Samvinnan - 01.11.1974, Blaðsíða 21

pljf'i°rlega viðskiptasambönd
PE við hin erlendu firmu. Bein-
ar sa«igöngur við Austfirði ut-
anlands frá lögðust niður.
etta hafði i för með sér gjör-
reytingu til hins verra fyrir
austfirzk verzlunarfyrirtæki.
á er það, sem Reykjavík verð-
nr verzlunarmiðstöð fyrir allt
andið. Kaupmenn og kaupfé-
°g á landsbyggðinni fengu að
visu innflutningsleyfi á eigin
nafn enn um sinn. En í reynd
neyddust þau til að afhenda
eyfin reykvískum heildsölum,
sem keyptu svo inn í stórum
”Partýjum“ fyrir marga smá-
sala, skipuðu öllu á land í höf-
uðstaðnum, skiptu því í sínum
allstofum og sendu síðan á-
ram austur, norður, vestur.
annig urðu verzlanirnar úti
a landi ómyndugar og Reykja-
vikurvaldið allsráðandi. Verzl-
unarfjármagnið hnappaðist
saman syðra og varð þar afl-
vaki alls konar framkvæmda,
sem drógu að sér fólkið eins og
segull svarf.
• SÍLDARÁR
A5 því er ég bezt veit var
snd veidd í nót á Eskifirði í
yrsta sinn þriðjudaginn 15.
luh 1879.
Hinn 4. júní þá um sumarið
sau Eskfirðingar fríðan flota
S1gla að landi. Voru þar komin
Prlú skip frá Haugasundi:
galíasinn Óskar (100 tonn) og
jaktirnar Árvakur (45 tonn) og
Einingin (43 tonn). Fyrir lið-
lnu var Andreas Eriksen — sá
,!nn sami og reisti Sundförs-
Usið — skipstjóri á Óskari, og
eysti hann borgarabréf á Eski-
lrði strax daginn eftir. Höfðu
Peir með sér öll tæki til síld-
eiða 0g sildarsöltunar, en
ugðust einnig stunda þorsk-
eiðar, þangað til síldin kæmi.
ndir mánaðamót kom annað
i °f at3rnlí frá Haugasundi á
a nmörgum skipum. Fyrir þvi
rar Mons Larsen (sá sem síðar
eisti Larsenshús, nú íbúðar-
us Jónatans Helgasonar).
uemma i júii bættist því
erða skipið, svo að um miðj-
íúli iágu hér sjö Hauga-
sundarar í höfn.
,„Tiðurfar var afar stirt um
eiLfllarÍð. °g erfitt við síld að
Ve'ft Felögin tvö stunduðu
f 1 arnar að mestu saman og
£ ngu tæpar 2000 tunnur í allt.
q- reysta má frásögn Austra
■ • 1885) af sildveiðum Norð-
anna hér við land þessi ár,
ru fjögur norsk nótalög við
b6.and 1879 á níu skipum, á
lrn 72 menn og öfluðu sam-
s 3000 tunnur. Eftir þvi að
ma, hafa tveir þriðju veið-
nnar fengizt hér í firðinum.
Árið eftir voru fluttar út frá
Eskifirði 32870 tunnur, 45356
árið 1881, en 31249 árið 1882.
Alkunna er, að sildveiðar
Norðmanna á seinustu áratug-
um nitjándu aldar hleyptu
feiknalegri grósku i austfirzku
sjávarþorpin, sérstaklega Eski-
fjörð og Seyðisfjörð. í Eskju I
má sjá, að fyrir komu Norð-
manna voru ekki önnur hús
utan við Lambeyri en þrír litlir
torfbæir: gamla Grund, Hóll
og Hlíðarendi. Sé síðan hugað
að þvi, hvaða hús voru reist
hér í plássinu frá 1880 til alda-
móta, kemur byltingin i ljós.
Þessi mokafli stóð ekki nema
fáein ár. Þegar mesta dýrðin
var um garð gengin, hurfu
flestir norsaranna á brott. En
nokkrir urðu eftir. Af þeim
hrepptu Eskfirðingar heiðurs-
karlana Pétur Randulff frá
Stafangri og Friðrik Klausen
frá Björgvin. Hitt var ekki
minna um vert, að íslendingar
höfðu sjálfir lært veiðilistina
og eignazt eigin bassa, áður en
Norðmenn hurfu til síns heima.
Fyrsti eskfirzki nótabassinn
mun verið hafa Hallgrímur
Jónsson, faðir Hallgríms á
Pósthúsinu og þeirra systkina.
Var á þessum árum lagður
grundvöllur að siðari sildveið-
um íslendinga, en þær hafa
gjörbreytt svo öllu þjóðlífinu,
að út yfir fær enginn séð.
Að gullárunum liðnum hófst
biðin langa eftir „hinni réttu“
sild, því að þeir sem kynnzt
höfðu uppgripunum á níunda
tug 19. aldar sættu sig ekki við
neinn peðring, en lifðu í endur-
minningu um auðsuppsprett-
una miklu og von um endur-
komu þeirra sælu daga. Þeir
héldu við veiðarfærum sinum,
húsum, bryggjum og bátum,
voru alltaf viðbúnir að taka við
stóra vinningnum. Rækist torfa
og torfa inn í fjörð, voru þeir
óðar búnir að smala saman
körlum til útróðra og öfluðu
stundum bærilega. En það var
ekki „hin rétta“, jafnvel þótt
stöku ár öðlaðist heiðursnafnið
síldarár til aðgreiningar frá
ördeyðutímanum á undan og
eftir.
Fyrsta kynslóð tók að safn-
ast til feðra sinna, án þess að
ævintýrið mikla hefði vitjað
hennar á ný. Önnur kynslóð
var fædd með sildarhitann í
blóðinu og tók fúslega við hlut-
verki áa sinna jafnt af innri
þörf sem ættarskyldu. En eftir
því sem árum fjölgaði, varð
örðugra og örðugra að standa
gegn andstyggð eyðingarinnar:
bátar gisnuðu í sól og vindi,
hve vel sem þeir voru tjargaðir
á vorin, hús og bryggjur byrj-
Sveinbjörn Egilsson
Gaman er að stökkva á stöng*)
ef stöngin þín er nógu löng.
Sveinbjörn átti stöng og stökk,
hann stökk og flaug um loftin dökk
að morgni dags á myrkurtíð
og mýrin undir djúp og víð.
Gráan poka á baki bar,
bækur Hómers lágu þar.
Þá var öldin önnur, er Sveinbjörn stökk á stöng,
þá var ei til Bessastaða leiðin löng.
Sveinbjörn tróð hin tæru loft
sem tímavilltur helíkopt.
Hómer þýddi í huga sér,
húfu bar með loðið der.
Hnausþykk kalmúkkskápan blá
með krögum lamdist til og frá.
Á Bessastöðum bakvið dyr
biðu skólapiltarnir.
Þá var öldin önnur, er Sveinbjörn stökk á stöng,
þá var ei til Bessastaða leiðin löng.
En okkur skortir allan dug,
við eigum ekki slíkan hug.
Enginn Hómer, ekki neitt,
ekkert nema rövlið eitt.
Margt eitt fól þó stökkvi á stöng
er stefnan bæði lág og röng.
Staðreyndin er semsagt sú
að Sveinbjörn heitir Valbjörn nú.
Þá var öldin önnur, er Sveinbjörn stökk á stöng,
þá var ei til Bessastaða leiðin löng.
Þórarinn Eldjárn.
*) Sbr: „Faðir minn var með minni meðalmönnum á vöxt, grannur og vel
vaxinn, ekki sterkur, en snarpur og liðugur, lipur sjómaður frá Viðey og
kunni ágætlega að stýra. Á Bessastöðum gekk hann á stutttreyju eins og
gullsi og skóiapiltarnir, en seinna tók hann upp kjól og frakka; á vetrum
hafði hann bláa kalmúkkskápu tii hlifðar með fjórum eða þrem krögum eins
og þá var títt, og ioðna skinnhúfu á höfðinu; vegurinn frá Eyvindarstöðum
að Bessastöðum var opt illur yfirferðar, og fór faðir minn þangað i skól-
ann á hverjum morgni kl. 9 og 10; hann hafði langan broddstaf og var
svo Ijettur að hann henti sig á honum yfir breiðar grafir og dý."
Sjá Benedikt Gröndal: Dægradvöl, Reykjavik 1923, bls. 101.
21