Samvinnan - 01.02.1981, Blaðsíða 42

Hjörtur Pálsson
Fjall staðfestunnar og
fljót hverfulleikans
Hugleiðingar
á áttræðis-
afmæli
Tómasar
Guðmundssonar
skálds
EGAR hálf önnur öld var liðin frá
fæðingu H. C. Andersens, 2. apríl
1955, orti Tómas Guðmundsson
„Kveðju til Danmerkur“, þarsemþetta
erindi stendur:
„En skáld á langar leiðir fyrir höndum
því dægrin fylla trúðum öll sín torg
og vanabundin hversdagsheyrn er treg.
En eins og fræið klýfur harðan klettinn
svo iðjar listin, einföld, sönn og hrein,
unz ratar hún til fólksins vísan veg.“
Höfundur þessara ljóðlína, Tómas
Guðmundsson, varð áttræður 6. jan-
úar sl. og hefur um langan aldur átt
slíkri ástsæld að fagna með þjóð sinni,
að nafn hans laðar fyrirvaralaust fram
sérstakan hljóm, lit og birtu, þegar
það er nefnt. Engan annan mundi
okkur nú detta í hug að kalla þjóð-
skáld, en það verður skáld einungis
„af þvi hann finnur alveg óumdeilan-
lega leiðina að hjarta hvers venjulegs
manns“, eins og einn af jafnöldrum
Tómasar hefur komist að orði um
starfsbróður þeirra.
Fátt virðist í fljótu bragði líkt með
Tómasi Guðmundssyni og H. C. And-
ersen annað en það, að báðir hlýddu
þeirri innri rödd, sem kvaddi þá til
þjónustu i veröld skáldskaparins. List
hins síðarnefnda þurfti miklu lengri
tíma en Ijóð Tómasar til þess að sigr-
ast á vanabundinni hversdagsheyrn,
og þess vegna mátti með fullum rétti
líkja henni við fræ, sem klýfur harðan
klett. Strengurinn, sem Tómas snart
með „Fögru veröld“, vakti hins vegar
bergmál, sem þegar í stað barst frá
manni til manns. En þeim, sem hand-
gengnir eru verkum beggja, mun
naumast verða skotaskuld úr því að
átta sig á samanburðinum að því leyti
sem hann á rétt á sér. Svo ótvírætt
hefur list þeirra ratað vísan veg til
fólksins, enda hefur hvorugur látið
trúðleik dægranna komast upp á milli
sín og þeirrar barnslegu einlægni, sem
heiminum er svo gjarnt að spilla, en
er ásamt næmri skynjun fegurðar,
harms og gleði lykillinn að hjörtum
mannanna, þegar hún fær að skírast
i eldi sköpunarinnar fyrir snilligáfu
ósvikins listamanns.
Á degi Tómasar Guðmundssonar er
lítil ástæða til þess að færa fræðileg
rök fyrir ágæti einstakra verka hans
eins og oft tíðkast af svipuðu tilefni.
Þau hafa sjálf gert það milliliðalaust
fyrir lifandi löngu og eru auk þess
þeirrar ættar, að sundurhlutun þeirra
og útskýringar geta litlu sem engu við
þau bætt, og engin hætta er þá á því,
að einstaklingsbundin útlistun spilli
gleði lesandans. Um þau hefur þó vita-
skuld margt verið sagt og skrifað —
og margt vel, sem menn geta kynnt
sér við annað tækifæri, en af þvi ber
að mínum dómi hin ágæta ritgerð
Kristjáns Karlssonar framan við
„Ljóðasafn“ Tómasar, sem er einstætt
verk i sinni röð og ég leyfi mér til
hægri verka að benda þeim á, sem
kynnu að óska sér öruggrar leiðsagnar
inn í veröld ljóða hans.
Það væri á hinn bóginn mikill mis-
skilningur, ef einhver héldi, að af-
mælisbarnið hefði aldrei sinnt öðru
en ljóðagerð, þó að hún hafi aflað
Tómasi mestrar frægðar og vinsælda
og hann hafi aldrei þurft á neinu
skrumi að halda til þess að auglýsa
list sina eða einkalíf eins og nú er títt
um margan, sem ekki treystir því, að
hann sé nógu mikill af sjálfum sér.
Tómas Guðmundsson sleit barns-
skónum austanfjalls, fæddur á Efri-
Brú í Grimsnesi 6. janúar 1901, sonur
Steinunnar Þorsteinsdóttur og Guð-
mundar Ögmundssonar bónda þar,
sem bæði voru Árnesingar. Hjá þeim
ólst hann upp á bökkum Sogsins, sem
hann sagði einhvern tima, að sér hefði
alltaf fundist bera það með sér að
42