Samvinnan - 01.08.1981, Blaðsíða 39

TVEIR FRASAGNAMEISTARAR GYÐINGA
Gœddur kímni og visku í
bland við barnslega skynjun
í hebresku í Berlín 1920—
1924, en frá því ári var hann
til æviloka búsettur í
Jerúsalem, sem gerði hann
heiðursborgara sinn 1952.
Doktor í heimspeki varð
hann við hebreska háskól-
ann þar 1959.
Samuel Josef Agnon fór
snemma að skrifa sögur,
sem voru eins konar annáll
þeirra breytinga, sem urðu á
samfélagi gyðinga í Galisiu,
og hnignunar þess, enda
byrjaði hann að skrifa á
hebresku um svipað leyti og
menntun og upplýsing í
anda nútímans hafði rutt
sér þar til rúms. Breyting-
arnar sá hann speglast
skýrt í fæðingarbæ sínum,
sem eitt sinn var biómstr-
andi miðstöð gyðingatrúar
og rabínafræða, en tuttug-
asta öldin lagði í rúst. Um
þessa paradís bernsku sinn-
ar, sem sokkinn var í sjálfa
sig, fór hann þó ekki að
skrifa fyrr en hann var
kominn þaðan langt i burt.
Það var eins og meðvitund
hans um arfleifð gyðing-
dómsins, sem sífellt lyftir
hinu liðna úr djúpi fortíðar-
innar og steypir þvi saman
við hið nýja, yrði ekki veru-
lega frjó og lifandi fyrr en
undir þeim himni, þar sem
gamalt og nýtt bráðnar í
sömu deiglu. Margar sögur
hans, langar og stuttar, ger-
ast á bernskuslóðum hans.
Drjúgur helmingur verka
hans sýnir hinn litla heim i
Galisíu sem smækkaða
mynd hins stóra, og með
skerpu sálfræðingsins og
hárfínni kimni gerir hann
Buczacz að tákni heimsins
með öll sin margþættu
vandamál. Af sögunum um
Buczacz varð Næturgestur-
inn siðust og frægust. Hún
gerist eftir fyrra stríð, og
viðfangsefnið er reynsla
manns, sem kemst að þvi
við heimkomuna, að heim-
ilið hans gamla er ekki
lengur til og heimur bernsk-
unnar að eilifu glataður.
Nær öll önnur verk Agnons
en sögurnar frá Galisíu ger-
ast i Palestínu, eftir að gyð-
ingar tóku að búast þar um
á þessari öld og fjalla um
líf landnemanna og breyt-
ingarnar, sem urðu frá því
að þeir komu þangað, uns
skipulagðri hreyfingu þeirra
óx fiskur um hrygg eftir
síðari heimsstyrjöld. Einna
þekktast þeirra mun vera
skáldsagan í gær og í fyrra-
tlag, eins konar annáll um
landnám innflytjendanna
til fsraels eftir fyrra stríð.
Auk skáldsagna og smá-
sagna samdi Agnon fjöld-
ann allan af stuttum frá-
sögnum af ýmsu tagi og
sökkti sér niður í trú og
sögu gyðinga og samdi um
það fræðirit.
Fyrsta ljóð sitt kvaðst
Agon hafa ort fimm ára
gamall, en hin fyrstu birt-
ust, þegar hann var fimm-
tán ára. Mörg æskuljóð hans
urðu hins vegar logum að
bráð i fyrri heimsstyrjöld-
inni, þegar heimili föður
hans, þar sem þau voru
geymd, brann til kaldra
kola. Þeir, sem sungu þau
forðum, urðu einnig fórn-
arlömb elds og grimmdar i
tveimur styrjöldum. Á sömu
leið fór lika um bækur, sem
Agnon samdi í Þýskalands-
dvöl sinni og brunnu, þegar
kviknaði í húsi hans i Bad
Homburg nótt eina, sem
hann lá á sjúkrahúsi. Þeirra
á meðal var 700 blaðsíðna
löng skáldsaga, Eilíft líf,
sem þá átti að fara að gefa
út fyrsta hlutann af, en auk
þess bók, sem Agnon hafði
samið ásamt fræðimannin-
um og rithöfundinum Mart-
in Buber, og raunar allt,
sem Agnon hafði skrifað frá
því að hann settist aftur að
i Evrópu um tíma 1913.
Þrátt fyrir þessi áföll
hafði Samuel Josef Agnon
lengi verið mikilsmetinn
höfundur, áður en hann
öðlaðist alþjóðafrægð á sjö-
unda tug aldarinnar. Hann
losaði bókmenntir gyðinga
undan fargi evrópskra á-
hrifa og tengdi þær fornhe-
breskri bókmenntahefð, og
i lýsingum sínum á lífi aust-
ur-evrópskra og israelskra
gyðinga jós hann af djúpum
brunni hebreskra þjóðfræða
og óskráðra arfsagna. Þó að
Agnon væri raunsær höf-
undur, bera sögur hans
jafnan dularsvip, sem
bregður kynlegum, gullnum
blæ ljóðrænna ævintýra á
lítilvæg atvik, lýsir upp grá-
mósku hversdagsleikans og
minnir einatt á myndir
Chagalls úr heimi Gamla
testamentisins. Agnon var
frumlegur höfundur, gædd-
ur óvenjulegri kímni og
visku og skarpri og leikandi
hugsun í bland við barns-
lega skynjun, en samspil
þessara þátta hefur fyrr og
siðar mótað lyndiseinkunn
gyðinga, bókmenntir þeirra
og lífsviðhorf. ♦
39