Samvinnan - 01.06.1981, Blaðsíða 14

Búálfurinn
Frásögn eftir Isaac Bashevis Singer
í SUMRIN þegar búið var að borða
ZX aðalmáltíð hvíldardagsins sagði
* *■ Jentel mágkona oft sögur á
meðan Jósef frændi fékk sér hana-
blund. Hún settist á bekkinn framan
við húsið og læðan Dvosja lagðist þar
henni til samlætis. Á hvíldardaginn
fékk kötturinn það sem af gekk við
aðalmáltíðina — fisk- og kjötleifar.
Dvosja lagðist makindalega við tærnar
á Jentel. Hún kunni því vel að heyra
hana segja frá. Læðan sperrti eyrun
þannig og lygndi augunum, sem voru
græn eins og stikilsber, að það benti
til þess að hún skildi það sem Jentel
mágkona var að segja.
Á hvíldardaginn var Jentel í kjól
með serknesku munstri og bar hettu
með glerperlum og grænum, rauðum
og bláum borðum. Eftir dálitla stund
kom mamma út ásamt tveimur grann-
konum, Rivu og Scheindel. Síðastur
allra kom ég og tyllti mér á koll. Auk
þess sem mér þótti gaman að hlusta á
sögurnar hennar Jentel vissi ég að ég
mundi fyrr eða síðar fá hjá henni
hvíldardagsávöxtinn — epli, peru eða
fáeinar plómur. Stundum gaf hún mér
sabbatsköku með kanel og rúsínum.
Þegar hún gaf mér þetta var við-
kvæðið ætíð hið sama:
— Þetta eykur þér afl til að læra.
Ir ÞETTA sinn snerist samtalið um
ára eða anda sem kallaður er
búálfur. Jentel þótti gaman að
tala um ára, anda og dvergálfa og ég
heyrði að hún sagði:
— Búálfur? Það er enginn vafi á því
að til eru búálfar. Fólk trúir ekki á
slíkt nú á dögum, en þegar ég var upp
á mitt besta vissi það að skynsemin
dugir ekki til þess að skýra alla hluti.
Heimurinn er fullur af leyndardómum.
Búálfur er eins konar ári, en hann er
ekki illviljaður. Hann reynir þvert á
móti að hjálpa heimilisfólkinu eftir
bestu getu. Hann er eiginlega eins og
einn úr fjölskyldunni. Oftast er hann
ósýnilegur, en stundum kemur fyrir að
maður getur séð hann. Hvar þeir eiga
heima? Stundum niðri í kjallara,
stundum í eldiviðargeymslunni, stund-
um á bakvið ofninn hjá húskrybbun-
um. Búálfum og húskrybbum er mjög
vel til vina. Þeir fæða þær og skilja
mál þeirra.
„Heyrðu, Jentel, þegar ég verð stór
ætla ég að læra húskrybbumál, gall
í mér.
Jentel mágkona hló svo að andlitið
á henni varð ekkert nema hrukkur.
— Það mál getur enginn lært, barnið
gott. Salómon konungur var sá eini
sem kunni dýramál. Hann gat talað
við Ijónin, birnina og úlfana og þar
að auki við alla fugla. En nú skulum
við snúa okkur aftur að búálfinum.
Það var búálfur heima hjá pabba og
mömmu. Á sumrin hafðist hann við i
eldiviðargeymslunni, á veturna bakvið
ofninn. Við sáum hann ekki, en stund-
um heyrðum við í honum. Einu sinni
þegar Keila systir mín hnerraði sagði
hann: „Guð hjálpi þér!“ Við heyrðum
það öll. Búálfinum þótti vænt um okk-
ur öll, en vænst þótti honum um Keilu.
Þegar hún gifti sig og fluttist til
tengdaforeldra sinna í Lúblín — ég var
þá ekki nema átta ára — þá kom bú-
álfurinn til hennar síðustu nóttina
sem hún var heima til þess að kveðja.
Um miðja nótt heyrði Keila eitthvert
þrusk og dyrnar opnuðust sjálfkrafa.
Búálfurinn kom alla leið að rúminu
hennar og mælti fram þessa þulu:
Handaþvottur,
þvottapottur,
hnúður,
snúður,
nú áttu að vita, ef nokkuð er.
að einn verður eftir, þá annar fer.
Keilu brá svo að hún varð orðlaus.
Hann kyssti hana á ennið og hvarf
svo á augabragði. Langa hríð lá Keila
þarna gjörsamlega snarrugluð, síðan
kveikti hún ljós. Keila var alveg vit-
laus í möndlukökur. Þegar mamma,
megi hún hvíla í friði, bakaði möndlu-
kökur vegna lögmálshátíðarinnar eða
púrím-dagsins var Keila vön að gleypa
i sig helminginn af þeim. Hvað sem
því líður, þá kveikti hún ljós og sá þá
hvar glóðvolg möndlukaka lá ofan á
teppinu. Hún fór að hljóða og við
þustum öll til hennar. Ég sá möndlu-
kökuna með eigin augum. Hvar búálf-
urinn hafði orðið sér úti um hana, hef
ég ekki hugmynd um. Hugsast gæti að
einhver grannkonan hefði verið nýbú-
in að baka möndlukökur og hann
hnuplað einni þeirra eða hann hafi ef
til vill kunnað að baka þær sjálfur.
Keila át ekki alla kökuna, hún faldi
hana og hún varð grjóthörð.
r
IBÆNUM okkar, Janów, átti heima
kennari sem átti veika konu og
dóttur sem fæddist blind. Skyndi-
lega dó kennarinn og báðar konurnar
urðu ósjálfbjarga einstæðingar. Því
heyrðist fleygt að þær yrðu settar á
fátækraheimilið, en hver vill fara á
fátækraheimili? Þar lá fólk á hálm-
dýnum á beru gólfinu og maturinn var
ekki góður heldur. Þegar forstöðumað-
urinn kom að sækja mæðgurnar og
ætlaði að fara þangað með þær byrj-
uðu þær báðar að kvarta og kveina:
— Heldur viljum við deyja en rotna
lifandi á fátækraheimilinu!
Enginn verður neyddur til þess að
fara á fátækraheimili. Forstöðumað-
urinn hugsaði sem svo: „Kennarinn
hefur kannski átt fáein gyllini og á
meðan þær eiga nokkurn brauðbita
eftir halda þær áfram að þráast við.
En þegar sulturinn sverfur nógu fast
að þeim, þá munu þær þakka guði
fyrir að til skuli vera stofnanir eins
og fátækraheimili."
Dagar og vikur liðu, en samt gáfust
mæðgurnar ekki upp. Bæjarbúar tóku
að furða sig á þessu — hvernig gat
eiginlega í þessu legið? Móðirin var
rúmföst og dóttirin blind. Til er blint
fólk sem lætur sjá sig úti við og fer
ferða sinna, en dóttir kennarans —
Tzirel hét hún — fór aldrei út úr garð-
inum heima hjá sér. Ég get enn séð
hana fyrir mér — með rauðleitt hár,
bjarta á hörund, grannvaxna. Hún var
bláeyg og augun eins og þau áttu að
sér, en hún sá ekki neitt. Fólk var
farið að ímynda sér að mæðgurnar
lumuðu á meira fé en álitið hafði
verið, en það gat ekki staðist. í fyrsta
lagi hafði kennarinn verið fátækur og
í öðru lagi fóru mæðgurnar aldrei út
fyrir hússins dyr. Hvorug þeirra sást
í nokkurri búð. Hvaðan fengu þær
matinn, jafnvel þó að þær ættu pen-
inga til þess að kaupa hann fyrir?
ELSKURNAR mínar, það var bú-
álfur hjá þeim og þegar hann
áttaði sig á því að þær voru bún-
ar að missa fyrirvinnuna og áttu ekki
fyrir næstu máltið, tók hann á sig
byrðina. Eruð þið að hlæja? Þetta er
ekkert hlægilegt. Hann færði þeim allt
14