávarafurðadeildar á Húsavík og' ræddi um kolmunna og spær-
ling sem ný hráefni fyrir fiskiðnað. Hér á eftir fer úrdráttur
úr þeim hluta fyririestrarins, sem fjallaði um kolmunnann.
Verður kolmunni mikilvægasta
fisktegund N-Atlantshafs?
Fiskiðnaðurinn í Norður-
Evrópu er farinn að kenna
töluvert á hráefnisskorti. Á síð-
ustu árum hefur hann því
beint leit sinni mjög að nýj-
um fisktegundum. Ein þeirra
er kolmunninn, en líffræðing-
ar telja, að af honum séu 8-10
milljónir tonna í Norður-Atl-
antshafinu.
• RÚSSAR VEIÐA KOL-
MUNNA f VAXANDI MÆLI
Kolmunninn hrygnir snemma
vors á svæðinu norðvestur af
Bretlandseyjum. Á þeim tíma
er að öllum líkindum auðveld-
ast að veiða hann, en eina
milljón tonna mætti sennilega
veiða að skaðlausu.
Veiðarfærið, sem mest er
notað við kolmunnaveiðar, er
flotvarpa, en fiskurinn er oft-
ast á meira en 200 faðma dýpi.
Hins vegar vill það brenna við,
að pokinn rifni. Hann bókstaf-
lega skýzt upp í loftið, þegar
sundmagi fisksins þenst út og
þrýstingur vatnsins minnkar.
Veiðitæknin virðist varla komin
í viðunandi horf hvað kol-
munnann varðar.
Talið er, að á sumrin og
snemma vetrar sé kolmunna-
stofninn dreifður um Norður-
Atlantshafið milli Noregs og
íslands. Stundum kemur hann
líka upp að ströndum beggja
landanna, og þar má auðveld-
lega veiða hann í venjulega
botnvörpu.
Verksmiðjutogarar Rússa eru
sagðir veiða vaxandi magn af
kolmunna í Norðaustur-Atl-
antshafinu. Opinberar tölur
fyrir árið 1971 gefa til kynna,
að kolmunnaafli Rússa hafi
það ár verið 63.700 tn., en ekki
er vitað um afla þeirra eftir
það. Rússar virðast ekki kvarta
yfir því vandamáli að rífa pok-
ann, en skýringin á því er ef
til vill sú, að fiskurinn er ekki
eins þéttur, þegar hann er ekki
á hrygningarstöðvunum.
Spænskir togarar veiða að
minnsta kosti 10-20 þúsund
tonn af kolmunna á ári, aðal-
lega fyrir fiskmjölsiðnaðinn. í
Noregi og Danmörku er líka
landað umtalsverðu magni af
kolmunna ásamt öðrum fiski,
sem notaður er til fiskmjöls-
framleiðslu. Eftir því sem segir
í skýrslum norsku hafrann-
sóknarstofnunarinnar er kol-
munnainnihald þessarar
blöndu ekki minna en 100 þús-
und tonn á ári.
Síðastliðið vor stóð norska
ríkisstjórnin fyrir tilraunum
með kolmunnaveiðar á hrygn-
ingarsvæðunum vestur af Skot-
landi. Boðið var sériega gott
verð fyrir ísaðan kolmunna,
sem landað var í Noregi, eða
ein norsk króna á kíló. Til-
gangurinn með þessu var að
fá tækifæri til að reyna fram-
leiðsluaðferðir og markað á
meira magni af þessu hráefni
en hingað til. En þrátt fyrir
mikinn áróður sýndu aðeins 4
eða 5 útgerðarmenn áhuga á
þessu og sendu báta sína til
veiða. Einungis nokkur hundr-
uð tonnum af ísuðum kol-
munna var landað í Noregi auk
3000 tonna til fiskmjölsfram-
leiðslu. Sjálfsagt getur einnig
orðið vandkvæðum bundið hér
á landi að vekja áhuga sjó-
manna á þessum veiðum í
beinu framhaldi af loðnuver-
tíð.
Brezk yfirvöld reyndu líka
töluvert til að fá menn til kol-
munnaveiða síðastliðið vor með
fremur litlum árangri. Þrátt
fyrir það virtust allir sem leitað
var til vera bjartsýnir á, að
þessar veiðar væru mjög at-
hyglisverðar.
Hér á íslandi hefur kol-
munni ekki verið veiddur svo
teljandi sé, ef til vill nokkur
hundruð eða þúsund tonn á ári.
Sjómenn og útgerðarmenn
hafa ekki talið borga sig að
veiða hann til fiskmjölsfram-
leiðslu, og frystiiðnaðurinn
hefur ekki enn verið tilbúinn
til að taka á móti þessu hrá-
efni. Nú í sumar veiddust
nokkur hundruð tonn af kol-
munna fyrir tilviljun, af bátum
sem voru á spærlingsveiðum
fyrir suðurströndinni. Það virð-
ist því vera þar nokkuð
magn af smákolmunna, en
einnig stórum og góðum.
Ekki er vitað um afla kol-
munna hjá öðrum Evrópuþjóð-
um en hér hefur verið greint
frá, og er ólíklegt að kol-
munnaveiðar þeirra séu telj-
andi enn þá.
• HVERS KONAR FISKUR
ER KOLMUNNI?
Kolmunninn er af þorsk-
fiskaættinni, náskyldur lýs-
unni. Algengast er, að hann sé
30 sm. á lengd og 120-150 g á
þyngd. Fiskar yfir 40 sm. á
lengd og 400-500 g. á þyngd
hafa samt sem áður veiðst.
Kolmunnaholdið er frekar
magurt, enda þótt það inni-
haldi nokkru meiri fitu en
hold þorsks og ýsu. Eggjahvítu-
efnin eru næstum nákvæmlega
jafnmikil og í þorskflökum og
aðrir efnisþættir mjög svipaðir
og í öðrum bolfisktegundum.
Þar sem kolmunninn er aðal-
lega veiddur nokkuð langt
frá landi, var talið nauðsyn-
legt að reyna geymsluþol hans,
það er að segja hvernig óað-
gerður fiskur geymist í ís. Fyrri
tilraunir höfðu sýnt, að
geymsluþolið var ekki mikið
fyrir fisk, sem var með átu i
mögum. Reyndist hann þannig
á sig kominn geymast aðeins
tvo daga eða minna en það.
Kolmunni, sem lítið eða ekk-
ert hefur af átu í mögum,
geymist hins vegar óskemmdur
í minnst eina viku ísaður.
Norðmenn hafa reynt að
flytja kolmunnann í kældum
sjó, en sjókæling virðist ekki
heppileg fyrir þennan fisk.
Hann er nokkuð eðlisþyngri en
til dæmis síldin og loðnan og
sekkur því auðveldlega, press-
ast saman á botninum svo að
erfitt reynist að ná honum úr,
auk þess sem hann er þá oft
orðinn marinn og illa farinn.
Eins og sést á því, sem sagt
hefur verið hér að framan, er
langmest af kolmunnanum sem
veiðist í Norður-Atlantshafinu
notað til fiskmjölsframleiðslu
enn sem komið er. Þó er óvíst,
hve mikið Rússarnir sjóða nið-
ur eða frysta um borð, en
heyrzt hefur, að kolmunni sé
til á markaðnum í Rússlandi.
• RÉTTIR ÚR KOLMUNNA
BRAGÐAST VEL
Kolmunninn er prýðilegur
matfiskur. í Rannsóknarstofn-
un fiskiðnaðarins voru síðast-
liðið vor gerðar ýmsar mat-
reiðslutilraunir á kolmunna,
sem slægður var og frystur um
borð í rannsóknaskipinu Árna
Friðrikssyni. Hann var soðinn,
steiktur, djúpsteiktur og búnar
til bollur úr kolmunnahakki-
Allir þessir réttir þóttu góðir
og lítið lakari en sams konar
réttir úr ýsu og þorski.
Norðmenn og Englendingar
hafa komizt að sömu niður-
stöðu að því er nýlegar fréttir
herma. Norðmenn segja bindi-
hæfni höfuðkostinn við kol-
munnahold, þegar búnar eru
til hinar sígildu skandinavísku
fiskibollur. Brezkir „fish and
chips“-kaupmenn segja, að kol-
munnaflök séu alveg prýðileg
í þeirra vörur. Stærð kol-
munnaflakanna er sögð heppi'
leg í þessum tilgangi, en þau
eru vanalega 45-60 g að þyngd-
Sá notkunarmöguleiki, sem
vakið hefur hvað mesta at-
hygli, er þó sennilega marn-
ingsblokkin. Við mamings-
vinnslu kreistist þó hryggblóð
16